Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Alfred Ad- lerin
- Kartin Xorni
- Erik Frommun
- Mazaxist tipə
- Konformist tip
- Q.S.Salliven
169
qəbul olunmuĢ əxlaq və davranıĢ normalarını əsas götürərək həmin maskanı geyirik. K.Yunqa görə şəxsi şüursuzluq öz baĢlanğıcını uĢağın anadan olduğu gundən əldə edir və bütün həyatı boyu formalaĢır. ġəxsi Ģüursuzluq insanın artıq keçirmiĢ olduğu, la- kin ya unutduğu, ya sıxıĢdırılmıĢ müxtəlif hissləri, duyğuları, xatirələrini özünə daxil edir. Bununla belə Ģəxsi Ģüursuzluq zərurət olduqda dərk oluna bilər. Bu zaman o Ģüurda müəyyən tənzim funksiyasını yerinə yetirir və insanı öz gücünə və ya zəifliyinə inanmasına məcbur edir. ġüursuzluğu K.Yunq «kölgə» adlandırır. Onun fikrincə «kölgə» insan Ģəxsiyyətinin ən primitiv və qaranlıq cəhətlərini özünə daxil edir və öz baĢlanğıcını heyvan əcdadlarımızın amoral həzzlərindən alır ki, bu da cəmiyyətin normal həyat və fəaliyyəti üçün tamamilə qəbuledilməzdir. Lakin özünün amorallığına baxmayaraq «Kölgə» bizim bir çox yaradıcı ehtiraslarımızın və dərin emosional təəssüratlarımızın mənbəyini təĢkil edir.
böyük kəĢfi hesab etmək olar. Bu kəĢf onun adını ölməz etmiĢdir. K.Yunqun fikrincə yeni doğulmuĢ uĢaq heç də ağ lövhə deyildir. Belə ki, yeni doğulmuĢ uĢaqda yaĢlılıq döv- ründə onun davranıĢını Ģərtləndirən anadangəlmə tendensiya öz əksini tapır. Bu tendensiyalar K.Yunq tərəfindən arxetiplər adlandırılmıĢdır. Arxetip nəsildən- nəslə keçirilən, insan Ģüurunda bilavasitə öz əksini tapan surətlərin, istək və davrvnıĢ formalarının fövqaladə mürəkkəb əlaqəsindən ibarətdir. Yunq
ekstroversiya və introversiya anlayıĢlarını Ģəxsiyyətin tipologiyasının əsası kimi psixologiyaya daxil etmiĢ, ekstrovertiv və introvertiv tipləri xarakterizə etmiĢdir. Ekstrovertiv Ģəxsiyyət özünün bütün maraqlarını xarici aləmə yönəltdiyi halda, introvertiv Ģəxsiyyətdə bu maraqlar, bütün həyat energiyası özünə, özünün daxili aləminə yönəldilmiĢ olur.
170
Nəhayət, Ģəxsiyyət haqında klasik nəzəriyyələrdən biri də, əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, Avstriya psixoloqu Alfred Ad- lerin (1870- 1937) fərdi psixologiya nəzəriyyəsidir. Onun fikrincə insanda ən əsas onun təbii instinktləri deyil, «birlik hissidir». Bu hiss anadangəlmədir, lakin sosial cəhətdən inkiĢaf etdirilməlidir. A.Adler Ģəxsiyyətin formalaĢmasına təsir edən üç mühüm münasibəti qeyd edir: baĢqa adamlara münasibət, əməyə münasibət, baĢqa cinsə münasibət. Adlerə görə Ģəxsiyyətin strukturunu müəyyən edən əsas motiv və tenden- siyalar aĢağıdakılardır: 1) özünün gücsüzlüyünü hiss etmək; 2) təkmilləĢməyə və üstünlük əldə etməyə cəhd; 3) birlik hissi və ya sosial hiss. Onun fikrincə bu tendensiyalar anadangəlmə deyildir. Daha doğrusu, uĢaq doğularkən ona hazır Ģəkildə ve- rilmir; o, dünyaya gələrkən insan nitqinə qabillik onun anatomiyasında olduğu kimi, bu tendensiyalar üçün də poten- sial imkan olur.
haqqında psixoloji nəzəriyyələr içərisində klinik nəzəriyyə də özünəməxsus yer tutur. Bunlara K.Xorninin nevroz nəzəriyyəsini, E.Frommun konsepsiyasını, Q.S.Sallivenın in- terpersonal nəzəriyyəsini, E.Eriksonun eqo-psixologiyasını aid etmək olar. Amerika psixoloqu Kartin Xorni (1885- 1952) insan Ģəxsiyyətinin əsasında anadangəlmə narahatlaq hissini qoymuĢdur. Onun fikrincə uĢaq həmin hisslə doğulur. Doğulduğu gündən uĢaq üzvü səviyyədə narahatlaq hissi keçirməyə baĢlayır və həmin hisslər onun bütün sonrakı həyatına təsir edir, onu bəzəyir, psixi fəaliyyətin daxili xassəsi kimi özünü göstərməyə baĢlayır. Mövcud olduğu ilk saniyədən baĢlayaraq insan dünyaya qarĢı düĢmənçilik hissi keçirməyə baĢlayır. Məhz buna əsaslanaraq K.Xorni narahatlıq hissini insanın davranıĢının əsas motivasiyası hesab edir və onu «köklü həyəcan» adlandırır. Onun fikrincə «köklü həyəcan»
171
insanı təhlükəsizliyə cəhd göstərməyə məcbur edir. ġəxsiyyətin klinik nəzəriyyəsi konsepsiyasında Erik Frommun (1900 – 1980) da xidmətləri az olmamıĢdır. O, Al- maniyada anadan olmuĢ, fəaliyyətə baĢlamıĢ, sonra Amerikaya, oradan da Meksikaya getmiĢdir. Froma görə ictimai inkiĢaf Ģəxsiyyətin daha çox fərdiləĢməsi ilə azadlığına gətirib çıxarır. Onun fikrincə yeni azadlıq inamsızlıq, öz gücünü duymamaq, Ģübhə, tənhalıq və həyəcanın meydana gəlməsi ilə bağlıdır. Bu- radan da Ģəxsiyyətin «azadlıqdan qaçması» meydana gəlir. O, özünün «Azadlıqdan qaçıĢ» kitabında Amerikanı xəstə ölkə adlandırmıĢdır. Onun fikrincə kapitalizm cəmiyyətindəki rəqabət nevrotik Ģəxsiyyətlər, funksional nevroz yaradır. E.Fromm adamları bir Ģəxsiyyət kimi dörd yerə ayırır: mazox- ist, sadist, konformist və tənha (tərk dünya). Mazaxist tipə malik olan adam, Frommun fikrincə, cəmiyyətdə daim uğursuzluqlarla qarĢılaĢan adamdır. Bu uğursuzluqda o yalnız özünü günahkar sayır.
baĢqa adamlarda, cəmiyyətdə görür. O, adamları və dünyanı düĢmən kimi qavrayır və onları məhv etməyə cəhd göstərir. Daima hakimiyyətə, hökmranlığa, əzməyə, dağıtmağa can atır. Konformist tip ümumi kütləyə qarıĢır, baĢqaları necədirsə onlar kimi olmağa, onlardan fərqlənməməyə cəhd edir. O, həmiĢə mövcud Ģəraitə uyğunlaĢır.
uzaqlaĢır, situasiyadan kənar olmağa, ondan qaçmağa çalıĢır. ġəxsiyyətin klinik nəzəriyyəsinin digər nümayəndəsi Amerika psixoloqu Q.S.Salliven (1892- 1949) olmuĢdur. O, əsasən K.Xorninin istiqamətini qəbul etmiĢdir. Onun fikrincə psixoloji tədqiqatların obyekti ayrı-ayrı subyektlər deyil, subyektlərin birgə fəaliyyətinin məhsulu olan Ģəxsiyyət olmalıdır. Salliven Ģəxsiyyətin inkiĢafının mexanizmini AĢa- ğıdakı Ģəkildə nəzərdə tutur: 1) incəliyə, əzizlənməyə tələbat, 2) həyəcandan qaçmaq cəhdi. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|