Pul mablag‘larining korxona iqtisodiyotidagi o‘rni va ularning asosiy vazifalari

4.4. Bankdagi valyuta schyoti muomalalarining hisobi
Bankdagi valyuta schyoti korxonaning respublika hududidagi va xorijdagi banklarda valyuta schyotlarida xorijiy valyutadagi pul mablag‘lari mavjudligi va harakati haqidagi axborotni umumlashtirish uchun mo‘ljallangan.

Valyuta schyotlari bo‘yicha muomalalarni amalga oshirish va rasmiylashtirish tartibi O‘zbekston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat Soliq Qo‘mitasi va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining me’yoriy xujjatlari bilan tartibga solinadi. Valyuta schyotlari bo‘yicha muomalalarni hisobga olish uchun schyotlar rejasida 5200 - "Valyuta schyoti”belgilangan va 5210 –mamlakat ichidagi – 5210 va xorijdagi valyuta schyotlari kabi subschyotlarga bo‘linadi. "Valyuta schyoti"ning debetida korxonaning hisob-kitob schyotlariga pul mablag‘larining kelib tushishi aks ettiriladi. Ushbu schyotning kreditida esa korxonaning valyuta schyotlaridan pul mablag‘larining hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Korxonaning valyuta schyotlari krediti yoki debetiga xato yozilgan va bankning ko‘chirmalarini tekshirishda aniqlangan summalar 6860 "Da’volar bo‘yicha hisob-kitoblar”schyotida aks ettiriladi. Valyuta schyotlari bo‘yicha muomalalar buxgalteriya hisobida bankning ko‘chirmalari va ularga ilova qilingan pulli hisob-kitob xujjatlari asosida aks ettiriladi. Amaldagi qonun va me’yoriy xujjatlarda xar qanday korxonaga chet el valyutasidagi pul mablag‘lariga ega bo‘lish va u bilan xo‘jalik muomalalarini amalga oshirishga ruxsat etilgan.

Chet el valyutasidagi muomalalarni rasmiylashtirish uchun bankda joriy valyuta schyotini ochish zarur. Korxonaga valyuta muomalalarini amalga oshirishga xizmat qiluvchi bank O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan valyuta muomalalarini amalga oshirish uchun mahsus ruxsatnomaga (litsenziyaga) ega bo‘lishi shart. Shunday ruxsatnomaga ega bo‘lgan banklarni vakillik banklari deyiladi. korxonalar o‘zlarining valyuta schyotlarini faqat O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki byuletenida ko‘rsatilgan chet el valyutalarida ochish mumkin.

Valyuta schyotini ochish uchun korxona bankka quyidagi xujjatlarni topshirishi zarur:

1. Valyuta schyotini ochish uchun ariza.

2. Ta’sis xujjatlarining nusxasi (ustav, ta’sischilar shartnomasi, ular notarial idoralar tomonidan tasdiqlangan bo‘lishi shart).

3. Registratsiyadan o‘tganligi haqidagi xujjatlarning notarius tomonidan tasdiqlangan nusxasi.

4. Korxona soliq inspeksiyasida hisobga olganligi va pensiya fondida registratsiyadan o‘tganligi to‘g‘risida ma’lumotnoma.

5. Korxona boshligi va bosh buxgalterning imzolari va aylanma muxr bosilgan kartochka. Ushbu kartochka notarius tomonidan tasdiqlangan bo‘lishi zarur.

Valyuta schyoti ochilgandan so‘ng bank va uning mijozi o‘rtasida hisob-kitob kassa xizmatini ko‘rsatish bo‘yicha shartnoma imzolanadi. Unda bank ko‘rsatilgan xizmat turlari, ko‘rsatiladigan xizmatlar uchun to‘lanadigan haqlar, mablag‘larni joylashtirish shartlari, tomonlarning huquq va burchlari va boshqalar ko‘rsatiladi.

Barcha korxonalar mulkchilik shaklidan qat’iy nazar O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan o‘rnatilgan kurslar bo‘yicha Respublika valyuta fonliga eskport operatsiyalaridan tushgan valyuta tushumlaridan 50 foizini sotishlari majburiydir.

Shuningdek, tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanuvchi korxonalar eksport operatsiyalaridan tushgan tushumlarning bir qismini valyuta bozorida sotishlari zarur. Korxonaning valyuta schyoti ochilgan tijorat banki kelib tushgan valyutaning sotiladigan qismini O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining schyotiga o‘tqazib berishi kerak. Valyuta muomalalaridagi ushbu xususiyat tranzit valyuta schyotida kelib tushgan valyutalar hisobini aks ettirishga bevosita ta’sir qiladi.

Valyutani majburiy sotish to‘g‘risidagi topshiriqqa sotilgan valyutaning so‘mdagi ekvivalentini qoplash va uni korxonalarning hisob-kitob schyotiga o‘tqazishni ta’minlovchi to‘lov topshirig‘i ilova qilinadi. Shunday qilib, chet el valyutasidagi barcha tushumlar 2 qismdan iborat bo‘ladi: chet el valyutasining bir qismini joriy valyuta schyotiga, qolganini esa bankdagi hisob-kitob schyotiga so‘mdagi ekvivalenti bo‘yicha o‘tqazib beriladi.

So‘mdagi ekvivalent bu O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan o‘rnatilgan kurslar bo‘yicha chet el valyutasini qayta hisoblashdir. Bunday katta hisoblash har xaftada bir marta O‘zbekiston Markaziy banki e’lon qilgan kurslar bo‘yicha amalga oshiriladi.

Valyuta muomalalarining buxgalteriya hisobini yuritish uchun 5200 - "Valyuta schyoti"da quyidagi subschyotlarni ochish mumkin:

1. "Tranzit valyuta schyoti".

2."Joriy valyuta schyoti".

3."Chet eldagi valyuta schyoti".

Korxona o‘zining valyuta mablag‘larini nafaqat majburiy balki o‘z xoxishi bilan ham sotishi mumkin. Bu operatsiyadan ko‘riladigan foyda korxonaning valyuta schyoti ochilgan bank orqali amalga oshiriladi va ularning buxgalteriya hisobi 9320 "Boshqa aktivlarni sotish yoki chiqimidan ko‘rilgan foyda”deb nomlanuvchi tranzit schyoti orqali amalga oshiriladi. Korxona o‘zining chet el valyutasini majburiy va ixtiyoriy ravishda sotganda ushbu xo‘jalik muomalasi buxgalteriya hisobining schyotlarida quydagicha aks ettiriladi.

1. Chet ellik xaridor korxonaning tranzit valyuta schyotiga tovar (ish, xizmat) qiymatini o‘tqazib berdi.

2. Tranzit valyuta schyotidan majburiy sotishga tegishli qismi valyutani o‘tqazib berdi. Ammo bu bankdan tegishli xujjatlar olgunga qadar 5710 "Yo‘ldagi pul mablag‘lari”schyotida hisobga olinadi.

3. Sotilgan valyutaning tranzit valyuta schyotidagi qiymati 9220 "Boshqa aktivlarni sotish”schyotining debetiga o‘tqazildi.

4. Sotilgan valyutaning so‘mdagi ekvivalenti bankdagi 5110 "Hisob-kitob”schyotiga kelib tushadi.

Korxonalarning valyuta muomalalarini tartibga soluvchi qonun xujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasining ichki valyuta bozoridan ruxsat etilgan maqsadlar uchun chet el valyutasini tegishli banklar orqali sotib olishlari mumkin. Korxonaning bankga chet el valyutasini sotib olish to‘g‘risidagi iltimosi zayavka orqali rasmiylashtiriladi. Korxona buxgalteriyasida 5200 "Valyuta schyoti"ning hisobi uchun 2 jurnal-order va 2 vedomost yuritiladi. Valyuta schyoti bo‘yicha analitik hisob valyutalarning turlari bo‘yicha alohida kartochkalarda yuritiladi.