Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. 7. 4. Diqqətin xarakterik xüsusiyyətləri
- Diqqətin həçmi
- Diqqətin davamlılığı
- Diqqətin paylanması
- Diqqətin keçirilməsi
- Diqqətin mərkəzləşməsi
245
Psixoloji ədəbiyyatda diqqətin 5 əsas xüsusiyyətini ayırd edirlər. Bunlar diqqətin həcmi, paylanması, mərkəzləşməsi,
larda eyni səviyyədə inkiĢaf etmir. Məsələn, bəzi adamlarda diqqət daha çox mərkəzləĢməyə, digərində isə paylanmaya meyl edir. Diqqətin həçmi onun eyni vaxtda əhatə etdiyi çisimlərin miqdarı ilə müəyyən edilir. Diqqətin həçmi fərdi Ģəkildə dəyiĢən bir kəmiyyət olub və əsasən bir-biri ilə əlaqəsi ol- mayan 5 2 obyekti əhatə edir. Əksər hallarda diqqətin həcmini ölçmək üçün taxistoskop adlanan cihazdan istifadə olunur. Bu cihaz vasitəsilə qıcıqlandırıcılar (sözlər, fiqurlar, rəqəmlər və s.) elə nümayiĢ etdirilir ki, yoxlanılan Ģəxs nəzərini bir obyektdən diqərinə keçirə bilməsin. Diqqətin həçmi qavranılan cisim və hadisələrin bir-biri ilə nə qədər sıx əlaqədar olmasından aslıdır. Cisim və hadisələr bir birləri ilə nə qədər sıx əlaqədə olarsa diqqətin həçmi də bir o qədər böyük olar. Bunu aydın görmək üçün aĢağıdakı iki Ģəkilə nəzər salaq.
A
B Əgər birinçi Ģəkli (A) yoxlanana ani olaraq göstərib götürsək və orada neçə xətt çəkildiyini soruĢsaq dəqiq rəqəmi çətin eĢidəçəyik. Ġkinçi Ģəkli (B) göstərdikdə isə dər hal 12 çavabını alacağıq. Burada yoxlanan 3 xəttdən ibarət olan 4
246
qrupu birləĢdirərək cavab verir. BaĢqa bir misal. Əgər yoxlanana «ü ə n g n a a x b» hərfləri yazılmıĢ lövhəni göstərib orada neçə hərf olduğunu soruĢsaq düzgün cavab çətin alınaçaqdır. Lakin həmin hərfləri bir söz kimi birləĢdirib «günəbaxan» Ģəklində təqdim etsək bu- rada 9 hərf olduğunu asanlıqla deyə biləcəkdir.
müddət saxlanılmasında ifadə olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, insan diqqətini yönəltdiyi obyektdə yeni tərəflər, yeni əlaqələri aĢkar etməyi bacarırsa onun diqqəti davamlı olur. BaĢqa sözlə qavranılan obyekt daima yeni məzmun kəsb edərsə bu diqqətin davamlı olmasına gətirib çıxarır. Bundan baĢqa diqqətin davamlılığı bir sıra Ģərtlərdən, məsələn, materialın çətinlik dərəcəsindən, onun anlaĢıqlılığından, subyektin ona
münasibətindən, insanın yaĢından və Ģəxsiyyətin bir çox fərdi keyfiyyətlərindən asılıdır. Diqqətin bu xüsusiyyətini nəzərə alaraq dərs zamanı hər 10-15 dəqiqədən sonra fəaliyyət növlərinin dəyiĢilməsi məqsədəuyğun hesab olunur. Diqqətin paylanması eyni zamanda 2 və ya daha çox fəaliyyət növünü (və ya müxtəlif iĢləri) həyata keçirmək qabiliyyəti ilə müəyyən olunur. Diqqətin paylanmasının zəruri Ģərtlərindən biri odur ki, bu zaman icra olunan fəaliyyətlərdən biri avtomatlaĢmalı, yəni Ģüurun xüsusi nəzarəti olmadan həyata keçirilməlidir. Diqqətin paylanması insanın psixoloji və fizioloji vəziyyətindən çox asılıdır. Yorğunluq halında, diqqətin daha çox mərkəzləĢməsini tələb edən fəaliyyət növlərinin həyata kecirilməsi zamanı diqqəti paylamaq çətin olur. Bununla belə, diqqətin paylanması səviyyəsi eyni za- manda icra edilən fəaliyyət növlərinin xarakterindən, onların mürəkkəblik dərəçəsindən, həmin fəaliyyət növləri sahəsində insanın bacarıq və vərdiĢlərinin avtomatlaĢma səviyyəsindən də asılı olur.
247
obyektdən digər obyektə, bir fəaliyyət növundən digərinə keçirməkdə təzahür edir. Məsələn, müəllim dərs zamanı diqqətini müxtəlif Ģagirdlərə, öz fəaliyyətinə, gözlənilmədən baĢ verən hadisələrə kecirir və eyni zamanda da o dərsin əsas məzmunundan, planından yayınmır. Keçirilmə hər hansı bir dəyiĢən, mürəkkəb situasiyaya daha tez bələdləĢmə qabiliyyəti ilə bağlıdır. Əlbəttə, diqqətin keçirilməsi bütün insanlarda asan baĢ vermir və çox Ģərtlərdən asılıdır. Bunlara əvvəlki və sonrakı fəaliyyətin qarĢılıqlı əlaqəsini və subyektin onlara münasivətini aid etmək olar. Ġnsan asan iĢdən çətin isə keçdikdə keçirilmənin göstəriçiləri aĢağı düĢür. Diqqətin keçirilməsi bir fəaliyyətdən digər fəaliyyətə keçmə tezliyində ifadə olunur və o həm də sinir sisteminin bəzi xassələrindən - dinamiklik və rigidlikdən asılıdır.
yekt və ya fəaliyyətə yönəlir. Fizioloji baxımdan mərkəzləĢmə beyində olan dominant oyanma ocağının fəaliyyətilə bağlıdır. MərkəzləĢmənin masksimal intensivliyi yalnız bir obyektin qavranılması zamanı baĢ verir. Diqqətin həcmi artıqça, o mərkəzləĢmənin səviyyəsinin aĢağı düĢməsinə səbəb olur. MərkəzləĢmə dərk etdiyimiz cism və hadisələrin daha dərindən öyrənilməsinin, mürəkkəb əĢyavi
fəalliyyətin yerinə
yetirilməsinin psixoloji Ģərti kimi çıxıĢ edir. Diqqətin qeyd olunan xassələri ilə yanaĢı bir sıra pozul- ma hallarına da rast gəlmək mümkündür. Bunlara diqqətin
fəaliyyət zamanı diqqətmizin gah bu, gah da baĢqa obyektə yönəlməsi, az və çox müddət onun üzərində mərkəzləĢməsidir. Hətta çox davamlı və mərkəzləĢmiĢ diqqət zamanı biz onun intensivlik dərəcəsinin qısa müddətli qeyri-ixtiyarı dəyiĢmələri ilə rastlaĢırıq. Bu diqqətin tərəddüdüdür. Diqqətin tərəddüdü N.N.Lanqe tərəfindən öyrənilmiĢdir. Onun eksperimentlərində yoxlanılanlar saatın tiqqiltisini eĢidirdilər. Kataloq: Download -> 01.10.14 Download -> Slaby Drei Haltungen Affekt web vorab Download -> Judul tesis untuk s2 teknik elektro (S2 te) ft ugm Download -> Materiał nauczania z języka polskiego Rok szkolny 2016/2017 klasa I starożytnośĆ Download -> Ilona Gołębiewska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Katedra Edukacji I Kultury Charakterystyka okresu przedszkolnego Download -> Hellada – tak Grecy (Hellenowie) nazywali w starożytności swoją ojczyznę, ta górzysta kraina nie stanowiła wtedy jednolitego państwa, lecz była podzielona na niewielkie państwa – miasta (polis) Hellada Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|