Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
232
ġəkil 11 Sosiometrik seçməni göstərən sosioqram Qruplarda Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərdə seçmənin motivləĢməsi. Qruplarda Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərin sosiometrik yolla öyrənilməsi zamanı əldə edilmiĢ nəticələr istər-istəməz bizi bunun hansı səbəblə bağlı olduğunu öyrənməklə maraqlandırır. BaĢqa sözlə qrup üzvlərindən birinin digər üzvlərindən biri ilə emosional (eləcə də iĢgüzar) təması, münasibəti həyata keçirməyə hazır olmasına, digərlərini rədd etməsinə təsir edən motivlər nədən ibarətdir. Psixologi tədqiqatlar göstərmiĢdir ki, birbaĢa verilən suallara heç də həmiĢə həqiqi, səmimi cavab almaq mümkün deyildir. Ona görə də psixoloqlar dolayı faktlar əsasında Ģəx- siyyətlərarası seçmənin motivləĢməsini eksperimental yolla öyrənilməsinin vacibliyini qeyd etmiĢlər. Bu cəhəti nəzərə alan A.V.Petrovski və M.Q.YaroĢevski xüsusi eksperimental metodika hazırlamıĢ və burada motivləĢməni aĢkara çıxarmaq üçün aĢağıdakı cəhəti nəzərə almıĢlar. ġagird L-ə özünə parta yoldaĢı seçmək ixtiyarı
233
verilmiĢdir? O, məsələn, N-i və ya S-i deyil K-nı seçərkən hansı motivlərə əsaslanmıĢdır? Bu zaman L-in mümkün olan fikir gediĢinə nəzər salaq: «K – Ģən və diribaĢdır… onunla darıxmırsan, o hətta ən cansıxıcı dərs zamanı əyləncəli, gülməli bir Ģey tapır, onunla vaxt hiss edilmədən gəlib keçir. Lakin doğrusu o, bilmədiyimi xəlvətcə mənə deməyi bacarmır. Ondan köçürməyə də dəyməz, onun səhvləri mənimkindən daha çox olur. N- ? O həmiĢə hər Ģeyi bilir, onun dəftəri mənim ixtiyarımda olacaq, hər Ģeyi köçürə və hər Ģey barədə ondan soruĢa biləcəm. Lakin dərsdə onunla gülmək mümkün deyil… kimi seçim?» ġübhəsiz, əgər seçim K- ın üzərinə düĢürsə burada üstün motiv vaxtı Ģən keəçirməkdən ibarət olacaqdır. Lakin N- in yzərinə düĢərsə burada ondan köçürmək marağı əsas motiv kimi özünü göstərəcəkdir. Bütün
bunlar eksperimentin proqramını müəyyənləĢdirməyə imkan verir. ġagirdlərə müxtəlif sıraları tərtib etmək tapĢırılır. Birinci növbədə sosiometrik cəhətdən səhmana salınmıĢ sıranı tərtib etmək tapĢırığı verilə bilər (təlimat : «birinci növbədə, ikinci növbədə və üçüncü növbədə və s. kiminlə bir partada oturmaq istərdin?»), sonra təlim fəaliyyəti və ünsiyyət üçün zəruri olan keyfiyyətlə bağlı sıranı tərtib etmək tapĢırılır (təlimat: «göstər, sinifdə sənə kiminlə həmiĢə Ģən keçir – birinci növbədə, ikinci növbədə, üçüncü növbədə və s.) Bu sıra tərtib edildikdən sonra yeni təlimat verilir: sinifdə birinci növbədə, ikinci növbədə və s. çətin təlim Ģəraitində kimin sənə kömək göstərə biləcəyini göstər. Əgər sosiometrik sıra keyfiyyətlə bağlı sıranın birinci sırası ilə uyğun gələrsə (yaxud yaxın olarsa) seçmənin motiviasiya özəyinə ünsiyyətdə komforluluq, rahatlıq, əgər sosiometrik seçmə ikinci sıraya yaxın olarsa tədrisdə kömək gözləmək motivi daxil olur. Ranqların korrelyasiya kooffisentindən istifadə etməklə bu sıralardan hansının Ģəxsiyyətlərarası seçmənin motivasiya özəyini təĢkil etdiyini müəyyənləĢdirmək mümkündür.
234
Motivasiya özəyi üstünlüyünün müəyyənləĢdirilməsi daima bu qrupda sosiometrik göstəricisinin nə üçün məhz bu cür olması, nə üçün qrupun bu və ya digər cəhətə üstünlük verməsi, qrup üzvlərinin bir qisminin «ulduzlar» kateqoriyasına, baĢqalarının isə «səfillər» kateqoriyasına aid edilməsi sualları meydana çıxdıqda onlara cavab vermək, qarĢılıqlı münasibətləri anlamağa imkan verir. Psixoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuĢdur ki, Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər strukturunda partnyorun seçilməsinin motivasiya özəyinin məzmunu həmin qrupun nail olduğu inkiĢaf səviyyəsinin göstəricisi rolunu oynaya bilər. Qrupun formalaĢmasının ilk mərhələsində seçmə bilavasitə emosional boyalıqla xarakterizə olunur, partnyorun seçilməsi üçün orientasiya daha çox zahiri üstünlükləri ilə bağlı olur (ünsiyyətlilik, zahiri cəlbedicilik, geyim üslubu və s.). Daha yüksək inkiĢaf səviyyəsinə malik olan qrupda isə seçmə təkcə ilk təəssüratdan doğan hisslər əsasında deyil, birgə fəaliyyət zamanı aĢkara çıxan daha dərin Ģəxsi keyfiyyətlərin qiymətləndirilməsi əsasında baĢ verir. Qrupun inkiĢaf səviyyəsindən asılı olaraq Ģəxsiyyətin dünyagörüĢünü, əməyə münasibətini xarakterizə edən keyfiyyətlərin «qiyməti» artır. ġəxsiyyətlərarası seçmənin referentometriya üsulu ilə öyrənilməsi. Məlum olduğu kimi, qrupa sosiometrik yanaĢma zamanı Ģəxsiyyətlərarası münasibətlər sistemində seçmə üçün əsas amil simpatiya və antipatiyadan ibarət olur. Bu zaman adamlar bir-birlərini ona görə seçirlər ki, məhz onlarla ünsiyyətdə olmaq, birlikdə iĢləmək, oxumaq, istirahət etmək istəyirlər. Lakin psixoloqlar belə bir qənaətə gəlirlər ki, yalnız simpatiyanı seçim üçün yeganə əsas hesab etmək düzgün olmazdı. Burada baĢqa amillər də seçim üçün əsas götürülə bilər. Ġnsanın qrupdakı ən mühüm xarakteristikası ondan ibarətdir ki, o öz qrupuna ətraf aləmə bələdləĢmə mənbəyi kimi
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|