Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я.
- Qrupda rəhbərlik və liderlik problemi
210
sərvət meylləri və normaları qrup normalarına uyğun gəlmədiyi Ģəraitdə ziddiyyətli xarakter daĢıması problemi diqqət mərkəzində olmuĢdur. Bu cür psixoloji konfliktlər qrupun Ģəxsiyyətə təsiri Ģəraitində təzahür edə bilirdi ki, bu qrup
konflikti həll etməyin yollarından biri kimi konformizm özünü göstərməyə baĢlamıĢdır.
razılaĢması, ixtilafı daxilən dərk etdiyi halda onun hər bir təsirinə tabe olması, hər bir Ģəraitdə uyğunlaĢmasından ibarətdir. Bu baxımdan sosial psixologiyada konformluq dedikdə fərdin qrupla zahirən razılaĢması, ixtilafı daxilən dərk etdiyi halda onun hər bir təsirinə tabe olması, hər bir Ģəraitə Ģüurlu uyğunlaĢması, insanların öz davranıĢlarını dəyiĢmək meyli baĢa düĢülür. Bu zaman istər-istəməz psixoloji cəhətdən fərdin mövqeyinin qru- pun təzyiqinə məruz qalması baĢ verir. Konformizm fenomeni empirik Ģəkildə insanlara çoxdan məlumdur. Prof. Ə.Əlizadə hələ qədim zamanlarda Azərbaycan güzəran psixologiyasında konformizmin müxtəlif bədii modellərinin təsvir olunduğunu aĢkara çıxarmıĢdır. 1
Konformluq və nonkonformluq probleminin eksperimen- tal tədqiqi baĢlıca olaraq M.ġerif, S.AĢ, R.Kraçfild, D.Kreçin əsərləri meydana gəldikdən sonra diqqəti cəlb etməyə baĢlamıĢdır. Burada məĢhur Amerika psixoloqu S.AĢın xidməti xüsusilə böyuk
olmuĢdur. Onun
1956- cı
ildəki eksperimentlərinin nəticələri sosial psixologiyanın «ən heyrətamiz kəĢflərindən biri kimi» (V.E.Çudnovski) səciyyələndirilməyə baĢladı. S.AĢın eksperimenti çox sadə olmaqla hər hansı bir mürəkkəb texniki ölçü tələb etmirdi. Eksperiment 7- 8 nəfərdən ibarət qrupda aparılmıĢdır. Yoxlananları yazı taxtasından 3-5 metr aralı bir sırada oturmağa dəvət etmiĢlər. Onlara təxminən
1 Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я. Сосиал психолоэийа. – Бакы, 2003, с.176
211
belə bir təlimat verilmiĢdir: Siz taxtada çəkilmiĢ xətlərin uzunluğunu fərqləndirməli olacaqsınız. «Sizin qarĢınızda iki ağ vərəqdə xətlər çəkilmiĢdir. Birinci vərəqdə bir xətt vardır. Həmin xətt etalon xətdir. Ġkinci vərəqdə 3 xətt çəkilmiĢdir (1,2 və 3). Həmin xətlərdən biri birinci vərəqdəki xətlə eyni uzunluqdadır. Siz həmin xətti qeyd etməlisiniz. XahiĢ edəcəm hər biriniz öz cavabınızı verəsiniz. Mən cavabları qeyd edəcəm. Diqqətli olmağa çalıĢın – gəlin sağdan sola baĢlayaq». Qabaqcadan birinci 6 nəfərə belə bir tapĢırıq verilmiĢdir ki, qəsdən etalona uyğun olmayan xəttin nömrəsini qeyd etsinlər. Bu bir növ xüsusi qrup kimi «düzəltmə qrup» adlandırılmıĢdır. 7-ci və sonrakı yoxlananı eksperiment aparanın əvvəlkilərlə qabaqcadan sözləĢdiyini bilmir. S.AĢ bu- nu «sadəlövh subyekt» adlandırır. Cavab verilməyə baĢlananda birinci 6 nəfər qəsdən xətləri səhv qiymətləndirir. Onlardan so- nra cavab verən «sadəlövh subyektlərin» bir çoxu da xətləri onların təsiri altında qiymətləndirməyə baĢlayırlar. S.AĢın tədqiqatları komformizmin baĢqa bir maraqlı cəhətini də aĢkara çıxarmıĢdır. Məlum olmuĢdur ki, «sadəlövh subyektin» qrup təzyiqi effekti düzəltmə qrup üzvlərinin miqdarı ilə bağlıdır. Tədqiqat zamanı məlum olmuĢdur ki, əgər təcrübədə sınanan Ģəxsdən baĢqa «düzəltmə qrup» kimi yalnız bir nəfər iĢtirak edirsə, qrup «təzyiqi» effekti, demək olar ki, təzahür etmir; əgər sınanan Ģəxs iki nəfərdən ibarət qrupun rəyi ilə rastlaĢırsa, qrup «təzyiqi» effekti çox cüzi olur. Düzəltmə qrup 3 nəfərdən ibarət olduqda, müvafiq effekt tam aydınlığı ilə təzahür edir. Düzəltmə qrup üzvlərinin sayının daha da artması qrup «təzyiqi» effektinin də artmasına gətirib çıxarır. ġəxsiyyətin qrup «təzyiqinə», fikrinə tabe olması daxili və ya xarici xarakter daĢıya bilir. Xarici konformluq zamanı qrup təzyiqi götürüldükdən sonra fərd özünün ilkin mövqeyinə qayıdır. Daxili konformluq zamanı isə qrup təzyiqi aradan çıxdıqdan sonra da fərd qrupun mövqeyini saxlayır. BaĢqa sözlə həmin konformluq zamanı fərdin daxili mövqeyi ilə xari-
212
ci təzyiq arasında ixtilaf olmur. Ona görə də bu cür konformluğu bir növ qrupdaxili təlqin adlandırmaq müm- kündür. Təcrübə göstərir ki, qrup üzvləri arasında konformizmin əksinə olan hallara da rast gəlmək mümkündür. Bu zaman fərd qrupun təzyiqinə müxtəlif formalarda müqavimət göstərir, bir növ neqativ mövqe tutur. Fərdin nə olursa olsun əksəriyyətin fikirlərini rədd etməsi və heç nəyə məhəl qoymadan onlara əks çıxması nonkonformizm adlanır. Nonkonformizm bir növ «ne- qativizm» anlayıĢına sinonim, «konformluq» anlayıĢına anto- nimdir. Qrup qütbləĢməsi. Kiçik qruplarda özünü göstərən hadisələrdən biri də qrup qütbləĢməsi hadisəsidir. «Qrup qütbləĢməsi fenomeni» anlayıĢı ilk dəfə olaraq 1969- cu ildə S.Moskoviçi və M.Zavolloni tərəfindən irəli sürülmüĢdür. D.Mayersə görə qrup qütbləĢməsi qrupun təsiri altında onun üzvlərinin əvvəl mövcud olan ənənələrinin güclənməsi, qrupun rəyinin parçalanması əvəzinə orta ənənənin öz qütbünə köçürülməsindən ibarətdir. 1
fikrincə, qrup
qütbləĢməsi fərziyyəsi belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, qrupda aparılan müzakirə hər bir yarımqrup üzvləri üçün ümumi olan ilkin ustanovkanın güclənməsinə səbəb olur. Əgər adamlar əvvəlcədən nəyinsə «lehinə» fikir söyləməyə meyllidirlərsə, müzakirə onların mövqelərini yalnız möhkəmləndirir. Əgər onlar nəyinsə «əleyhinə» gedirlərsə, müzakirədən sonra öz etirazlarını daha güclü Ģəkildə göstərəcəklər. Qrupda rəhbərlik və liderlik problemi. Sosial qrurların strukturunu nəzərdən keçirdikdə onların daxilində Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərin bərabərlik (paritet) əsasında qurulmadığı aydın olur. Hər bir qrupda Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər bir növ qrup üzvlərinin sosial- psixoloji statusunu
1 Майерс Д. Соüиальная психология. – Питер, 1997, с. 377 Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|