Psixologiya 1

 

 

 

251 

 

səmərəli təĢkili haqqında nə bilirsiniz? 

 

  

---

 

 

 

252 

 

 Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular: 

      

        1)  Diqqət və onun fizioloji mexanizmləri.  

        2)  Diqqətin inkiĢaf mərhələləri. 

        3) Dərsdə Ģagirdlərin diqqətin səmərəli təĢkili yolları. 

        4) Diqqətdə pozğunluqlar, onların aradan qaldırılması     

              yolları. 

        5) Diqqətin öyrənilməsi yolları.  

   

                   Ədəbiyyat 

 

Bayramov  Ə.Ə.,  Əlizadə  Ə.Ə.  Psixologiya.  2-ci  nəĢri.- 

Bakı, 2002. 

Qədirov Ə.Ə. YaĢ psixologiyası. – Bakı, 2003. 

Həmzəyev  M.  Ə.  Pedaqoji  psixologiya.-  Bakı,  1991, 

səh.110-111; 113-117. 

Həmzəyev  M.Ə.  YaĢ  və  pedaqoji  psixologiyanın 

əsasları. – Bakı,2003. 

Əlizadə Ə.Ə. UĢaqlarda diqqətin tərbiyə edilməsi.- Bakı, 

1962 

Luriə A.R. Vnimanie i pamətğ, – M, 1975, s.-4-41 

Xrestomatiə po vnimaniö – M, 1976 

Vıqotskiy L.S. Sobranie soçineniy t.3. 1983, s. 205-239  

Qalğperin P.Ə., Kabılğniükaə S.L. Gksperimentalğnoe 

formirovanie vnimanii. M-.1974.  

 

 

 

 

8 - c i   F Ə S Ġ L            

DUYĞULAR 

 

Q ı s a  x ü l a s ə 

---

 

 

 

253 

 

 

   Duyğular haqqında anlayıĢ. Duyğular haqqında  məlumat. 

Duyğular hissi  idrak prosesi kimi. Duyğuların insan həyatında rolu. 

Duyğular və analizatorlar. Duyğular haqqında nəzəriyyələr. 

   Duyğuların təsnifatı. Duyğuların təsnifatı prinsipləri. Xarici  

duyğular. Görmə, eĢitmə, dadbilmə, iybilmə və dəri duyğuları xarici 

duyğular  kimi;  kontakt  və  distant  duyğular.  Daxili  duyğuların 

növləri:  üzvi  duyğular,  müvazinət  duyğuları.  Əzələ  hərəkət 

duyğuları. Duyğuların əvəz olunma imkanları. 

   Duyğuların  ümumi  qanunauyğunluqları.  Duyğuların 

ümumi  cəhətləri.  Həssaslıq  və  hədlər.  Mütləq  və  fərqləndirmə 

həssaslığı və hədlər. Adaptasiya. Duyğuların qarĢılıqlı təsiri. 

Sensibilizasiya və sinesteziya. Ardıcıl surətlər. 

 

 

          

IV.8.1. Duyğular haqqında anlayıĢ 

  

 Duyğu  bir  psixi  proses  olmaq  etibarilə  cisimlərin, 

hadisələrin bilavasitə duyğu üzvlərimizə təsiri zamanı yaranır. 

Duyğu  üzvlərimizə  təsir  edən  nə  varsa  bunların  hamısı 

qıcıqlandırıcı adlanır. Qıcıqlandırıcıların yaratdığı oyanma his-

si  sinirlər    vasitəsi  ilə  beynə  nəql  olunur  və  nəticədə  biz 

cisimlərin  rəngini,  dadını,  ətrini,  səsini,  temperaturunu  və  s. 

keyfiyyətini hiss edirik. 

 Beləliklə  də  duyğular  obyektiv  reallığın  hissi  inikası 

olub,  hal  -  hazırda  hiss  üzvlərimizə  təsir  edən  cisim  və 

hadisələrin  ayrı-ayrı  xassələrinin,  əlamətlərinin  beynində 

inikasından  ibarət  olan  sadə  psixi  prosesə  deyilir.  Duyğuları 

xarakterizə edən əsas cəhət onun predmet və hadisələrin ayrı- 

ayrı əlamətlərinin inikasından ibarət olmasıdır. 

 Məsələn,  bal  arısı  əlimizi  sancır.  Bu  halda  biz  onun 

uçuĢu  zamanı  çıxardığı  səsi,  əlimizin  ağrısını,  arının  rəngini 

əks  etdiririk.  Duyğunun  fizioloji  əsasını,  akademik  Ġ.P.Pav-

lovun  dediyi  kimi,  kompleks  anatomik  strukturdan  ibarət  olan 

analizatorlar təĢkil edir.  Ona  görə  də  Ġ.P.Pavlov  analizatorları 

---

 

 

 

254 

 

duyğu  almaq  üçün  lazım  olan  anatomik  fizioloji  cihaz 

adlandırmıĢdır.  Hər  bir  analizator  üç  hissədən  ibarət  olur:  1) 

periferik Ģöbə. Bu hissə reseptor adlanır. Reseptorun funksiyası 

xarici  qıcığı    qəbul  etmək,  xarici  energiyanı  sinir  prosesinə 

çevirməkdən ibarətdir; 2) ötürücü sinir lifləri. Bunlara afferent 

(mərkəzəqaçan)  və  efferent    (mərkəzdənqaçan)  sinirlər  daxil-

dir:  3)  analizatorun  beyin  qabığı  Ģöbəsi.  Bunu  analizatorun 

mərkəzi Ģöbəsi, nüvəsi də adlandırırlar. Bu Ģöbənin funksiyası 

perifernik  Ģöbədən  gələn  impulsları  təhlil  etməkdən  ibarətdir. 

Hər bir analizatorun mərkəzi Ģöbəsinin özünə məxsus yeri var. 

O  beyin  qabığında  müxtəlif  yerlərdə  yerləĢir.  Məsələn  görmə 

duyğusunun  analizatorlarının  mərkəzi  Ģöbəsi  beyin  qabığının 

ənsə  payında  yerləĢir.  EĢitmə  duyğusunun  analizatorunun 

mərkəzi  Ģöbəsi  beyin  qabığının  sağ  və  sol  gicgah  payındadır. 

Duyğunun əmələ gəlməsi üçün analizatorun bütün hissələrinin 

tamlığı,  birlikdə  fəaliyyət  göstərməsi  zəruridir.  Həmin 

hissələrdən biri sıradan çıxarsa duyğu alınmaz. 

Analizatorlar  fəal  bir  orqandır.  O  qıcıqlandırıcının  təsiri 

altında  daima  özünü  yenidən  qurur.  Ona  görə  də  demək 

lazımdır  ki,  duyğu  passiv  proses  deyil.  O  həmiĢə  özündə 

hərəkət  komponentlərini  də  birləĢdirir  və  reflektor  xarakteri 

daĢıyır. 

Duyğuların 

insanın 

həyatında 

əhəmiyyəti 

əvəzolunmazdır. Bunu baĢa düĢmək üçün aĢağıdakılara diqqət 

yetirmək kifayətdir. 

1.

 

Hər  Ģeydən  əvvəl  duyğular  idrakın  əsasını  təĢkil    

edir. Gerçək aləm haqqında ilkin məlumatı duyğular vasitəsilə 

əldə edirik. Duyğulardan kənarda heç bir idrak prosesi yoxdur. 

2.

 

Duyğular  təkcə  bizim  biliklərimizin  mənbəyi  deyil, 

həm də hiss və emosiyalarımızın da mənbəyidir. 

Qızıl gülün ətri bizdə müsbət hiss və emosiya yaradırsa, 

çürümüĢ  ətin  üfunətliliyi  mənfi  emosional  halın  yaranmasına 

səbəb olur. 

Duyğuların insanın həyatında rolunu göstərmək üçün bu 

---