Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I.1.3. Psixologiya elminin inkiĢaf mərhələləri
14
Psixologiyanın maraqlandığı əsas obyekt insan olduğuna görə ümumi psixologiya birinci növbədə onun (insanın) Ģəxsiyyəti, fəaliyyəti, ünsiyyəti idrak prosesləri ilə, münasibətlər sistemi (hissləri) və iradi fəaliyyəti, iradi tənzimi ilə baglı məsələlərin araĢdırılmasına diqqət yetirir, onları həm nəzəri, nəm də ekspe- rimental planda öyrənir. Deyilənlərdən aydın olur ki, ümumi psixologiya psixi hadisələr haqqında hamı üçün eyni dərəcədə maraq doguran ümumiləĢmiĢ bilikləri özündə əks etdirir. Həmin biliklərlə tanıĢ olmaqla hər bir insan psixologiyanın ümumi sirlərinə yiyələnə bilər. Psixologiyanın təhsil, təlim və tərbiyə ilə sıx baglı olan xüsusi sahələrindən bəzilərinə nəzər yetirək. Psixologiyanın konkret fəaliyyətlə baglı olan və yüksək praktik əhəmiyyət daĢıyan mühüm xüsusi sahələrindən biri pe-
pedaqoji fəaliyyətin psixoloji problemlərini araĢdırır. Pedaqoji psixologiyanın həll etməli olduğu ən mühüm problemlər uĢaqların həyatının hər bir senzitiv dövrünü aĢkara çıxarmaq və həmin dövrdə onların inkiĢafı üçün lazım olan bütün imkanları müəyyənləĢdirməkdən, təlim və inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsini aĢkara çıxarmaqdan, təlim və tərbiyənin ümumi və yaĢla bağlı olan cəhətlərini, əlaqəsini aĢkara çıxarmaqdan, təlim və tərbiyənin səmərəliliyini təmin edən psixoloji qanunauyğunluqları araĢdırmaqdan və s. ibarətdir. Psixologiya elminin pedaqoji psixologiya ilə sıx baglı olan digər mühüm bir sahəsi yaş psixologiyasıdır. YaĢ psixologiyası insanda anadan olandan ömrünün axırına qədər psixi inkiĢafın dinamikasını, qanunauyğunluqlarını, Ģəxsiyyətin psixi prosesləri və xassələrinin ontogenezdə inkiĢaf xüsusiyyətlərini öyrənir. YaĢ psixologiyasının uĢaq psixologiyası, yeniyetmələrin psixologiyası, gənclərin psixologiyası, yet- gin yaĢın psixologiyası, qocalıq yaĢının psixologiyası, uzun- ömürlülük psixologiyası (herontopsixolo- giya) kimi bölmələri vardır.
15
Psixologiyanın xüsusi sahələrindən birini də differensial psixologiya təĢkil edir. Diferensial psixologiya – psixologiya elminin insanların fərdi – psixoloji və davranıĢ fərqlərini öyrənən, Ģərh və izah edən sahəsidir. «Diferensial psixologiya» termini ilk dəfə 1900-cü ildə V.ġtern tərəfindən irəli sürülmüĢdür. Diferensial psixologiyanın əsas metodu testlər olmuĢdur. Ġlk dövrlər bu testlər fərdi testlər olmuĢ, sonra qrup testləri meydana gəlmiĢ daha sonra isə proyektiv testlər yaranmıĢ və onlardan istifadə olunmuĢdur. Psixologiyanın xüsusi sahələrinə genetik psixologiyanı da aid etmək olar. Genetik psixologiya psixika və davranıĢın irsən keçən mexanizmini, onların genotipdən asılılığını öyrənir. YaĢ psixologiyası, differensial və genetik psixologiya birlikdə uĢağın psixi inkiĢafının qanunlarını baĢa düĢmək üçün elmi əsas təĢkil edir. Müasir dövrdə psixologiyanın diqqəti daha çox cəlb edən sahələrindən biri sosial psixologiyadır. Sosial psixologiya birgə fəaliyyət və ünsiyyət prosesində müəyyən sosial qrupda Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər sistemini, həmin münasibətlər sisteminin bütünlüklə qrupun, eləcə də ayrı-ayrı fərdin psixologiyasındakı inikasını öyrənən elm sahəsidir. Bu cür biliklər tərbiyənin psixoloji cəhətdən düzgün təĢkili üçün zəruridir. Pixologiyanın mühüm sahələrindən biri olan hüquq
qaydalarının öyrənilməsini nəzərdən keçirir, hüquq sisteminin reallaĢması ilə bağlı olan psixoloji məsələləri aydınlaĢdırır. Onun məhkəmə psixologiyası, kriminal psixologiya, islah- əmək psixologiyası və s. bölmələri vardır. Müasir psixologiyanın özünə xüsusi yer tutmuĢ sahələrindən biri kimi tibb psixologiyasını qeyd etmək olar. Tibb psixologiyası həkimin fəaliyyətinin və xəstənin davranıĢının, onun gigiyena, profilaktika, diaqnostika, müalicə, ekspertiza və reablitasiyasının psixoloji aspektlərini öyrənir.
16
Tibb psixologiyası özünə klinik psixologiya, patopsixologiya, neyropsixologiya, somatopsixologiya, ümumi tibb
psixologiyası, psixiatriya, psixoprofilaktika və psixogigiyena, psixokorreksiya və s. bölmələrini daxil edir. Patopsixologiya, eləcə də psixoterapiya, psixikasında və davranıĢında qüsurlar olan adamlarla iĢin aparılmasına xidmət edir. Psixologiyanın bu sahələrinin baĢlıca vəzifəsi mövcud psixi pozğunluğun səbəblərini və onu aradan qaldırmaq yollarını öyrənir. Müasir psixologiya elminin yeni sahələrindən biri olan psixodiaqnostikaya gəldikdə, o, insanların psixi xassə , prosesi və hələtlərinin inkiĢaf xüsusiyyətləri haqqında elmi cəhətdən yoxlanmıĢ və onlar haqqında əsaslı məlumat əldə etməyə im- kan verən metodların köməyi ilə qiymətləndirilməsinin nəzəriyyəsi və praktikası ilə məĢğul olur. Yekunda qeyd etmək lazımdır ki, biz burada müasir psixologiya elminin yalnız bir qismi ilə qısaca tanıĢ olduq. Psixologiya elminin idman psixologiyası, əmək psixologiyası, incəsənət psixologiyası, kosmik psixologiya, menecment psixologiyası, eksperimental psixologiya, etnik psixologiya və s. sahələrinin də özünəməxsus predmeti və vəzifələri vardır. ġübhəsiz onların hamısı barədə burada geniĢ məlumat vermək vəsaitin imkanlarından kənardır.
Psixologiya elmi öz inkiĢafında müxtəlif mərhələlərdən keçmiĢdir. Bunlar aĢağıdakılardan ibarətdir: Elməqədərki I mərhələ. Qədim dövrdən baĢlayaraq bizim eradan əvvəlki VII-VI əsrlərə qədərki dövrü əhatə edir. Bu dövrdə ruh (psixika) haqqında təsəvvürlər çoxsaylı mif və əfsanələrdə, nağıl və ilkin dini inamlarda, totemlərdə öz əksini tapmıĢdır.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|