Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyri-ixtiyari yaddasaxlama qarşıya məqsəd qoyma
- Tanımaya
- Unutma.
284
mexaniki növləri mövcuddur. Məntiqi yaddasaxlamanın əsasında anlama dayanır. Bu zaman insan öyrəndiklərini öz sözləri ilə ifadə edə bilir. Mexaniki yaddasaxlama isə quru əzbərləmə, bəzən
mənaya əhəmiyyət vermədən yaddasaxlamadır. Adətən mexaniki olaraq yadda saxlayan Ģagird və ya tələbə materialın ayrı-ayrı hissələrini ayrılıqda ya- da sala bilmir. Ən fərdiləĢdirilmiĢ psixi hadisələrdən hesab olunan hafizə çoxsaylı amillərdən: beynin xüsusiyyətlərindən, mərkəzi sinir sistemindən, mühitdən, fəaliyyətin xarakterindən və Ģəxsiyyətin növündən asılıdır. Məhz bu səbəbdən yadda saxlamanın ən
ümumi qanunauyğunluqlarını müəyyənləĢdirmək xeyli çətindir və daha çətini isə onun səmərəli Ģəkildə idarə edilməsini öyrənməkdən ibarətdir. Bax- mayaraq ki, hafizənin təkmilləĢdirilməsi ilə bağlı çoxsaylı me- todikalar iĢlənmiĢ, tövsiyələr hazırlanmıĢdır. Alman psixoloqu Q.Ebbinhauz materiala məna və emo- sional münasibətlərdən asılı olaraq mexaniki yaddasaxlamanın 16 qanunauyğunluqlarını özündə birləĢdirən vahid sistem təklif etmiĢdir. Onlardan bir neçəsini nəzərdən keçirək. 1. Ġnsana ilk dəfə təsir göstərən xarici təzyiqi o daha güclü və uzunmüddətli yadda saxlayır. 2. Güclü emosional reaksiya doğurmayan, lakin kifayət qədər mürəkkəb olan informasiya hafizədə hifz olunmur. 3. Diqqətin mərkəzləĢdirilməsi nə qədər güclü olarsa, yaddasaxlama da o qədər sürətli baĢ verir. 4. Çoxsaylı fakt və təəssüratların əvvəli və sonu daha yaxĢı yadda saxlanılır. 5. Təkrar yaddasaxlamanın daha səmərəli yoludur. 6. Məntiqi əlaqəsi və bir-birilə sıx bağlı olan fakt və hadisələr daha asan yadda saxlanılır. Çünki bu zaman assosia- tiv təəssürat daha asan və sistemli olur. Burada sanki əĢya və hadisənin elementlərinin yadda saxlanması bir-biri ilə sıx bağlanır.
285
QarĢıya qoyulan məqsəddən asılı olaraq
yaddasaxlamanın qeyri-ixtiyari və ixtiyari növlərini qeyd edirlər. Qeyri-ixtiyari yaddasaxlama qarşıya məqsəd qoyma- dan duyub-qavradıqlarımızın yadda saxlanmasıdır. Çox vaxt bizə emosional təsir bağıĢlayan material qeyri ixtiyari olaraq yadımızda qalır. Ġxtiyari yaddasaxlama isə qarĢıya qoyduğumuz məqsədlə bağlı olur. Ona görə də ixtiyari yaddasaxlamanı xüsusi mnemik iĢ kimi xarakterizə edirlər. Ġxtiyari yaddasaxlamanın müvəffəqiyyəti, məhsuldarlığı mne- mik məqsədin xüsusiyyətindən asılı
olur. Ġxtiyari yaddasaxlamanın məhsuldarlığı üçün mühüm Ģərt kimi yadda saxlanılacaq materialın planını tutmaq, qarĢıya yaddasaxlama, uzun müddətdə yaddasaxlama məqsədi qoymaq, materialı təsnif etmək, sistemləĢdirmək, öyrəndiklərini təxəyyüldə canlandırmaq və s. zəruridir. Prinsipcə hər bir insanın hafizəsi, xüsusilə, qeyri- ixtiyari yaddasaxlamanın seçiciliyi baxımından fərqlənir. Ġxtiyari yaddasaxlamanın müvəffəqiyyəti isə qavranılan informasiyanın xarakteri ilə bağlıdır. Məsələn, tanıĢları və ya qohumlarında keçirilən qonaqlığın yada salınmasına diqqət yetirək. Bəziləri (xüsusilə qadınlar) kimin və necə geyindiyini, digərləri kimin nə və necə yediyini, üçüncülər isə (yeri gəlmiĢkən çox az qismi) məclisin ümumi təsvirini və söhbətlərin məzmununu xatırlayacaqdır. Yaddasaxlamanın davamlılığından asılı olaraq
qısamüddətli və uzunmüddətli növləri də vardır. Qısamüddətli yaddasaxlama saniyə və dəqiqələrlə, uzunmüddətli yaddasax- lama isə saatlarla, günlər, aylar, illərlə ölçülür. Yaddasaxlamanın bir növü kimi süni yolla assosiasiya yaradaraq yaddasaxlamanı da qeyd edirlər. Bu cür yaddasax- lama mnemonik yaddasaxlama adlanır. Məsələn, 20.07 rəqəmini yaddasaxlamaq üçün 2007-ci ili yada salmaq kifayətdir. Yaxud yeni tanıĢ olduğumuz adamın adını həmin adda olan yaxın adamımızın adı ilə eyni olduğuna görə yadda
286
saxlayırıq. Yadasalma əvvəllər psixikada möhkəmlənmiĢ məzmunun uzunmüddətli hafizədən operativ hafizəyə gətirilməsi nəticəsində aktuallaĢdırılması, xatırlanmasından ibarət olan hafizə prosesidir. Yadasalma da ixtiyari və qeyri- ixtiyari olur. Beyində hifz olunanların qısa müddətdən sonra yenidən yada salınması xeyli çətin baĢ verir, əsasən, 2-4 gündən sonra daha aydın və əhatəli yada salınır. Yadasalmada hadisələrin hansı konteksdə baĢ verdiyi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, köhnə əĢyalar, kitablar, ev, uĢaqlığın keçdiyi yerlər və onlarla bağlı olanlar daha güclü təsir edir. Bu mənada Zeyqarnik effekti maraq kəsb edir. Təbii sonluğu olmayan vəziyyətləri, tamamlanmayan hərəkətləri in- sanlar daha yaxĢı yadda saxlayır. Əgər biz yeməyi, içməyi sona çatdıra bilmir, arzu etdiyinə çata bilməyə az qalmıĢ, amma çatmadıqda bu daha uzun müddət yadda saxlanılır, nəinki asanlıqla əldə edilən. Hafizənin bu xüsusiyyəti onunla bağlıdır ki, tamamlanmamıĢ hərəkətlər mənfi emosiyaların mənbəyi ol- duğundan müsbət emosiyalara nisbətən daha güclü təsirə ma- likdir. Məhz buna görə də adamlar uğursuz sevgini, bədbəxt hadisələri, xəstəliyi, əzablarını, həyəcanlarını daha dəqiq və aydın yadda saxlayırlar.
olmasaydı biz cisimləri artıq bizə tanıĢ olan kimi deyil, yeni ci- sim kimi qavrayardıq.
çox xatırlama ilə əlaqədardır. Müasir psixologiyanın bir çox tədqiqatları sübut edir ki, sağlam beyində informasiyalar uzun müddət hifz olunsa da onların çox hissəsi istifadə olunmamıĢ qalır. Praktiki olaraq böyük əksəriyyəti «əlçatmaz» olur, «un- udulur», amma deyirlər ki, onlar bunu bilirdi, oxumuĢdu, eĢitmiĢdi və s. Psixoloqlar bunu unutma adlandırırlar. Yəni
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|