Pul va pul haqidagi nazariyalar. Hozirgi zamon pulining tabiati

Hozirgi paytda to’lov vositasi sifatida puldan tashqari turli-tuman pul vositalari(muomalaga elektron-kredit pullar (veksel, chek va qimmatbaho qog’oz) kirib kelishi, ya’ni naqd va naqd bo’lmagan pul va kvazi pullar) ishlatilgani uchun ko’proq pul massasi termini ishlatiladi.

• Hozirgi paytda to’lov vositasi sifatida puldan tashqari turli-tuman pul vositalari(muomalaga elektron-kredit pullar (veksel, chek va qimmatbaho qog’oz) kirib kelishi, ya’ni naqd va naqd bo’lmagan pul va kvazi pullar) ishlatilgani uchun ko’proq pul massasi termini ishlatiladi.
• Jismoniy va yuridik shaxslarga tegishli bo’lib, milliy xo’jalikda tovar va xizmatlar harakatini ta’minlovchi naqd pul va naqd bo’lmagan muomala va to’lovlar uchun ishlatiladigan vositalar bo’lib, uning bir qismi aktiv bo’lib, uni naqd pul, ikkinchi qismi passiv kvazi pul (lotincha quasi – deyarli, xuddi) tashkil etadi.
• Pul massasini naqd pulga aylantirishning imkoniyati turlicha. Ana shu naqd pulga aylantirish imkoniyati likvidlik darajasi deyiladi. Likvidlik darajasi turlicha barcha pul vositalarini muayyan nisbatlarda yaxlit pul massasini tashkil etishi, pul kompleksi, boshqacha aytganda pul agregati1 deyiladi. Pul agregati likvidlik darajasi absolyut bo’lgan (100%) naqd puldan boshlab, borgan sari likvidligi kamayib boruvchi pul vositalaridan tashkil topadi.
• Likvidlik deganda tez realizatsiya qilish imkoniyatiga ega bo’lish tushuniladi. Likvidlik darajasi turlicha bo’lishining o’zi pulning kelib chiqishiga sabab bo’lgan:
• 1. U yoki bu tovarni sotib olmoqchi bo’lganlarni cheklanganligi.
• 2. Shu tovarning ishlatilishi sohasi cheklanganligi.
• 3. Sotish mumkin bo’lgan vaqtning cheklanganligi (tovar ma’lum vaqt ichida sotilmasa, sifati buziladi, modadan qoladi va h.k.).
• Eng yuqori darajada realizatsiya qilish qobiliyatiga ega bo’lgan tovar pulga aylanadi.

Naqd pul – bu mutlaq (100% lik) likvidlikka ega bo’lgan ayirboshlash vositasidir.

• Naqd pul – bu mutlaq (100% lik) likvidlikka ega bo’lgan ayirboshlash vositasidir.
• Pul agregati birinchi navbatda M0 – absolyut likvidlikka ega bo’lgan muomaladagi naqd pul massasini o’z ichiga oladi.
• Pul agregati M1=M0 + banklardagi muddati ko’rsatilmagan depozit (omonat)lar va
• cheklardan iborat.
• M2=M1 + muddati ko’rsatilgan depozitlar, nochek jamg’armalar.
• M3=M2 + yirik jamg’armalar, xususiy firma, tashkilotlarning hisob schetlardagi omonatlar, muddati ko’rsatilgan yirik jamg’armalar. (AQShda ular 100 ming dollardan ortiq)dan iborat, bunday mablag’larni banklarning depozit sertifikatlari tarzidagi cheklarga aylantirish uncha qiyin emas. Lekin u ma’lum yo’qotishlarga uchraydi. Ularni pulga aylantirish uchun ma’lum muddat kutishga to’g’ri keladi.
• Eng umumiy pul agregati L = M3dan tashqari turli qimmatbaho qog’ozlarni (pulga aylantirish qiyinroq) o’z ichiga oladi.
• Umuman olganda pul agregatlari soni turli mamlakatlarda turlicha. Masalan AQShda, Yaponiya, Italiya 4 agregat, GFRda 3, Frantsiya 10. O’zbekistonda pul massasini pul agregati asosida tahlil etish bozor iqtisodiyotiga o’tishdan boshlandi.