Psixologiya 1



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə72/197
tarix20.09.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#647
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   197

 

 

 



245 

 

IV. 7. 4. Diqqətin xarakterik xüsusiyyətləri    



  

Psixoloji ədəbiyyatda diqqətin 5 əsas xüsusiyyətini ayırd 

edirlər.  Bunlar  diqqətin  həcmi,  paylanması,  mərkəzləşməsi

davamlılığı və keçirilməsidir. Göstərilən xassələr bütün adam-

larda  eyni  səviyyədə  inkiĢaf  etmir.  Məsələn,  bəzi  adamlarda 

diqqət  daha  çox  mərkəzləĢməyə,  digərində  isə  paylanmaya 

meyl edir. 



Diqqətin həçmi onun eyni vaxtda əhatə etdiyi çisimlərin 

miqdarı  ilə  müəyyən  edilir.  Diqqətin  həçmi  fərdi  Ģəkildə 

dəyiĢən  bir  kəmiyyət  olub  və  əsasən  bir-biri  ilə  əlaqəsi  ol-

mayan 5 2 obyekti əhatə edir. Əksər hallarda diqqətin həcmini 

ölçmək üçün taxistoskop adlanan cihazdan istifadə olunur. Bu 

cihaz  vasitəsilə  qıcıqlandırıcılar  (sözlər,  fiqurlar,  rəqəmlər  və 

s.)  elə  nümayiĢ  etdirilir  ki,  yoxlanılan  Ģəxs  nəzərini  bir 

obyektdən diqərinə keçirə bilməsin. 

Diqqətin  həçmi  qavranılan  cisim  və  hadisələrin  bir-biri 

ilə nə qədər sıx əlaqədar olmasından aslıdır. Cisim və hadisələr 

bir birləri ilə nə qədər sıx əlaqədə olarsa diqqətin həçmi də bir 

o  qədər  böyük  olar.  Bunu  aydın  görmək  üçün  aĢağıdakı  iki 

Ģəkilə nəzər salaq. 

 

 



 

 



 

 



 

Əgər  birinçi  Ģəkli  (A)  yoxlanana  ani  olaraq    göstərib 

götürsək və orada neçə  xətt çəkildiyini soruĢsaq dəqiq rəqəmi 

çətin  eĢidəçəyik.  Ġkinçi  Ģəkli  (B)  göstərdikdə  isə  dər  hal  12 

çavabını  alacağıq.  Burada  yoxlanan  3  xəttdən  ibarət  olan  4 



 

 

 



246 

 

qrupu birləĢdirərək cavab verir. 



BaĢqa  bir  misal.  Əgər  yoxlanana  «ü  ə  n  g  n  a  a  x  b» 

hərfləri  yazılmıĢ  lövhəni  göstərib  orada  neçə  hərf  olduğunu 

soruĢsaq düzgün cavab çətin alınaçaqdır. Lakin həmin hərfləri 

bir söz kimi birləĢdirib «günəbaxan» Ģəklində təqdim etsək bu-

rada 9 hərf olduğunu asanlıqla deyə biləcəkdir. 

Diqqətin davamlılığı onun eyni bir obyekt üzərində uzun 

müddət  saxlanılmasında  ifadə  olunur.  Tədqiqatlar  göstərir  ki, 

insan diqqətini yönəltdiyi obyektdə yeni tərəflər, yeni əlaqələri 

aĢkar etməyi bacarırsa onun diqqəti davamlı olur. BaĢqa sözlə 

qavranılan obyekt daima yeni məzmun kəsb edərsə bu diqqətin 

davamlı  olmasına  gətirib  çıxarır.  Bundan  baĢqa  diqqətin 

davamlılığı  bir  sıra  Ģərtlərdən,  məsələn,  materialın  çətinlik 

dərəcəsindən, 

onun 

anlaĢıqlılığından, 



subyektin 

ona 


münasibətindən,  insanın yaĢından və Ģəxsiyyətin bir çox fərdi 

keyfiyyətlərindən  asılıdır.  Diqqətin  bu  xüsusiyyətini  nəzərə 

alaraq  dərs  zamanı  hər  10-15  dəqiqədən  sonra  fəaliyyət 

növlərinin dəyiĢilməsi məqsədəuyğun hesab olunur. 



Diqqətin  paylanması    eyni  zamanda  2  və  ya  daha  çox 

fəaliyyət  növünü  (və  ya  müxtəlif  iĢləri)  həyata  keçirmək 

qabiliyyəti ilə müəyyən olunur. Diqqətin paylanmasının zəruri 

Ģərtlərindən biri odur ki, bu zaman icra olunan fəaliyyətlərdən 

biri  avtomatlaĢmalı,  yəni  Ģüurun  xüsusi  nəzarəti  olmadan 

həyata keçirilməlidir. 

Diqqətin  paylanması  insanın  psixoloji  və  fizioloji 

vəziyyətindən  çox  asılıdır.  Yorğunluq  halında,  diqqətin  daha 

çox  mərkəzləĢməsini  tələb  edən  fəaliyyət  növlərinin  həyata 

kecirilməsi zamanı diqqəti paylamaq çətin olur. 

 Bununla  belə,  diqqətin  paylanması  səviyyəsi  eyni  za-

manda  icra  edilən  fəaliyyət  növlərinin  xarakterindən,  onların 

mürəkkəblik  dərəçəsindən,  həmin  fəaliyyət  növləri  sahəsində 

insanın bacarıq və vərdiĢlərinin avtomatlaĢma səviyyəsindən də  

asılı olur. 

Diqqətin  keçirilməsi    Ģüurlu  surətdə  diqqəti  bir 



 

 

 



247 

 

obyektdən  digər  obyektə,  bir  fəaliyyət  növundən  digərinə 



keçirməkdə  təzahür  edir.  Məsələn,  müəllim  dərs  zamanı 

diqqətini  müxtəlif  Ģagirdlərə,  öz  fəaliyyətinə,  gözlənilmədən 

baĢ verən hadisələrə kecirir və  eyni zamanda da o dərsin əsas 

məzmunundan,  planından  yayınmır.  Keçirilmə  hər  hansı  bir 

dəyiĢən, mürəkkəb situasiyaya daha tez bələdləĢmə qabiliyyəti 

ilə bağlıdır. Əlbəttə, diqqətin keçirilməsi bütün insanlarda asan 

baĢ  vermir  və  çox  Ģərtlərdən  asılıdır.  Bunlara  əvvəlki  və 

sonrakı  fəaliyyətin  qarĢılıqlı  əlaqəsini  və  subyektin  onlara 

münasivətini  aid  etmək  olar.  Ġnsan  asan  iĢdən  çətin  isə 

keçdikdə keçirilmənin göstəriçiləri aĢağı düĢür. 

Diqqətin  keçirilməsi  bir  fəaliyyətdən  digər  fəaliyyətə 

keçmə tezliyində ifadə olunur və o həm də sinir sisteminin bəzi 

xassələrindən - dinamiklik və rigidlikdən asılıdır. 

Diqqətin mərkəzləşməsi zamanı  Ģüurumiz yalnız bir ob-

yekt və  ya fəaliyyətə yönəlir. Fizioloji baxımdan mərkəzləĢmə 

beyində  olan  dominant  oyanma  ocağının  fəaliyyətilə  bağlıdır. 

MərkəzləĢmənin  masksimal  intensivliyi  yalnız  bir  obyektin 

qavranılması  zamanı  baĢ  verir.  Diqqətin  həcmi  artıqça,  o 

mərkəzləĢmənin  səviyyəsinin  aĢağı  düĢməsinə  səbəb  olur. 

MərkəzləĢmə dərk etdiyimiz cism və hadisələrin daha dərindən 

öyrənilməsinin, 

mürəkkəb 

əĢyavi 


fəalliyyətin 

yerinə 


yetirilməsinin psixoloji Ģərti kimi çıxıĢ edir. 

Diqqətin qeyd olunan xassələri ilə  yanaĢı bir sıra pozul-

ma  hallarına  da  rast  gəlmək  mümkündür.  Bunlara  diqqətin 

tərəddüdünü, yayınmasını, dalğınlığı aid etmək olar. 

Diqqətin 

tərəddüdümüəyyən 

fəaliyyət 

zamanı 

diqqətmizin gah bu, gah da baĢqa obyektə yönəlməsi, az və çox 



müddət onun üzərində mərkəzləĢməsidir. 

Hətta  çox  davamlı  və  mərkəzləĢmiĢ  diqqət  zamanı  biz 

onun  intensivlik  dərəcəsinin  qısa  müddətli  qeyri-ixtiyarı 

dəyiĢmələri ilə rastlaĢırıq. Bu diqqətin tərəddüdüdür. Diqqətin 

tərəddüdü  N.N.Lanqe  tərəfindən  öyrənilmiĢdir.  Onun 

eksperimentlərində  yoxlanılanlar  saatın  tiqqiltisini  eĢidirdilər. 




Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   197




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə