Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Diqqətin yayınmasına
- IV.7.5. Diqqətin inkiĢafı və dərsdə Ģagirdin diqqətinin səmərəli təĢkili haqqında
- Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar
248
Müəyyən zaman intervalı keçəndən sonra saatın səsi fluktia- siyaya uğqayırdı. N.N.Lanqe qöstərdi ki, tərəddüd dövrü təqribən 2-3 saniyə təĢkil edir. Diqqətin tərəddüdünün səbəblərinə yorğunluğu və hiss üzvlərinin adaptasiyasını aid etmək olar. Diqqətin tərəddüdü onun davamlılığına əks olan bir xüsusiyyətdir.
fəaliyyət zamanı diqqətin qeyri-ixtiyari olaraq əsas iĢlə əlaqəsi olmayan kənar cisim və ya hadisəyə yönəlməsindən ibarətdir. Diqqətin yayınması ilə mübarizə tədbirlərindən biri iĢlədiyimiz yerdə kənar qıcıqların mümkün qədər olmamasına çalıĢmaqdır. Lakin buna həmiĢə nail olmaq mümkün olmur. Bəzən istər- istəməz bir sıra yayındırıcı qıcıqlandırıcıların təsir göstərdiyi Ģəraitdə iĢləməli oluruq. Ona görə də diqqətimiz yayınır. Bu cəhəti nəzərə alaraq insan özündə həm sakit Ģəraitdə, həm də kənar qıcıqlandırıcıların təsir göstərdiyi Ģəraitdə iĢləmək bacarığı aĢılamağa çalıĢmalıdır. Diqqətin yayınması hallarından birini də dalğınlıq təĢkil edir. Dalğınlıq insanın öz
diqqətini mərkəzləĢdirə bilməməsində ifadə olunur. Dalğınlıq halının iki Ģəklini ayırd edirlər. Birincisi, ixtiyari diqqətin zəifliyində ifadə olunan dalğınlıqdır. Bu zaman insan öz diqqətini müəyyən bir obyekt üzərində mərkəzləĢdirə bilmir, onun diqqəti davamsız olur və tez-tez yayınır. UĢaqlarda və yaĢlı adamlarda bu cür dalğınlığa tez-tez rast gəlmək olur. Bunun səbəbi çox yorulmaq, insana təsir edən güclü emosional amillər, xəstəlik, uĢaqda ixtiyari diqqətin tərbiyəsinin düzgün təĢkil edilməməsi ola bilər. Ġkinci halda dalğınlıq diqqətin hər hansı bir obyekt üzərində çox güclü, gərgin Ģəkildə mərkəzləĢməsində ifadə olunur. Bunun sayəsində kənar qıcıqlandırıcılar onu yayındıra bilmir, insan sanki ətraf aləmi «unudur». Bu nöqsan diqqəti paylamağı və bir obyektdən digərinə vaxtında keçirməyi ba- carmamaqda ifadə olunur.
249
səmərəli təĢkili haqqında
Diqqət də digər psixi proseslər kimi öz inkiĢaf mərhələlərinə malikdir. L.S.Viqotski diqqətin inkiĢafı haqqında yazırdı ki, uĢağın diqqətinin inkiĢaf tarixi onun davranıĢının təĢkili ilə çulğalaĢır. Genetik planda uĢağın diqqətinin köklərini onun daxilində yox, uĢaq Ģəxsiyyətindən kənarda ax- tarmaq lazımdır. Əlbəttə biz uĢaqların həyatının ilk aylarında yalnız qeyri- ixtiyari diqqətlə rastlaĢırıq. Ġxtiyari diqqət rüĢeymləri 1 yaĢın axırında, 2-ci yaĢın əvvəllərində təzahür etməyə baĢlayır. Ġxtiyari diqqətin inkiĢafında biz xüsusilə oyun fəaliyyətinin ro- lunu qeyd etməliyik. Oyun situasiyasında uĢaq öz hərəkətlərini oyunun qaydalarına uyğunlaĢdırmağı öyrənir. Məktəbəqədər yaĢlı uĢağın ixtiyari diqqəti öz davamsızlığı, emosionallığı ilə fərqlənir. Lakin tədricən iradi cəhd və təlim sayəsində uĢaq öz diqqətini idarə etməyi öyrənir. Qeyd etmək lazımdır ki, məktəb təlimi ixtiyari diqqətin inkiĢafında xüsusilə böyük əhəmiyyətə malikdir. Əgər kiçik məktəblilər öz davranıĢlarını idarə edə bilmirlərsə və onlarda qeyri-ixtiyari diqqət üstünlük təĢkil edirsə, artıq yuxarı siniflərdə məktəbli uzun müddət hər hansı fəaliyyət növü ilə məĢğul ola, öz davranıĢına nəzarət edə bilir. Lakin 13-14 yaĢlarında müĢahidə olunan və yorğunluğa, əsəbiliyə səbəb olan bəzi fizioloji dəyiĢikliklər yenidən diqqətin bəzi xüsusiyyətlərinin aĢağı enməsinə gətirib çıxarır. Lakin bu hadisə nəinki uĢağın orqanizmində baĢ verən fizioloji dəyiĢikliklərlə, həm də təəsürat bolluğunun təsiri ilə baĢ verir. Qeyd etmək lazımdır ki, məktəbdə təlim-tərbiyə iĢinin təĢkili zamanı hər bir Ģagirdin diqqətinin yaĢ və fərdi xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Təlim və tərbiyə prosesində müəllim bir ali funksiya kimi diqqəti inkiĢaf etdirmək, dərs prosesində onu idarə etmək üçün aĢağıdakı üsullara əməl etməlidir:
250
1) təlim materiallarının təĢkili (onların anlaĢıqlılığı, strukturu, daha parlaq misalların seçilməsi və s.); 2)
dərs zamanı Ģagirdlərin fəaliyyətinin düzgün təĢkili ( Ģagirdlərin fəal, müstəqil və yaradıcı fəaliyyətinə Ģərait yaradılması, fəaliyyət növlərinin bir-birini əvəz etməsi və s.); 3)
müəllimin fəaliyyətinin təĢkili (onun nitqinin xüsusiyyətləri, Ģərhin anlaĢıqlı, obrazlı, məntiqi və emosional olması və s.); 4)
əyani və texniki vasitələrdən istifadə; 5)
Ģagirdlərdə təlim vərdiĢlərinin yaranması; 6)
Ģagirdlərdə təlim motivasiyasının, dərsə davamlı marağın formalaĢdırılması.
1)
2)
Diqqətin funksiyaları hansılardır? Onları səciyyə- ləndirin. 3)
Diqqətin insanın həyat və fəaliyyətində oynadığı rolu Ģərh edin. 4)
təlimini Ģərh edin. 5)
A.A.Uxtomskinin dominantlıq prinsipi nədən
ibarətdir? 6)
Diqqətin fizioloji mexanizimləri ilə bağlı müasir ney- rofizioloji baxıĢlar nədən ibarətdir? 7)
8)
Ġxtiyari və ixtiyaridən sonrakı diqqət haqqında nə bi- lirsiniz? 9)
Diqqətin xarakterik xüsusiyyətlərini Ģərh edin. 10)
Diqqətin tərəddüdü, yayınması və dalğınlığı haqqında danıĢın. 11)
Diqqətin inkiĢafı və dərsdə Ģagirdlərin diqqətini Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|