Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
297
Təfəkkür prosesində insan özündə olan bilikləri praktik təcrübə yolu ilə uyğunlaĢdırır və bu insana imkan verir ki, o mahiyyətin daha dərin qatlarına varid ola bilsin.
ġəkil 14 Təfəkkürün psixi proses kimi ümumi xarakteristikası. Praktik fəaliyyət gerçəkliyin dərk edilməsinin həqiqət ölçüsü kimi çıxıĢ edir. Təfəkkür vasitəsi ilə insan dünyanı dərk edir, ona təsir edərək dəyiĢdirir. Təfəkkür insanın əmək fəaliyyətindən doğmuĢdur və məqsədə çatmaq yolunda, müvəffəqiyyət qazanmada qarĢıya çıxan maneələri aradan qaldırmağın yollarını arayır. Psixologiya təfəkkürü konkret subyektin real psixi
298
fəaliyyəti kimi, təfəkkürün necə inkiĢaf etməsini, necə yaranmasını, onun strukturunu, digər fəaliyyət növləri ilə qarĢılıqlı əlaqələrini öyrənir. Təfəkkürün təbiətini açan A.N.Leontyev qeyd edirdi ki, təfəkkürün quruluĢu praktik fəaliyyətin quruluĢuna yaxınlığı ilə prinsipial xarakter daĢıyır. Təfəkkürün motivi tez-tez fəaliyyətin motivi ilə üst-üstə düĢür. Fikri fəaliyyət praktik fəaliyyətdən fərqli olaraq özünün spesi- fik xüsusiyyətinə malikdir. O daxilidir, qısaldılmıĢdır və avtomatlaĢmıĢdır. Təfəkkür insanın təlim, əmək,oyun fəaliyyətində və tinkiĢafında, Ģəxsiyyətə çevrilməsində xüsusi rol oynayır. PeĢə fəaliyyətində əsas məzmun komponentini təfəkkür təĢkil edir və o Bu iĢ tamamilə pedaqoji fəaliyyətə də aid edilir. Müəllimin peĢəkarlığı alınan biliklərin kəmiyyəti ilə deyil, həmçinin biliklərin pedaqoji situasiyalarda tətbiqinə və təhlilinə yönəlib. Təfəkkür xüsusi psixi proses kimi bir sıra spesifik xarak- ter və əlamətlərə malikdir. Ġlk belə əlamət gerçəkliyin
hadisələrinin ümumiləĢmiĢ inikasıdır. Ġkinci az əhəmiyyətli olmayan təfəkkür əlaməti real aləmin vasitəli inikasıdır. Vasitəli inikasın mahiyyəti odur ki, Ģeylərin və hadisələrin xüsusiyyətləri haqqında hökm vermək üçün vasitəli informasiyanın təhlil yolu ilə əldə edilməsidir. Təfəkkürün xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də onun
fikirləĢir. Həm nitqin, həm də təfəkkürün əsasını ikinci siqnal sistemi təĢkil edir. Nəhayət, təfəkkürün mühüm
xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də geniĢ əhatəyə malik olmasıdır. Duyğu, qavrayıĢ və təsəvvürlərin əhatə edə bilmədiyini təfəkkür əhatə edə bilir.
299
Təfəkkür və dil. Dünyanı dilsiz təsəvvür etsək o anlayıĢlarsız, mədəniyyətsiz olardı.Ġnsan onlar arasında rabitə rolunu oynayır. Dil insanın fikirləĢdiyi, qavradığı və yadda- saxladığı Ģeylərə təsir edir. Müvafiq olaraq təlim insanın sözlü (fikri) gücünü artırmaq məqsədi daĢıyır. Lakin fikri proseslər əksər hallarda sözsüz baĢ verir. Dilin təfəkkürə təsiri psixologiyada çox mübahisəli məsələdir. Dilçi B.Uorf təsdiq etmək istəyirdi ki, dil təfəkkür üsulunu müəyyən edir. Uorfun linqvistik nisbilik nəzəriyyəsinə görə müxtəlif dillər gerçəkliyi müxtəlif cür qavramağa gətirib çıxarır. «Dil özü insanın əsas ideyasını formalaĢdırır». Uorf təsdiq edir ki, xopi tayfasında felin keçmiĢ zaman forması yox- dur. Uorfa görə xopi tayfası asanlıqla keçmiĢ haqqında fikirləĢə bilməz.
Uorfun nisbilik nəzəriyyəsi bir dildə danıĢan və dilin fi- krin ötürücüsü kimi baĢa düĢən insanlar üçün yaddır. Amma iki müxtəlif sistemli dillərdə danıĢan ingilis və yapon yəqin ki, müxtəlif dillərdə fərqli fikirləĢir. Ġki dildə danıĢan bir çox in- sanlar hesab edir ki, istifadə etdikləri dildən asılı olaraq fərqli qavrayıĢ nümayiĢ etdirirlər. Dili öyrənməklə mədəniyyət haqqında çox Ģey öyrənmək olur. Dili itirməklə dilə bağlı olan təfəkkürü də itiririk. Yeni qvineyalılar ingilis və ya fransız dillərindən istifadə etmədən forma və rəngi bildirən Ģeyləri qeyd edilən dillərin nümayəndələri kimi qavrayır. Lakin ingilis, fransız və ya forma və rəngi bildirən sözlərin olduğu dillərin sözləri insanın nə fikirləĢdiyinə, nə haqda düĢündüyünə təsir edir, ona görə söz seçimində insan çalıĢır ki, sözlər Ģeyləri dəqiq əks etdirsin. Dilin təfəkkürə təsir etməsi qabiliyyəti söz ehtiyatının artırılması hesabına təhsilin əsas hissəsi üçün mühüm rol oynayır.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|