Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
204
həmin rola uyğun davravnıĢ tərzini gözləməyə baĢlayırlar. Kiçik qrupların həcmi və strukturu. Əvvəlki bölmədə kiçik qrupların həcmindən danıĢdıq və qeyd etdik ki, kiçik qruplar 2- dən 30- 40- a qədər insanların birliyidir (III.6.2.). Onun strukturuna gəldikdə bunu bir neçə istiqamətdə xarakterizə etmək mümkündür. R.S.Nemov qarĢılıqlı təsir və informasiyaların qrupun bir üzvündən digərinə ötürülmə imkanlarını və Ģəxsiyyətlərarası əlaqə sistemini təmin edən kommunikasiya kanallarından asılı olaraq kiçik qrupların özünəməxsus strukturunu qeyd edir. Qrupdaxili kommunikasiyanın struktur kanalının iki əsas növü qeyd olunur: mərkəzləĢdirilmiĢ (A) və mərkəzləĢdirilməmiĢ (B), eyni zamanda onların həyatda özünü göstərən bəzi variantları. 1
MərkəzləĢdirilmiĢ kommunikasiya kanalının strukturu onunla səciyyələnir ki, burada qrupun üzvlərindən biri daima bütün ünsiyyət istiqamətlərində fəaliyyət göstərir, diqqət mərkəzində olur və qrup fəaliyyətinin təĢkilində əsas rol oynayır. Həmin adamın vasitəsilə qrupda həmin qrupun digər üzvləri arasında informasiya mübadiləsi həyata keçirilir.
A
1) frontal 2) radial 3) ierarxik
1 Немов Р.С. Психология, в 3-х кн., кн. 1 – М., 1998, с. 539-541
205
B
4) zəncirvari 5) dairəvi 6) tam ġəkil 9. Qrupdaxili kommunikasiyanın struktur tipləri və variantları (R.S.Nemova görə)
A Ģəklində mərkəzləĢdirilmiĢ strukturun üç variantı verilmiĢdir: frontal, radial və iyerarxik struktur. ġəkildən göründüyü kimi frontal kommunikasiya kanalı strukturunda qrupun iĢtirakçıları birbaĢa təmasa girmədən bir sırada dayanır və bir- birlərini görə bilirlər. Bu cür struktur qrup iĢtirakçıları birgə fəaliyyət zamanı müəyyən dərəcədə bir- birlərinin davranıĢ və reaksiyalarını nəzərə ala bilirlər. Frontal struktur müəllimlərə sinifdə dərs zamanı, frontal iĢ zamanı yaranan strukturdan tanıĢdır. Ġkinci, mərkəzləĢdirilmiĢ kommunikasiya strukturu olan
fəaliyyətin iĢtirakçıları bir-birlərini bilavasitə qavraya, görə və ya eĢidə bilmirlər. Onlar informasiya mübadiləsini yalnız mərkəzi Ģəxsin vasitəsilə həyata keçirirlər. Bu hal qrupun ayrı- ayrı üzvlərindən birinin digərlərinin davranıĢ və reaksiyalarını nəzərə almalarına imkan vermir. Bu zaman sadəcə olaraq qru- pun hər bir üzvü tam sərbəst və müstəqil iĢləməklə, axıra qədər fərdi, özünəməxsus mövqeyini təzahür etdirir. MərkəzləĢdirilmiĢ iyerarxik kommunikasiya strukturun- da tamamilə baĢqa cür vəziyyət yaranır. Burada iĢtirakçıların bir neçə, ən azı iki tabeçilik səviyyəsi mövcud olur. Bunlardan bir qismi birgə fəaliyyət zamanı bir- birini görə bildiyi halda, digərləri görə bilmir. Onların arasındakı Ģəxsiyyətlərarası ünsiyyət məhdudlaĢmıĢ olur. Yalnız tabeçilik səviyyəsində olan iki nəfərin arasında əlaqə (kommunikasiya) həyata keçə bilir.
206
ġəkil A – dan göründüyü kimi, bu cür kommunikasiya strukturunda iyerarxik tabeçiliyin yuxarı səviyyəsində 1-ci fərdin bilavasitə 2- ci köməkçisi vardır. 2- ci fərd də öz növbəsində qalan üç iĢtirakçıya tabedir. 1- ci fərd yalnız 3- mərhələdə dayanan fərdlərlə ünsiyyət imkanına malik olan 2- ci fərdlə qarĢılıqlı təsir imkanına malikdir. MərkəzləĢdirilməmiĢ ünsiyyət strukturuna malik olan ti- pik variantlar əvvəlki strukturdan fərqli xüsusiyyətlərə malikdirlər. Burada bütün variantlarda qrupun hər bir üzvü həmin struktur daxilində öz qrup yoldaĢları ilə eyni məlumat əldə etmək, iĢləmək və məlumatları ötürmək imkanlarına malik olmaqla, onlarla açıq, bilavasitə ünsiyyətə girə bilirlər. Kommunikasiyanın bu cür strukturunun zəncirvari variantında ünsiyyət sistemində Ģəxsiyyətlərarası qarĢılıqlı təsir bir növ zəncirvari Ģəkildə həyata keçir. Ġki kənar iĢtirakçıdan baĢqa qalan iĢtirakçılar iki qonĢusu ilə, kənar mövqe tutan fərdlər isə yalnız bir qonĢusu ilə qarĢılıqlı təsirə malik olur. Bu cür ünsiyyət strukturu konveyer xarakterli iĢlərdə özünü aydın göstərir. Dairəvi kommunikasiya strukturası zəncirvaridən onunla fərqlənir ki, burada birinci növbədə qrup üzvlirinin hamısı eyni imkana malik olur. Ġkincisi, onların öhdəsində olan məlumatlar qrup üzvləri arasında dövr etmək, tamamlanmaq və dəqiqləĢmək imkanına malik olur. Üçüncüsü, bu cür kommu- nikasiya strukturunda iĢtirakçılar üzbəüz dayanmaqla bir- birinin reaksiyalarını bilavasitə müĢahidə etmək, onları öz iĢlərində nəzərə almaq imkanına malik olurlar. AparılmıĢ tədqiqatlar belə bir qənaətə gəlməyə imkan vermiĢdir ki, qruplarda kommunikasiya strukturunun yuxarıda qeyd etdiyimiz bütün variantlar bu və ya digər dərəcədə məhdudiyyətə malikdir. Bunlarda iĢtirakçıların hər biri ya baĢqaları ilə bilavasitə ünsiyyətdə qeyri bərabər imkana, ya da bərabər, lakin məüdud imkana malik olur. Ona görə də həmin sahənin mütəxəssisləri ünsiyyət strukturuna görə qrupun daha
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|