Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SıxıĢdırılmıĢ, unudulmuĢ, rədd edilmiĢ, arzu olunmaz, qeyri-aktual Özü, ətrafdakılar və
- ÜmumbəĢəri dəyərlər Ġblis Yoldançıxaran Qeyri Mən Mən Peyğəmbər Allah
- Kollektiv Ģüurluluq KeçmiĢ Gələcək Ġndii
141
ġəkil 5. «Ġnsan», «Ģəxsiyyət», «fərd» və «fərdiyyət» anlayıĢlarının həcmlərinə görə qarĢılıqlı əlaqəsi (R.S. Nemova görə).
doğulmuĢ uĢaq, ağlını itirən səfeh Ģəxsiyyət hesab olunmur. Bir fərd kimi doğulmuĢ insan tədricən ictimai münasibətlər qovuĢuğunda, sosiallaĢma nəticəsində Ģəxsiyyətə çevrilir. Nəticədə o təkcə baĢqalarından fərqlənmir, eyni zamanda tarixi prosesin iĢtirakçısına çevrilir. Hər bir Ģəxsiyyət cəmiyyətdə yaĢayan konkret canlı insan olmaqla, gerçəkliyi dərk edib dəyiĢdirmək, fəallıq göstərmək, baĢqaları ilə ünsiyyətə girmək imkanına malik olur. «Fərdiyyət» anlayıĢına gəldikdə, hər bir adamın Ģəxsiyyəti yalnız ona məxsus əlamət və xüsusiyyətlərin məc- muuna malik olur və onun fəaliyyətini təĢkil etməklə həmin adamı baĢqalarından fərqləndirir. Fərdiyyət insanın tempera- mentinin, xarakterinin əlamətlərində, adətlərində, üstünlük təĢkil edən maraqlarında, idrak proseslərinin keyfiyyətlərində, qabiliyyətlərində, fərdi fəaliyyət üslubunda və s.- də təzahür edir. Ġki elə adam tapmaq mümkün deyildir ki, onlarda qeyd etdiyimiz psixoloji xüsusiyyətlər eyni olsun. Ġnsan Ģəxsiyyəti özünün fərdiyyətliliyinə görə təkrarolunmazdır. «Fərd» və «ġəxsiyyət» anlayıĢlarında olduğu kimi, «fərdiyyət» və «Ģəxsiyyət» anlayıĢlarını da eyniləĢdirmək mümkün deyildir. Onlar yalnız vəhdət təĢkil edirlər.
142
ġəxsiyyətin özünəməxsus psixoloji strukturu vardır. Psixoloji ədəbiyyatda qeyd olunduğu kimi, insanın Ģəxsiyyətə çevrilməsi üç psixoloji kateqoriyanın nəticəsidir. Bunlar: inikas – ünsiyyət – fəaliyyətdir. Bu baxımdan Ģəxsiyyətin psixoloji strukturunun əsasında birinci növbədə onun idrak prosesləri durur. Ġnsan həyata gəldikdən sonra duyğu olqanları vasitəsilə ətraf mühit cisim və hadisələrini əks etdirərək psixi inkiĢafa nail olur. Bu prosesdə onu əhatə edənlərlə ünsiyyət xüsusi əhəmiyyətə malikdir. ġəxsiyyətin strukturunda onun idrak prosesləri əsasında və onunla yanaĢı aĢağıdakı baĢlıca yarımstrukturları, komponentləri qeyd olunur: -
timai mövqeyi, tələbatları, maraq və meylləri, əqidə və idealları, adət və ənənələri, ideya və praktik yönəliĢlik sistemi və s. daxildir. Bu zaman yönəliĢliyin komponentlərindən biri dominantlıq təĢkil edir və aparıcı olur. BaĢqaları isə istinad ro- lunu oynayır. Dominantlıq təĢkil edən istiqamət Ģəxsiyyətin bütün psixi fəaliyyətini müəyyənləĢdirir. -
strukturunda sonrakı
mühüm yarımstrukturunu onun hazırlıq səviyyəsi təĢkil edir. Buraya Ģəxsiyyətin əldə etdiyi bilik, bacarıq və vərdiĢlər sistemi daxil- dir. ġəxsiyyətin strukturunda mühüm yer
tutan yarımstrukturlardan, komponentlərdən biri də onun imkanlarını müəyyənləĢdirən və fəaliyyətin müvəffəqiyyətini təmin edən
ġəxsiyyətin strukturunda mühüm yer tutan digər kom- ponenti insanın həyatda qazandığı davranıĢ forması, baĢqa sözlə onun xarakteridir. Nəhayət, bu komponentlərin hamısının üzərində Ģəxsiyyətin mənliyi, yəni özünü dərk edib anlaması, öz davranıĢını nizama salıb idarə etməsi «hökmranlıq» edir. ġəxsiyyətin strukturunun daha çox yayılmıĢ bu cür ənənəvi təhlili ilə yanaĢı onu digər aspektlərdən də xarakterizə
143
etmək mümkündür. Bunun üçün birinci növbədə Ģəxsiyyətin strukturunun aĢağıdakı qrafikinə nəzər yetirək
5
ġəxsiyyət ġüursuzluq ġüur Ümumi növ tendensiyalar ı Arxetip «Kölgə» Növün, etno- sun tendensiyalar ı Arxetip «BaĢqaları» SıxıĢdırılmıĢ, unudulmuĢ, rədd edilmiĢ, arzu olunmaz, qeyri-aktual Özü, ətrafdakılar və aləm haqqında informa- siya Mühitin, etnosun, xalqın dəyərləri ÜmumbəĢəri dəyərlər Ġblis Yoldançıxaran Qeyri Mən Mən Peyğəmbər Allah Kollektiv Ģüursuzluq ġəxsi Ģüursuzluq ġəxsi Ģüurluluq Kollektiv Ģüurluluq KeçmiĢ Gələcək Ġndii
ġəkil 6. ġəxsiyyətin strukturu (prof. S.Ġ.Seyidova görə) 163
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|