Psixologiya 1



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə48/197
tarix20.09.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#647
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   197

 

 

 



164 

 

ġəkli  nəzərdən  keçirdikdə  ilk  növbədə  diqqəti  Ģüur  və 



Ģüursuzluğun qarĢılıqlı təsir yolu, üsulu ilə bağlı sual cəlb edir. 

ġəxsiyyətin  vəhdətini  anlamaq  üçün  «Ģüurun  istiqaməti»  və 

«Ģüursuzluğun 

istiqaməti» 

anlayıĢlarını 

aydınlaĢdırmaq 

olduqca  vacibdir.  Bu  məsələ  bir  çox  psixoloji  məktəb  və 

istiqamətlər  tərəfindən  qaldırılmıĢ,  görkəmli  alim  və 

tədqiqatçıların  diqqətini  cəlb  etmiĢdir.  Lakin  bu  vaxta  qədər 

həmin  məsələ  açıq  qalmıĢ,  yönəliĢlik  onun  istiqamətləndiyi 

obyekti  axtarmağa  «səbəb  olmuĢdur».  Daxili  və  xarici  aləmdə 

mövcud  olan  nəhayətsiz  müxtəliflik  sayəsində  isə  buna  nail 

olmaq praktik olaraq mümkün deyildir. Məhz buna görə də biz 

insanın  Ģüur  və  Ģüursuzluğunu  obyektə  deyil,  zamana 

«yönəltməyə»  cəhd  göstərməyi  vacib  bildik.  Nəticədə  Ģüurun 

gələcəyə, 

Ģüursuzluğun 

isə 


keçmiĢə 

yönəliĢliyinin 

mümkünlüyünü  zənn  etmək  imkanı  yaranmıĢdır.  Bununla  da 

Ģüurun gələcəyə yönəliĢliyi insanda hadisənin baĢ verməsindən 

qabaq  onun  inkiĢafını  görmə  qabiliyyəti  kimi  antisipasiya 

fenomeninin  olması  ilə  də  təsdiq  olunur.  Bununla  yanaĢı 

Ģüursuzluğun keçmiĢə yönəliĢliyi tamamilə təbii haldır. Çünki, 

sıxıĢdırılmıĢ,  unudulmuĢ  və  arxetipik  elementlər  yalnız 

keçmiĢə aid ola bilər. 

  Beləliklə  insanda  keçmiĢ  və  gələcəyin  qarĢılıqlı  təsiri 

onun  Ģüursuzluğu  və  Ģüurunun  qarĢılıqlı  təsirindən  baĢqa  bir 

Ģey  deyildir.  Bunun  nəticəsi  isə  hal  hazırda  yaĢayan  konkret 

Ģəxsiyyətdir.  

  ġəkildəki  ikinci  komponent  şüursuzluq  və  şüurun 



strukturundan  ibarətdir.  Ġlk  baxıĢda  belə  görünə  bilər  ki,  bu 

fenomenlərin  strukturu  üçlaylıdır.  ġüursuzluq  üçün  bu  laylar 

ümumi nəsl arxetipi, etnos arxetipi, Ģəxsi Ģüursuzluq, Ģüur üçün 

isə ümumbəĢəri qiymətlər, konkret mühitin qiymətləri və Ģəxsi 

Ģüur  laylarıdır.  Lakin  bu  belə  deyildir.  ġüursuzluq  və  Ģüurun 

strukturu  identik  xarakter  daĢımaqla,  müvafiq  olaraq  kollektiv 

üstəgəl  Ģəxsi  Ģüursuzluğu  və  kollektiv    və  Ģəxsi  Ģüurluluğu 

özündə  əks  etdirir.  Bu  baĢqa  məsələdir  ki,  kollektiv 




 

 

 



165 

 

Ģüursuzluğun,  eləcə  də  kollektiv  Ģüursuzluğun  daxilində  həm 



mütləq  olanı  («kölgə»  -  bizim  Ģəxsiyyətimizin  heyvani 

əcdadlarımızdan  gələn  ən  tutqun,  arzuolunmaz  cəhdlər  və  ən 

arzuolunan  davranıĢ  forması  kimi  ümumbəĢəri  qiymətlərin 

neotipləri),  həm  də  nisbi  olanı  (konkret  növ,  sotsium  

arxetipləri  və  konkret  millətə,  xalqa,  sinfə,  mədəniyyətə 

mənsub  olan  qiymətlər)  mövcuddur.  Kontinuumda  mövcud 

olan, özünə yer edən Ģüursuzluqdan irəli gələn ən arzuolunmaz 

və  Ģüurluluqdan  irəli  gələn  ən  arzu  olunan  elementlərə  xüsusi 

ad  vermək  mümkündür.  Bunlara  əsaslanmaqla  Ģəxsiyyətin 

müxtəlif  tiplərini  xarakterizə  etmək  mümkündür.  Onları 

nəzərdən keçirək. 

1.  ġüursuzluqda mövcud  olan  heyvani  instinktlər, eyibli, 

bizi insani sifətdən məhrum edən ənənələr – İblis. 

 2.  Bizdə  nəsldən,  etnosdan  gələn,  dərk  etmədiyimiz, 

lakin bizi özünə cəlb edən ənənələr - Yoldan çıxaran. 

3. 


ġəxsi  Ģüursuzluğun  məzmununu  təĢkil  edən 

unudulmuĢ,  aktual  olmayan,  bizim  tərəfimizdən  rədd  edilən 

hadisələr, arzular, motivlər, biliklər – Qeyri mən. 

4.  Özümüz,  bizi  əhatə  edənlər,  yaĢadığımız  aləm 

haqqında Ģüurun koqnitiv elementləri - Mən

5.  Mövcud  sosial  mühitdə,  xalqda,  cəmiyyətdə  qəbul 

olunmuĢ  qiymətlərin,  əxlaq  normaları,  mənəvi  əsasların  insan 

tərəfindən dərk edilməsi – Peyğəmbər. 

6.  Bütün  insanlar  üçün  eyni  olan  və  real  Ģəkildə  onların 

Ģüurunda  bəĢəriyyətin  mədəni  irsi  kimi  möhkəmlənən 

ümumbəĢəri keyfiyyətlər – Allah. 

Ġnsan  Ģəxsiyyətində  yuxarıda  qeyd  olunan  struktur 

yaradıcı  elementlərindən  birinin  olması  onun  tamlığının    Ģərti 

hesab  olunur.  Lakin  bunlardan  birinin  və  ya  bir  hissəsinin 

üstünlüyü xüsusi Ģəkildə müəyyənləĢdirilir.  

 

                               



  

III. 5. 4. ġəxsiyyət haqqında əsas nəzəriyyələr 


 

 

 



166 

 

 



  Məlum  olduğu  kimi,  Ģəxsiyyət  və  onun  psixologiyası 

dərin  köklərə  malikdir.  ġəxsiyyət  psixologiyası  sahəsində 

nəzəri 

tədqiqatlar 



öz 

əsaslarını 

qədim 

dünyanın 



mütəfəkkirlərinin  iĢlərindən  almıĢdır.  Lakin  Ģəxsiyyət 

psixologiyası  bir  eksperimental  elm  kimi  XX  əsrin  birinci 

onilliyindən  meydana  gəlmiĢ  və  bu  sahədə  geniĢ  əhatəli 

tədqiqatlar  aparılmıĢdır.  ġəxsiyyətin  eksperimental  tədqiqinin 

əsası A.F.Lazurski, Q.Olport, R.Kettel tərəfindən qoyulmuĢdur.  

  ġəxsiyyət  haqqında  aparılmıĢ  çoxsaylı  tədqiqatlar  bu 

sahədə  müxtəlif  baxıĢ  və  nəzəriyyələrin  meydana  gəlməsinə 

səbəb  olmuĢdur.  Həmin  nəzəriyyələri  qruplaĢdırmıĢ  olsaq 

təxminən aĢağıdakı əsas nəzəriyyələri qeyd edə bilərik:  klassik 

nəzəriyyə,  klinik  nəzəriyyə,  eksperimental  nəzəriyyə,  koqnitiv 

nəzəriyyə, bihevioristik nəzəriyyə, humanistik nəzəriyyə. Həmin 

nəzəriyyələr və onların qısa xarakteristikası ilə tanıĢ olaq (Ģəkil 

7). 

Klassik nəzəriyyə. ġəxsiyyət haqqında klassik nəzəriyyə 

qrupuna  Z.Freydin  psixoanalitik  nəzəriyyəsini,  K.Yunqun 

analitik 

nəzəriyyəsini, 

A.Adlerin 

fərdi 


psixologiya 

nəzəriyyəsini aid etmək olar.  




Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   197




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə