Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar
330
Yaradıcılıq insanın elə bir mürəkkəb fəaliyyətinə deyilir ki, bu fəaliyyətin nəticəsində elm, incəsənət, texnika sahəsində yeni əsərlər meydana gəlir. Yaradıcılıq sözün hərfi mənasında nə isə yeninin yaradılmasıdır. Adətən yaradıcılıq dedikdə insan fəaliyyətinin o sahəsi nəzərdə tutulur ki, bu fəaliyyətin sahəsində nə isə yeni bir ideya, nəzəriyyə, qanun (elmi yaradıcılıq), yeni maĢın, mex- anizm (texniki yaradıcılıq), yeni bir bədii əsər (bədii yaradıcılıq) yaranır. Rus psixoloqu S.L.RubinĢteyn yaradıcılığa belə bir tərif vermiĢdir: «Yaradıcılıq insanın xüsusi növ fəaliyyəti olub ictimai əhəmiyyəti olan maddi və mənəvi dəyərlərin yaradılması prosesidir. Yaradıcılıq da mahiyyət eti- bari ilə idrakdır. Yaradıcılığa sadəcə olaraq idrakdır demək də azdır. Ona görə ki, hər cür idrak fəaliyyəti elə insanın fəallığıdır. Yaradıcılıq insanın fəallığının xüsusi formasıdır». Yaradıcılıq prosesində insanın bütün psixi prosesləri, onun duyğu, qavrayıĢ, hafizə, təfəkkür və təxəyyülü iĢtirak edir. Bu da bir həqiqətdir ki, yaradıcılıq prosesində təxəyyülün rolu daha qabarıq Ģəkildə özünü göstərir. Xüsusilə bədii yaradıcılıqda təxəyyül müstəsna dərəcədə əhəmiyyətə malikdir. Hər bir ədəbi–bədii əsər ideya məzmuna malik olur. Sənətkar yazıçı bu ideyanı elmi əsərlərdəkindən fərqli olaraq konkret obrazların vasitəsilə əks etdirir. Obrazları yaradan isə yazıçının bədii təxəyyülüdür. Bədii təxəyyülün mahiyyəti yeni obrazlar yaratmaqdan ibarətdir. Məhz bu obrazlar yazıçının ideyalarının, fikirlərinin, düĢüncələrinin daĢıyıcısı funksiyasını yerinə yetirir. Ədəbi-bədii yaradıcılıqda mühüm rol
oynayan təxəyyülün gücü onda ifadə edilmir ki, sənətkar həyati reallıqdan daha çox uzaq olan obrazlar yarada bilsin, əksinə yazıçının, rəssamın təxəyyülünün gücü onda ifadə edilir ki, on- lar özlərinin həyati qavrayıĢlarını həyatın tələblərinə, özünün ideyasına uyğun bir Ģəkildə elə dəyiĢdirir, birləĢdirir, yenidən
331
iĢləyir ki, tamamilə yeni, əyani obrazlar yarada bilirlər. S.Rəhimov «Saçlı» romanındakı Kosa surətinin yaradılması haqqında yazır ki, «bir kosa kənddə uĢaqlıq yaĢlarından ona tanıĢ idi, sonra bu kosanın birini də mən Laçında gördüm, daha sonra bir kosaya da NoraĢen rayonun Qıvraq kəndində rast gəldim. Lakin bu üç kosanın heç biri hələ də «Saçlı»dakı Kosa deyildir, üç kosa mənə ancaq zahirən material vermiĢdir. Bəs, «Saçlı»dakı kosanın daxili aləmi? Qulluq mərəzi, dolaĢıq imza yaratmaq həvəsi haradan gəlmiĢdir? Deməliyəm ki, bu bir lopabuğ kiĢidən, bizim raykomda xidmət edən, bir çox adamın baĢına ağıl qoymaq istəyən bir adamdan gəlmiĢdir». Yəni, üç kosadan, bir lopabuğdan «Saçlı»dakı Kosa düzəlmiĢdir. Bütün bu dediklərimiz belə düĢünməyə əsas ver- mir ki, bədii yaradıcılıqda yaradıcının təxəyyül fəaliyyəti heç zaman obyektiv reallıqdan uzaqlaĢa bilməz. Əgər belə olsaydı, onda bizim nağıllarımız, əfsanələrimiz yarana bilməzdi. Lakin insanın təxəyyülü nə qədər əcayib, qərayib, fantastik obraz yaradırsa yaratsın, onun ayrı-ayrı bütün elementləri real həyatdan götürülür. Bu cür təxəyyül obrazları həyatın müəyyən tərəfini vasitəli Ģəkildə əks etdirir. Yazıçının təxəyyül fəaliyyəti yazıçıya gələcəyə baxmaq, gələcəyi qabaqcadan xəbər vermək imkanı verir. Böyük S.Vurğun «Bakının dastanı» poemasında təxəyyülünün yaratdığı obrazlarla gələcəyə belə baxır: Bakı! Gecə! Yadımdadır üç il qabaq Sahil boyu Ģölə saçan çırağbanlar! Yanacaqdır! Yanacaqdır yenə onlar. Ulduz kimi qatar-qatar alıĢaraq, Yenə hilal Ģəklindəki qızıl kəmər Dolanacaq kərdəninə bu dənizin. O vaxt bu sahilin ağ Ģamları Min toy qurub neçə gəlin köçürəcək. Ah, o zaman bizim Bakı axĢamları Bir ilahi əfsanə tək görünəcək!
332
Təxəyyül təkcə ədəbi-bədii yaradıcılıqda deyil, elmi yaradıcılıqda da zəruri olan bir prosesdir. Fransız psixoloqu Rıbonun fikrinə görə, hətta təxəyyül fəaliyyətinin yeri elmi, texniki yaradıcılıqda bədii yaradıcılıqda olduğundan da artıqdır. Təbiidir ki, alimin, ixtiraçının fikri prosesində anlayıĢlarla yanaĢı əyani obrazlar da bu və ya baĢqa Ģəkildə iĢtirak edir. Lakin qavrayıĢ, eləcə də hafizə obrazlarının mövcudluluğu təfəkkürün qarĢısında duran məsələni həll etməyə imkan vermir. Belə olduqda qavrayıĢ, hafizə obrazları dəyiĢdirilir ki, bu da yeni bir nəzəriyyənin, kəĢfin meydana çıxması ilə nəticələnir. Bu prosesdə hakim rol təxəyyülün üzərinə düĢür. Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar
1. Təxəyyül nəyə deyilir? 2.
3.
Təxəyyülün fizioloji əsaslarından danıĢın. 4.
Təxəyyülün insanın həyat və fəaliyyətində rolu nədən ibarətdir? 5.
Təxəyyülün passiv növlərini səciyyələndirin. 6.
Bərpaedici və yaradıcı təxəyyülü Ģərh edin. 7.
Xəyal nədir? Onu səciyyələndirin və xülyadan fərqini göstərin. 8.
9.
Təxəyyül və oyunun qaĢılıqlı əlaqəsi nədən ibarətdir? 10.
Təxəyyülün bədii və elmi yaradıcılıqda rolu nədən ibarətdir?
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|