Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

66
ha’m ani’qli’g’i’ menen aji’rali’p  turadi’. Peyzajshi’ xudoj-
nikler  Urol Tansiqbayev, Nikolay Karaxanlardi’n’ ta’biyat, turmi’s 
go’zalli’qlari’n ko’terin’ki sa’wlelendiriwshi shi’g’armalari’ worayi’nda 
shayi’rlarsha sezim-tuyg’i’lar  menen toli’q nurlar  arqali’ kartinalar  
janlang’an.
O’zbekistanda xi’zmet ko’rsetken ko’rkem-wo’ner  g’ayratkeri, 
sheber  pedagog P.P.Benkov  wo’z shi’g’armalari’ menen wo’zbek 
su’wretlew wo’nerine salmaqli’ u’les qosqan xudojnik.
Pavel Petrovich  Benkov  quyashli’, payi’zli’ u’lkemizdi jaqsi’ 
ko’ri p  qalg’an ha’m wo’mirinin’ aqi’ri’na shekem usi’ jerde qali’p, 
do’retiwshilik yetti. Wol salg’an su’wretlerdin’ ha’r  birinde janajan 
respublikami’zdi’n’ go’zzal ta’biyati’, wo’zbek xalqi’ni’n’ turmi’si’ 
ha’m miyneti su’wretlenedi.
O’zbekistanni’n’ go’zzal ta’biyati’ belgili xudojnik Ural 
Tansiqbayevti’n’ do’retiwshilik islerinde worayli’q wori’ndi’ iyeleydi. 
U.Tansiqbayevti’n’ do’retiwshilik joli’, tiykari’nan, Worta Aziyani’n’ 
go’zzal ha’m ko’rkem ta’biyat ko’rinislerin qi’lqa’lem ja’rdeminde 
haqi’yqi’y su’wretlewge qarati’lg’an. Woni’n’ «Issiq ko‘l oqshomi», 
O‘. Tansiqboyev. «Oqshom pallasi»

---

67
«O‘zbekistonda bahor», «Qayraqqum GESining tongi», «O‘rik gul-
lamoqda», «Kuz tongi» si’yaqli’ ko’plep  shi’g’armalari’ xudojnikti 
peyzaj ko’rkem-wo’nerinin’ sheber  ustazi’ si’pati’nda woni’ du’nyag’a 
tani’tti’. Ural Tansiqbayevtin’ «Oqshom pallasi» shi’g’armasi’na 
na’zer  taslasaq, tamashago’ydin’ ko’z aldi’nda gu’llep-jasnag’an 
wo’zgek u’lkesi, woni’n’ kewilge quwani’sh  beriwshi ta’biyati’, 
Do’retiwshilik jumi’s islewdin’ basqi’shlari’
1.
4.
2.
5.
3.
6.

---

68
adamni’n’ miyneti menen bag’i’ bostang’a aylani’p  ati’rg’an jerler  
sa’wlelenedi.
Wo’zbek milliy ren’li su’wret mektebinin’ belgili xudoj-
nigi G’afur  Abdurahmanovti’n’ ko’plegen shi’g’armalari’nda 
peyzaj janri’na isenimli qol urg’ani’ peyzaj janri’na bolg’an 
qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’ qa’li pleskenliginen derek beredi. 
Xudojnik jaratqan kompoziciyalari’ ken’ qamti’wli’g’i’ ha’m 
ren’liligi menen ayri’qsha aji’rali’p  turadi’. Bulardan, a’sirese, 
«Qo‘shiq» shi’g’armasi’n tamashalar  yekensiz, ta’biyatti’n’ wo’zine 
tartatug’i’n sa’ykeslikler  menen insan qa’lbindegi sezimler  sa’ykes 
jan’g’i’rg’ani’n ti’n’lag’anday bolasi’z. Ba’ha’r  gu’lleri to’selgen taw 
janbawi’raylari’, wog’an shayda bolg’an qi’zlardi’n’ na’zik ha’reketi, 
taw shoqqi’lari’, sonday-aq, ali’stag’i’ bultlardi’n’ bir-biri menen 
u’zliksiz baylani’sli’ boyawlarda su’wretleniwi adamdi’ wo’zine 
si’yqi’rlap  qoyadi’. «Baxmalda tong» atli’ peyzaji’nda bolsa, ta’biyatta 
jan’alani’p  ati’rg’an jag’day xudojnik ta’repinen jaqsi’ ali’ng’an.   
Su’wrette yerte tan’dag’i’ janlani’w, a’lemnin’ woyani’p  ati’rg’an-
li’g’i’ ani’q sezili p  turi’pti’.  Bul shi’g’armalar  tamashago’yge kew-
lin ko’teriw menen birge, kewilli dem ali’wi’na jaqsi’ ja’rdem beredi. 
Ta’biyatqa bolg’an muhabbatti’ woyatadi’ ha’m estetikali’q zawi’q 
 
bag’i’shlaydi’. Xudojnik do’retiwshilik isinde peyzaj janri’na bolg’an 
qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n woni’n’ da’slepki etyudlari’nan ko’riw mu’mkin.
1. Xudojnik Rahim Axmedovti’n’ «Oqtosh» shi’g’armasi’n talqi’lan’.
2. Ekologiya temasi’na arnalg’an shi’g’armani’ talqi’lan’.
Tapsi’rma. Klasta qa’lem menen baslag’an ko’rinisti ren’ler  menen 
boyan’.
1 1 -
s a b a q . TA’BIYATTI’N’ OBRAZLI’ KO’RINISIN ISLEW
Ta’biyatti’n’ obrazli’ ko’rinisin sali’w ushi’n da’slep  qa’lem 
ja’rdeminde woni’n’ ayi’ri’m bo’limleri si’zi’p  ali’nadi’. Su’wrettin’ 
mazmunli’ ha’m tu’sinikli boli’wi’ ushi’n ko’rinis elementleri — 
 

---

69
A.Mo‘minov. «Bo‘ronli kun»
Ko’rinisli etyud. «Quyosh  botishi»
Ko’rinisli etyudi. 
«Bulutli osmon»

---

70
terekler, bultlar, tawlar, jaydi’n’ du’zilis formalari’ si’zi’ladi’. Sonday-
aq, ko’rinisti sali’wda ta’biyatti’ di’qqat penen u’yreni p  shi’g’i’w 
talap  yetiledi.
Xudojnik A.Muminovti’n’ «Bo‘ronli kun» shi’g’armasi’nda ta’biyat 
obrazi’ni’n’ bir  ko’rinisin baqlawi’mi’z mu’mkin.
R. Xalilov. Etyud «Ochiq havo»

---

71
Ta’biyatti’n’ obrazli’ ko’rinisin sali’wda si’zi’qli’ ha’m ken’islikli 
perspektiva qag’i’ydalari’n basshi’li’qqa ali’w tiyis. Ha’rbir  zat 
uzaqlasqan sayi’n kishireyi p, hawada ko’rinbey, gu’n’girtleni p  
baradi’, wolardi’n’ ko’rinisi, si’zi’qlari’, jaqti’li’g’i’, ren’i wo’zgeredi. 
Ta’biyattag’i’ zatlar  bizge qanshelli jaqi’n bolsa, wolar  sonshelli 
ani’q ha’m ti’ni’q ko’rinedi.
Ko’rinisti normada su’wretlep  beriw u’lken a’hmiyetke iye. 
Ko’rinis ku’ndiz, yerte azanda yamasa keshquri’n wo’z ko’rinisine iye. 
Yerte azanda a’tirap  tap  tu’tin menen qaplang’anday boladi’. De-
mek, azang’i’ ko’rinisti salg’anda artqi’ ko’rinis biraz gu’n’girtleti p  
su’wretlenedi. Aldi’nda jaylasqan zatlardi’n’ du’zilisin biraz ani’g’i’raq 
yeti p  si’zi’w kerek. Keshquri’n bolsa, kerisinshe, aspan ren’inde 
Ta’biyat ko’rinisin basqi’shli’ su’wretlew

---

72
barli’q zatlardi’n’ du’zilisi ani’g’i’raq ko’rinedi. Hawa bultli’ bolg’an 
ku’nde jer, wondag’i’ zatlar  menen birge aspan gu’n’girtlew ha’m 
qaralaw boli’p  ko’rinedi.
Ta’biyatti’n’ obrazli’ ko’rinisin sali’wda yamasa woni’n’ qan-
dayda bir  bo’legin su’wretlewde ayri’qsha qag’i’ydalar  joq. Ko’rinisti 
su’wretlew de basqa zatlardi’n’ tu’p  nusqasi’n si’zi’w si’yaqli’ is-
lenedi.
Ta’biyat obrazi’ni’n’ ta’sirshen’ligin asi’ri’w, woni’n’ ani’q 
jag’dayi’n an’lati’w maqsetinde jumi’sti’ kontrastli’ yamasa na’zik, 
ji’lli’ yaki suwi’q, ashi’g’i’raq yaki toyg’i’ni’raq, ani’q yaki uluw-
malasqan tu’rinde islew mu’mkin. Janli’ ta’biyatti’ seziniw, woni’n’ 
ju’da’ ko’rkemligin ko’re ali’w, sonday-aq, qi’zi’g’i’wshi’li’q ha’rbir  
ta’biyat obrazi’ni’n’ ko’rinisin su’wretlewdin’ sheshimine wo’lshem 
boladi’.
Sonli’qtan, ta’biyat ha’rqashan  do’retiwshilik izleniwler, 
go’zzalli’qti’ seziw deregi boli’p  kelgen.
1. Ta’biyat obrazi’ ko’rinisin su’wretlewdin’ tiykarg’i’ sha’rti nede?
2. Ta’biyat obrazi’ ko’rinisinde arali’q qanday qurallar  ja’rdeminde 
beriledi?
3. Ta’biyat obrazi’ ko’rinisinin’ su’wreti dep  nege ayti’ladi’?
Tapsi’rma. Qandayda bir  ta’biyat obrazi’ ko’rinisin su’wretlep  kelin’.
1 2 - s a b a q .  SHI’G’I’SQA TA’N QALA SU’WRETININ’ 
ESKIZIN ISLEW
Samarqandtag’i’ Ulug’bek medresesi, Buxaradag’i’ Masjidi Kalon, 
Xiywadag’i’ Iyshan qala burji’, Tashkent qalasi’ndag’i’ Kukaldosh  
medresesi, Hastimom medresesi shi’g’i’sqa ta’n usi’lda islengen 
tariyxi’y quri’li’slar  boli’p  yesaplanadi’. Qalami’zda ha’zirgi ku’nde 
sali’ni’p  ati’rg’an zamanago’y jaylar  ha’m shi’g’i’sqa ta’n quri’li’slar  
arasi’nda u’lken ayi’rmashi’li’q bar.

---