590
verir. Bu cür müəllim dərsdə sanki özünü üzür. Daima öz
arqumentlərinin həqiqiliyinə Ģübhə edir, hər Ģeyə ciddi reaksiya
verir.
Nəticədə – müəllimin sosial-psixoloji həssaslığı güclənir,
kəskinləĢir, sinfin replikasına və hərəkətinə qeyri adekvat reak-
siya verir.
6.DəyiĢməyən reaksiya modeli («Robot»). Bu cür
müəllimlər Ģəraitin dəyiĢməsinə baxmayaraq ünsiyyəti əvvəl
planlaĢdırdıqları Ģəkildə aparmağa can atırlar.
Nəticədə – pedaqoji qarĢılıqlı təsirin səmərəsi aĢağı olur.
7.Avtoritar model («Mən özüm»). Təlim prosesində bu
cür müəllim yeganə və əsas iĢtirakçı olur. Sualı da, cavabı da,
hökmü də o verir. Siniflə onun arasında yaradıcı qarĢılıqlı əlaqə
praktik olaraq mövcud deyildir. Müəllimin birtərəfli fəallığı
Ģagirdlərin hər cür təĢəbbüsünü boğur. ġagirdlər özlərini yalnız
icraçı kimi dərk edirlər. Onların idrak və ictimai fəallığı mini-
muma enir.
Nəticədə – təĢəbbüskar olmayan insanlar tərbiyə olunur.
Təlimin yaradıcı xarakteri itir. Ġdrak fəallığının motivasiya
sahəsi təhrif olunur.
8.Fəal qarĢılıqlı təsir modeli («Ġttifaq»). Bu cür
müəllim Ģagirdlərlə daima dialoqda olur, onlarda major əhval
yaradır, təĢəbbüsü rəğbətləndirir. Qrupda psixoloji iqlimin
dəyiĢməsini asanlıqla hiss edir və ona reaksiya verir. Özünün
rol distansiyasını saxlamaqla dostluq əlaqələrinə üstünlük verir.
Nəticədə – qarĢıya çıxan tədris, təĢkilati, etik problemlər
birlikdə, hamının gücü ilə yaradıcı Ģəkildə həll olunur. Bu cür
model daha məhsuldar hesab olunur.
ġübhəsiz pedaqoji ünsiyyət zamanı müəllim həqiqi
müəllim, dost mövqeyi tutursa öz məqsədinə nail ola bilir.
Gənc müəllimin Ģagirdlərlə ünsiyyətindəki əsas
çətinliklər və onları aradan qaldırmağın bəzi səmərəli
yolları. Təcrübə göstərir ki, pedaqoji fəaliyyətə təzəcə baĢlayan
591
gənc müəllimlər Ģagirdlərlə ünsiyyət yaratmaqda bir sıra
çətinliklərlə qarĢılaĢırlar. Bu cür çətinliklər bəzən ilk gündən
gənc müəllimi ruhdan sala bilir və onun özünəinamını zəiflədir.
ġübhəsiz bu cür çətinliklər hamıda tam mənasında eyni baĢ
vermir. Bununla belə hamı üçün nisbətən yaxın olan elə
çətinliklər vardır ki, onlar haqqında söhbət açmaq mümkündür.
Bu sahədə aparılmıĢ tədqiqatlara, mövcud ədəbiyyata və
məktəb təcrübəsinə istinad etmiĢ olsaq həmin çətinlikləri
təxmini olaraq aĢağıdakı Ģəkildə qruplaĢdıra bilərik.
1.
ġagirdlərlə təmas yarada bilməmək.
2.
ġagirdin daxili psixoloji mövqeyini baĢa düĢə
bilməmək.
3.
Dərsdə ünsiyyəti idarə etməyin mürəkkəbliyi.
4.
QarĢılıqlı münasibəti yaratmağı və pedaqoji
məqsəddən asılı olaraq onu dəyiĢdirməyi bacarma-
maq.
5.
Nitq ünsiyyətindəki və özünün emosional müna-
sibətlərini materiala köçürə bilməməklə bağlı
çətinliklər.
6.
Ünsiyyət prosesində öz psixi vəziyyətini idarə
etməyin mürəkkəbliyi.
Gənc müəllimin pedaqoji ünsiyyətindəki bu cür
çətinliklər müxtəlif amillərlə bağlı ola bilər. Bu cür amilləri
«psixoloji maneələr» adlandırırlar. Pedaqoji ünsiyyət sahəsində
geniĢ tədqiqat aparmıĢ V.A.Kan-Kalik bu cür «psixoloji
maneələri» aĢağıdakı Ģəkildə xarakterizə edir:
– Ustanovkaya malik olmamaq «maneəsi» – müəllim
sinfə maraqlı dərs demək niyyəti ilə gəlir, sinif isə laqeyddir,
diqqətsizlik və pərakəndəlik göstərir, nəticədə təcrübəsiz
müəllim hirslənir, əsəbiləĢir və i.a.;
– fəaliyyətə təzəcə baĢlayan müəllimlər üçün sinifdən
qorxmaq «maneəsi» də xarakterik haldır. Adətən, onlar
materialı yaxĢı bilir, dərsə yaxĢı da hazırlaĢırlar. Lakin
Ģagirdlərlə bilavasitə təmasda olmaq fikri onları «qorxudur»,
592
yaradıcılığı bir növ buxovlayır və i.a.;
–təmasın olmaması «maneəsi» – müəllim sinfə daxil
olur, bu zaman Ģagirdlərlə dərhal və əməli Ģəkildə qarĢılıqlı
əlaqə yaratmaq əvəzinə, bir növ «avtonom» hərəkət etməyə
baĢlayır (məsələn, yazı taxtasında izahat yazır);
–ünsiyyət funksiyasının məhdudlaĢdırılması «maneəsi»-
müəllim yalnız ünsiyyətin məlumatvermə funksiyasını nəzərə
alır, onun qarĢılıqlı təsir, sosial-perseptiv funksiyalarına
əhəmiyyət vermir;
–sinif haqqında neqativ ustanovkanın yaranması «mane-
əsi» – bu cür ustanovka həmin kollektivdə iĢləyən baĢqa
müəllimlərin fikrinə və ya özünün uğursuzluğuna müvafiq ola-
raq yarana bilir;
–həmin siniflə və ya Ģagirdlə keçmiĢ neqativ ünsiyyət
təcrübəsi ilə bağlı «maneə»;
–pedaqoji səhv etməkdən qorxmaq «maneəsi» (dərsə
gecikməkdən, vaxtdan düzgün istifadə etməkdən, Ģagirdləri
düzgün qiymətləndirə bilməməkdən qorxmaq və i.a.);
–təlqin «maneəsi» – gənc müəllim baĢqa müəllimin
fəaliyyətini, ünsiyyət tərzini yamsılamağa baĢlayır, lakin
baĢqasının ünsiyyət üslubunu mexaniki Ģəkildə öz fərdi peda-
qoji fəaliyyətinə keçirməyin mümkün olmadığını baĢa düĢmür.
Bütün bunları nəzərə alaraq gənc müəllim birinci
növbədə özünün Ģagirdlərlə ünsiyyətində bu kimi halların,
«maneələrin» olub-olmadığına diqqət yetirməli, onları aradan
qaldırmağa cəhd göstərməlidir. Sonra müəllim Ģagirdlərlə
ünsiyyətinin hansı cəhətlərinin onlar tərəfindən bəyənilməsini,
hansı cəhətinin isə onları təmin etməməsini müəyyənləĢdir-
məli, təhlil etməlidir.
Ünsiyyət zamanı bu cür maneələrin olmaması üçün
müəllim müvəffəqiyyətli qarĢılıqlı əlaqəyə açıq-aĢkar mane
olan stereotip davranıĢdan (mentorluq, özünü Ģagirdlərdən uzaq
tutmaq, didaktizm və s.) uzaqlaĢmağa çalıĢmalıdır. Müəllim
daima belə bir suala cavab verməyə çalıĢmalıdır: «ġagirdlər
Dostları ilə paylaş: |