Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III. 6. 5. Qruplarda Ģəxsiyyətlərarası seçmə
219
psixoloji iqlimin yaradılmasının əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Ümumiyyətlə qrup və kollektivlərdə psixoloji iqlim müsbət (pozitiv) və mənfi (neqativ) xarakter daĢıya bilir. Bunların hər biri isə özünəməxsus qarĢılıqlı münasibətlərdə təzahür edir. Qrupda müsbət psixoloji iqlimin yaradılması üçün fəaliyyət növündən asılı olan davranıĢ etalonu yaradılmasının və onun qrup daxilində etalona çevrilməsinin əhəmiyyəti ol- duqca böyükdür. Səmərəli sosial-psixoloji iqlimin yaradılması üçün qrup və kollektiv iĢtirakçıları arasında uyğunluq, uyuĢmanın olması da zəruridir. Bu barədə əvvəlki bölmədə qeyd etdiklərimiz həmin fikri bir daha təsdiq edir. Sosial-psixoloji iqlimin xarakteri bütövlükdə qrupun inkiĢaf səviyyəsindən, yetkinliyindən də asılıdır. Adətən, qrupdakı sosial-psixoloji iqlimlə qrup üzvlərinin birgə fəaliyyətinin səmərəliliyi arasında birbaĢa müsbət əlaqə mövcud olur. Əvvəlki bölmədə qeyd olunanlardan aydın olduğu kimi, qruplarda psixoloji iqlim qrupa rəhbərlik üslu- bundan da asılı olur. Adətən, demokratik rəhbərlik üslubu üstünlük təĢkil edən qruplarda daima müsbət psixoloji iqlim hökm sürür. Ümumiyyətlə, Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər rənga- rəng müsbət hisslərlə bağlıdırsa, sosial qrupda yaranan psixolo- ji iqlim iĢgüzarlığın, təĢəbbüskarlığın inkiĢaf etməsinə səbəb olur.
ġəxsiyyətlərarası münasibətlərin növləri. Sosial psix- ologiyada Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərin müxtəlif növlərini qeyd edirlər: rəsmi, qeyri rəsmi, şəxsi, işgüzar və s.
həyata keçirilən Ģəxsiyyətlərarası münasibətdir. Bu cür mü- nasibətlər rəhbərlə tabe olanlar arasında baĢ verir. Bu cür
220
qarĢılıqlı münasibətlər əvvəlcədən qrupun statusunda öz əksini tapır. Burada qarĢılıqlı münasibətin gediĢi rəsmi Ģəkildə həyata keçirilir. Nə rəhbər, nə də tabe olan adam qarĢılıqlı münasibətin tələblərindən kənara çıxmır. Hər kəs öz səlahiyyəti çərçivəsində hərəkət edir. Qeyri-rəsmi münasibətlər isə insanların bir-birinə olan Ģəxsi münasibətlərinə əsaslanır. Ona görə də bu cür münasibətlər subyektiv xarakter daĢımaqla insanların bir- birlərinə olan simpatiyası, antipatiyasında və s. ifadə olunur. Ona görə də çox zaman bu cür qarĢılıqlı münasibətləri Ģəxsi münasibətlər adlandırırlar. Bu cür qarĢılıqlı münasibətlər «sim- patiya» zəminində əmələ gəlir və qarĢılıqlı Ģəkildə inkiĢaf edir.
aĢağıdakı tiplərini fərqləndirirlər: tanıĢlıq, yoldaĢlıq, dostluq, ər-arvad (N.N.Obozov, Ə.S.Bayramov, Ə.Ə.Əlizadə). Mü- təxəssislərin fikrincə Ģəxsi qarĢılıqlı münasibətlərin kökü insanların hisslər aləmi ilə baglıdır və emosional amillər zəminində formalaĢır. Ən geniĢ Ģəxsi qarĢılıqlı münasibət forması tanışlıqdır. Bu cür qarĢılıqlı münasibət özünün üç əsas səciyyəsi ilə fərqlənir: «üzdən tanıyırsan»; «salamlaĢırsan» (yalnız qarĢılıqlı tanıma zamanı); «salamlaĢır və ümumi mövzularda söhbət edirsən». Bu cür tanıĢlıq zamanı Ģəxsiyyətlərarası hisslər əsaslı rol oynamır. Yoldaşlıq qarĢılıqlı münasibətləri iĢgüzar təmasa əsaslanır. Bu zaman birgə fəaliyyətin məqsədi, vasitə və nəticələri əlaqələrin saxlanması, vəzifə bölgüsü ilə müəyyənləĢir. Dostluq qarĢılıqlı münasibətlərinə gəldikdə insanlar arasındakı bu cür münasibət qarĢılıqlı bağlılığa, mənəvi yaxınlığa, maraqların eyniliyinə və s. əsaslanır. Ə.S.Bayramov
221
və Ə.Ə.Əlizadənin qeyd etdikləri kimi, Ģəxsi qarĢılıqlı münasibətlərin hər bir tipi psixoloji məsafə ilə xarakterizə olu- nur. Ər-arvad münasibətləri onların arasındakı psixoloji məsafənin xarakterinə görə intim, dostluq münasibətləri, Ģəxsi, yoldaĢlıq və tanıĢlıq münasibətləri isə sosial münasibətlər kimi formalaĢırlar. ġəxsiyyətlərarası münasibətlərin növlərindən birinin də işgüzar münasibət olduğunu qeyd etdik. Bu cür qarĢılıqlı münasibətlər iĢgüzar əlaqələrin həyata keçirilməsi prosesində baĢ verir və insanların birgə fəaliyyətinin səmərəliliyinə öz təsirini göstərir. Sosial psixoloqlar (A.V.Petrovski) qrupların inkiĢaf səviyyəsindən asılı olaraq dörd növünü: diffuz, assosiasiya, korporasiya, kollektiv qruplar və onlarda qarĢılıqlı mynasibətlərin xarakterini vermiĢ və bunu aĢağıdakı Ģəkildə səciyyələndirmiĢlər: 1. Diffuz qrupda Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər mövcud- dur. lakin onlar qrup fəaliyyətinin məzmunu vasitəsilə ifadə olunmur. 2. Assosiasiyada Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər qrup fəaliyyətinin hər kəs üçün Ģəxsiyyət baxımından əhəmiyyətli olan məzmunu vasitəsi ilə ifadə olunur. 3. Korporasiyada Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər qrup fəaliyyətinin Ģəxsiyyət baxımından əhəmiyyətli, lakin ustanovkalarına görə cəmiyyətə zidd məzmunu vasitəsilə ifadə olunur. 4. Kollektivdə Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər qrup fəaliyyətinin Ģəxsiyyət baxımından əhəmiyyətli və ictimai cəhətdən qiymətli məzmunu vasitəsilə ifadə olunur. III. 6. 5. Qruplarda Ģəxsiyyətlərarası seçmə Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|