182
maraqlarında ifadə olunur.
Maraqların insanın həyat və fəaliyyətində rolu olduqca
böyükdür. ġagird nə iləsə dərindən maraqlandıqda, yerinə ye-
tirdiyi iĢ, dinlədiyi dərs onun üçün maraqlı olduqda həmin
sahələrdə yüksək müvəffəqiyyət qazanır. Əksinə onlara qarĢı
maraq olmadıqda həmin iĢlər cansıxıcı olur, Ģagirdi cəlb etmir.
Maraq bizdə müəyyən hisslər doğuran cisim və hadisəyə
daha artıq və gərgin diqqət yetirilməsini təmin edir. Maraq hər
hansı bir obyekti daha dərindən və dəqiq dərketmə meylindən
doğur. Maraqların fizioloji əsasını bələdləĢmə- tədqiqat
refleksləri təĢkil edir. Gerçək aləmdə baĢ verən hər bir yeni,
gözlənilməz dəyiĢiklik zamanı bələdləĢmə refleksi baĢ verir və
qıcıqlandırıcının daha tam və aydın inikasını təmin edir. Ətraf
mühitdə ən kiçik bir dəyiĢiklik, yenilik baĢ verdiyi zaman in-
sanda müvafiq reseptor aparatı bu dəyiĢikliyi törədən qıcığa
doğru yönəlir.
BələdləĢmə refleksini bəzən «tədqiqat refleksi», bəzən də
«bu nədir?» refleksi adlandırırlar.
Maraqlar idrakın daimi təhrikedici mexanizmi kimi mey-
dana çıxır.
Maraqları məzmununa, məqsədinə, genişliyinə və
davamlılığına görə təsnif etmək olar.
Məzmununa görə maraqları təsnif edərkən insanın idrak
tələbatlarının obyektləri əsas götürülür. Ġdrak tələbatları
obyektlərindən hansının insanı cəlb etməsi bu sahədə onun
marağının məzmununu müəyyənləĢdirir. Bu baxımdan
maraqların əhəmiyyətlilik dərəcəsi onun məzmununun nə
dərəcədə düzgün seçilməsindən asılı olur.
Məqsədinə görə maraqlar vasitəsiz və vasitəli ola bilir.
Ġnsan üçün əhəmiyyətli olan obyektin emosional cazibədarlığı
vasitəsiz marağın meydana gəlməsinə səbəb olur. Bu zaman
həmin obyektin özü bilavasitə bizi özünə cəlb edir. Onunla
maraqlanmağa baĢlayırıq. Vasitəli maraqlara gəldikdə bunlar
qarĢıya qoyulmuĢ məqsədə çatmaq üçün zəruri olan vasitələrlə
183
əlaqədar meydana gəlir. Vasitəli maraqların insanın əmək və
tədris fəaliyyətinin təĢkilində əhəmiyyəti olduqca böyükdür.
Maraqları özlərinin genişliyinə görə də təsnif edirlər.
Həyat təcrübələri göstərir ki, bəzi adamlarda maraqlar yalnız
bir sahə üzrə mərkəzləĢdiyi halda, bəziləri isə bir çox ob-
yektlərlə maraqlanırlar, baĢqa sözlə onlarda maraqların əhatə
dairəsi geniĢ olur. Əgər bu maraqların geniĢliyi onların
dərinliyi ilə uzlaĢarsa daha səmərəli xarakter daĢımıĢ olar.
Maraqların dərinlik səviyyəsi Ģəxsiyyətin mühüm keyfiyyəti
kimi qiymətləndirilir. Bu cür maraqlara malik olan insanlar bu
və
ya
digər
fəaliyyət
sahəsində
həmiĢə
yüksək
müvəffəqiyyətləri ilə fərqlənirlər.
Özlərinin davamlılığına görə maraqlar davamlı və
davamsız ola bilir. Bəzi adamlarda maraqlar davamlı olduğu
halda, baĢqalarında davamsız, keçici xarakter daĢıyır. Davamlı
maraqları insanın formalaĢmağa baĢlayan qabiliyyətlərinin
göstəricilərindən biri kimi qeyd edirlər.
Maraqları passiv və fəal olmaqla da təsnif edirlər. Heç
bir iĢ görmədən, nəiləsə sadəcə olaraq maraqlanmaq insanın
həmin obyektə passiv maraq bəslədiyini göstərir. Passiv maraq-
lar mənfi hal olmaqla Ģəxsiyyətin ümumi inkiĢafına heç bir
dəyərli təsir göstərmir. Fəal maraqlara gəldikdə, əksinə, bu cür
maraqlar bizi fəaliyyətə təhrik edir, bu zaman bizə qüvvə verir,
iĢi ruh yüksəkliyilə, axıra qədər davam etdirməyimizə, əldə et-
diyimiz nəticələrin yüksək keyfiyyətdə olmasına müsbət təsir
göstərir.
DünyagörüĢü, əqidə və ideallar. ġəxsiyyətin dərk olu-
nan davranıĢ motivləri içərisində dünyagörüĢü, əqidə və
idealların da özünəməxsus yeri və rolları vardır.
Dünya və onun qanunauyğunluqları, təbiət və cəmiyyət
hadisələri haqqında müəyyən baxıĢlar sistemi insanın
dünyagörüĢünü təĢkil edir. DünyagörüĢünün formalaĢması
insanın ona müvafiq davranıĢ tərzini həyata keçirməsinə təkan
verir. DünyagörüĢü tarixi xarakter daĢıyır. Cəmiyyətin inkiĢafı
184
ilə əlaqədar olaraq insanların dünyagörüĢü də dəyiĢilir. Ġnsanlar
elmi, dini, mütərəqqi, mürtəce, materialist, idealist və s.
dünyagörüĢünə malik ola bilirlər.
Ġnsanın dünyagörüĢü onun əqidəsinə çevrilə bilir və bu
zaman Ģəxsiyyətin tamlığını təmin edir. Əqidə – Ģəxsiyyətin
onu öz baxıĢlarına, prinsiplərinə, dünyagörüĢünə müvafiq ola-
raq hərəkət etməyə yönəldən dərk olunmuĢ tələbatlar sistemi-
dir. Əqidə insana öz həyat yolunu tam aydınlığı ilə müəyyən və
təsəvvür etmək imkanı verir, onu Ģərtləndirir.
İdeallar da Ģəxsiyyətin dərk olunan davranıĢ motivləri
hesab olunur. Ġdeal insanın nail olmağa can atdığı ən yaxın
məqsəddir. BaĢqa sözlə, ideallar insanın həyat və fəaliyyətində
nail olmağa can atdığı ən yüksək məqsəd hesab olunur. Ġdeallar
müsbət hissi boyalarla zəngin olur və Ģəxsiyyətin istiqamət və
fəaliyyətinə aydınlıq, müəyyənlik verir. Ġdeallar fəal və passiv
ola bilir. Əgər ideallar fəal və həyatidirsə, insanı mübarizədə
qorxmaz edir, onun iradəsinə möhkəmlik, xarakterinə qüvvət
bəxĢ edir.
Sadəcə olaraq bu və ya digər ideala malik olmaq, bu və
ya digər bir Ģəxsiyyəti özünə ideal qəbul etmək və bununla
kifayətlənmək çox azdır. Bu, adamın ümumi inkiĢafına heç bir
müsbət təsir göstərə bilməz. Əsl və həlledici cəhət seçilən
idealın fəal olması, mütərəqqi və müsbət ideal uğrunda, ona
çatmaq uğrunda yorulmadan mübarizə etmək əzminə malik
olmaqdır.
Dostları ilə paylaş: |