Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «HaĢiyə» qaydası.
- « həmişə», «heç vaxt »
126
zamanı hər bir adam qeyri-ixtiyari olaraq onun üçün əhəmiyyətli olan cəhəti ayırır, ona fikir verir və münasibət bil- dirir. Nəticədə ünvanlanmıĢ məlumat təhrif olunur və anlaĢıqsızlığa gətirib çıxarır. Ona görə də ünsiyyətin əsas məqsədi olan məlumat bir növ düzgün dərk edilmir. Bu isə münaqiĢə ilə nəticələnir. QavrayıĢla yanaĢı olaraq ünsiyyətdə olan adamların təfəkküründə olan fərdi fərqlər də onların ünsiyyətini çətinləĢdirir. Bu cür çətinliyi məntiqi səhvlərdən doğan çətinlik adlandırmaq olar. Ünsiyyətdə olanların əqli keyfiyyətlərinin inkiĢaf xüsusiyyətlərinə görə fərqli olmaları onların bir – birlərini baĢa düĢmələrini çətinləĢdirir. Məhz buna görə də bəzən ünsiyyət alınmır. Ünsiyyətdə olanların nitqlərindəki üslub səhvləri də bir maneə kimi ünsiyyət prosesini çətinləĢdirir. Belə ki, bəzən adamların nitqində məlumatların çatdırılması forması onun məzmununa uyğun olmur və bu da ünsiyyət prosesini çətinləĢdirir. Bu cür çətinliyin qarĢısını almaq üçün mütəxəssislər ünsiyyət zamanı bir sıra qaydalara əməl olunmasının vacibliyi- ni irəli sürürlər. Bunlara aĢağıdakıları aid etmək olar: «HaĢiyə» qaydası. Bu qaydanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, hər cür iĢgüzar ünsiyyətin əvvəli və sonu dəqiq müəyyənləĢdirilməlidir.
tör – töküntü Ģəklində deyil çox dəqiq Ģəkildə sıralanmalıdır. Bunlarla yanaĢı olaraq ünsiyyətə girərkən nitqin əvvəlində həmsöhbəti maraqlandırmağa cəhd göstərilməli, maraqlı faktlarla, aforizm və nümunələrlə onun diqqəti cəlb edilməlidir. Yalnız bundan sonra əsas məsələyə keçmək faydalı olur. Əsas fikir çatdırıldıqdan sonra dinləyicinin etiraz və suallarıni dinləmək və öz nitqini nəticələr və ya xülasə ilə baĢa çatdırmaq lazım gəlir. Kommunikator öz nitqini qısa cümlələrlə (5–9 söz) ifadə
127
etməlidir. Bu cür məlumat dinləyicilərin yadında yaxĢı qalır. Semantik (məna) səhvlər də ünsiyyətə mənfi təsir edən maneə kimi özünü göstərə bilər. Adətən bu cür səhvlər eyni sözün müxtəlif məna daĢıdığı zaman özünü göstərə bilir. Nəticədə dinləyici sözü eĢitdikdə onu təhqir mənasında anlaya bilər ki, bu da ciddi münaqiĢəyə səbəb olar. Ünsiyyətin səmərəli keçməməsinə səbəb olan maneə kimi resipientin xətrinə dəyən söz və ifadələrdən istifadə edilməsini də qeyd etmək olar. ġübhəsiz dinləyiciyə «Sən qorxaqsan, tənbəlsən, satqınsan» və s. Ģəklində deyilən söz ciddi narazılığa səbəb ola bilər. Nitqdə tez- tez «həmişə», «heç vaxt» kimi ifadələrin iĢlədilməsi də ünsiyyətə ciddi zərər gətirir. AĢağıdakı iki ifadə bir – birindən nə qədər fərqli səslənir: «Siz məĢğələyə gecikmi- siniz» və «Siz həmiĢə məĢğələyə gecikirsiniz!» Burada «həmiĢə» sözündən istifadə olunması, ona istinad edilməsi ünsiyyət məntiqinin pozulmasına səbəb olur. Bu sözdəki hər cür vəd və ya qadağan təmasın yaranmasına mane ola bilər. Bunun üçün «Sən mənə heç vaxt bu cür hərəkət etməyəcəyini vəd etmiĢdin», «Sən həmiĢə bunu yadda saxlaya bilmirsən!» kimi ifadələrin iĢlənməsi ünsiyyətin alınmaması üçün kifayətdir. Həmsöhbətlərin hər hansı bir fikri başqa cür başa düşməsi də ünsiyyət üçün maneə rolunu oynaya bilər. Məsələn, «Sən sadəcə olaraq düĢünürsən ki, mən…» və ya da «Siz bilə – bilə gecikirsiniz görəsiniz ki, mən buna necə reaksiya verəcəm» və s. ifadələri qavramada olduğu kimi. Hətta əgər baĢqasının fikri düzgün «baĢa düĢülməzsə» də bunun hündürdən ifadə olunması adətən həmsöhbət tərəfindən özünün təhqir olunması və ya ona təzyiq göstərilməsi kimi baĢa düĢüləcəkdir. Bu isə Ģübhəsiz təmasın inkiĢafına Ģərait yaratmayacaqdır. Ünsiyyətin səmərəliliyi və onun iĢtirakçılarının bu prosesdə qarĢılıqlı təsirində maneə rolunu oynayan səbəblərdən
128
biri də insanların həmin prosesdə ehtiyatlı hərəkət etməməsi, danıĢığında əmr üslubundan istifadə etmələri, baĢqa sözlə av- tokratik mövqe tutmalarıdır. XahiĢ, məsləhət Ģəklində müraciət tərzi – kimə müraciət etmələrindən asılı olmayaraq, əmr etməyə nisbətən olduqca az daxili etiraz, qarĢıdurma yaradır. «Gətir!», «Yadında saxla!», «Dərhal yerinə yetir!» tipli müraciət formaları insanın mənliyinə ağır təsir göstərir, nəticədə ünsiyyət prosesi üçün maneə rolunu oynayır. Ünsiyyət zamanı nitqdə olan fonetik səhvlər, səslərin təkrarı, tüfeyli sözlərdən (qısası, deməli, zad və s.), eləcə də parafonezlərdən istifadə edilməsi ünsiyyət prosesinə mənfi təsir göstərir. Bu cür hallar həmsöhbətin diqqətinin yayınmasına, həyəcanlanmasına, nitqi yanlıĢ Ģəkildə qavrama və anlamasına səbəb olur. Ünsiyyət zamanı mövcud ola biləcək maneələri azaltmaq və baĢ verə biləcək münaqiĢənin qarĢısını almaq üçün «səmərəli ünsiyyət qaydaları»ndan istifadə olunması zəruridir. Mütəxəssislər bu cür qaydalara aĢağıdakıları aid edirlər: 1.
Öz çıxıĢına baĢlamazdan əvvəl dinləyicilərə nələri çatdırmaq istədiyini bildirmək, baĢqa sözlə öz ideyalarını aydınlaĢdırmaq zəruridir. 2.
Qısa cümlələrlə (5 – 9 sözdən ibarət ) danıĢmağa çalıĢın. Bu cür cümlələr qavrama və anlama üçün daha çox səmərəlidir. 3.
Səsinizin daha çox ifadəli olmasına çalıĢın. 4.
Öz nitqinizdə fasilələrdən istifadə edin. 5.
Öz nitqinizdə aydın olmayan, ikimənalı ifadələrdən eləcə də professionallıqdan qaçmağa çalıĢın. 6.
və jestlər və s.) nəzər salın. 7.
Kateqoriyallıqdan qaçmağa çalıĢın. Nəzərə alın ki, si- zin fikriniz yanlıĢ ola bilər. 8.
9.
Daima öz nöqteyi nəzərinizi dəyiĢdirməyə hazır olun. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|