Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

13
materialda islenbeydi. Da’slep, mu’sinshi wo’zinin’ pikirlerin qag’azda 
ani’qlaydi’, keyin woni’ i’laydan, plastilinnen yamasa gi psten isleydi. 
Wonnan keyin ideya tiykari’nda tayarlang’an eskizdi tan’lang’an qat-
ti’ materialdan islewge wo’tedi.
Monumental mu’sinler  uzaqtan ko’riwge arnalg’an. Bul boyi’nsha 
respublikami’zdag’i’ barli’q qalalarda ulli’ ata-babalari’mi’zdi’n’ 
mu’sinlerin ko’remiz.
O’zbekistanda ataqli’ mu’sinshilik ko’rkem-wo’nerinin’ sheber  
ustalari’nan, a’sirese, Abdumumin Baymatov, Ilham Jabbarov  Jala-
laddin (Ravshan)  Mirtojiyev, Anvar  Rahmatullayev  ha’m basqa 
birqansha mu’sinshilerdin’ shi’g’armalari’ ko’pshiliktin’ itibari’n 
wo’zine tartadi’.
Mu’sinshilik islew beriw usi’llari’ ha’m de ta’biyatta belgili 
ko’lemge iye bolg’an detallar, formalar  arqali’ su’wretlenedi. Woni’n’ 
«Ko’rkem mu’sinshilik» tu’ri de bar. Bul usi’l mu’sinshilikte 
bolatug’i’n plastika, dep  ata-
ladi’.Na’zik mu’sinshilik bu-
yi’mlari’ wo’zinin’ ko’rkemligi, 
na’zikligi, kishi wo’lshemligi 
menen aji’rali’p  turadi’. Woni’ 
qolg’a ali’p  ko’riw mu’mkin. 
A.Rahmatullayev, L.Ryabsev. 
Ulug’bek mu’sini. Tashkent
J. Mirtojiyev. Jazi’wshi’ Said Ahmad 
ha’m Saida Zunnunovalar  mu’sini

---

14
Na’zik mu’sinshilikte farfor, sopol, ag’ash  metall ha’m taslardi’n’ 
qi’mbat bahali’ tu’rleri, pil su’yegi si’yaqli’lardan paydalani’ladi’.
Mu’sinshiliktin’ ken’ tarqalg’an tu’rlerinen biri — i’lay yamasa 
plastilin menen islew. Mu’sinshiler  mu’sin maketin, xali’q 
a’meliy ko’rkem wo’neri ustalari’ woyi’nshi’qlar  ha’m mayda 
plastika tayarlawda usi’ shiyki zatlardan paydalanadi’. O’zbekistanda 
ha’r  tu’rli woyi’nshi’qlar  isleytug’i’n xali’q ustalari’ ha’m 
gu’lalshi’lar  — U.  Juraqulov, A. Muxtarov  (Samarqand), U.Umarov, 
A.Hazratqulov, M. Narzullayev  (G’ijduwan), B. Boisov, R. Matshanov  
(Xorezm), K.  Turobov, Y. Ziyamuhamedov, A. Rahmatov, M. Rahimov, 
R. Ari pjanov, A. Numanov, T. Miraliyev, A.Aminov  (Tashkent), 
T. Tillaxojayev, (Namangan), A. Xudaynazarov. (Kattaqorg’an), 
B.Xalilov  (Denov), M. Ablaqulov. (Urgut), ag’a-inili Hojimirovlar  
(Andijan), X. Rahimova (Buxara), Sh. Qalandarov  (Xojeli)lar  jaratqan 
shi’g’armalari’ maqtawg’a i’layi’q.
A. Muxtorov. «Xo‘ja Nasriddin 
bozor  kezadi»
B. Jalolov. «Ñhevar  ayollar»

---

15
A’meliy ko’rkem wo’nerde su’wretlew qurallari’
A’meliy ko’rkem wo’nerdin’ su’wretlew qurallari’ woni’n’ 
wo’zgesheliklerine qarap  ha’r  tu’rli boladi’. A’meliy ko’rkem 
wo’nerde ritm, simmetriya, forma ha’m ren’nen tiykarg’i’ su’wretlew 
qurali’ si’pati’nda paydalani’ladi’. Mi’sali’, su’wretshilik wo’nerinde 
tiykarg’i’ qural si’pati’nda ren’ a’hmiyetli rol woynasa, ag’ash  
woymashi’li’g’i’nda ag’ash, mi’skerlikte sari’ ha’m qi’zi’l mi’s metall, 
gu’lalshi’li’qta i’lay, kesteshilikte ji pek ji pler, nag’i’s sali’wda maq-
pal menen ji pek ji plerden tiykarg’i’ su’wretlew qurali’ si’pati’nda 
paydalani’ladi’. Wolardi’n’ barli’g’i’ ushi’n ta’n bolg’an tiykarg’i’ 
qural — bul  kompoziciya. A’meliy nag’i’s ko’rkem wo’neri ju’da’ 
a’yyemgi zamanlarda payda boli’p, xali’q wo’nermentshiligi ta’rizinde 
rawajlandi’. A’meliy ko’rkem wo’ner  jivopislik, gansh  woymashi’li’q 
ha’m ko’rkem nag’i’slardi’n’ basqa ko’rinislerinde ko’rinedi.
A’yyemnen ata-babalari’mi’z 
jivopislik (su’wretshilik)  ko’rkem 
wo’neri menen shug’i’llani’p, dan’q taratqan. 
Wo’zbek ustalari’ tek u’y-ruwzi’ger  buyi’mlari’ menen shek-
leni p  qoymay, al u’y-jay ha’m ja’ma’a’t imaratlari’n diywal ha’m 
to’belerin de sheberlik benen bezegen.
Ko’rkem wo’nerdin’ bul tu’rinde ha’rbir  xali’q wo’zinshe 
do’retiwshilik yetedi. Mi’sali’, rus a’meliy ko’rkem wo’nerinde te-
gislengen ag’ashqa usta wo’simlik formasi’ndag’i’ nag’i’s su’wretin 
tu’siredi, keyin wog’an arnawli’ boyawlar  beredi. Wol kepken-
nen son’ boyawi’ wo’shi p  ketpewi ushi’n u’stinen birneshe ret 
ti’ni’q lak jag’i’ladi’. Wo’zbek ustalari’ni’n’ jumi’s usi’li’ basqasha. 
Eskiz tiykari’nda ag’ash  ustasi’ tayarlag’an ag’ash  quti’shag’a jelim 
jag’i’ladi’. Shar  tas qumli’ qag’az benen tazalang’an materialg’a 
bronza ren’ beriledi. Bronza u’stinen u’lgi tiykari’nda kompoziciya 
su’wreti tu’siriledi. Woni’n’ u’stine qara boyaw jag’i’p, nag’i’s islenedi. 
Nag’i’slar  wo’shi p  ketpewi ushi’n birneshe ret taza lak jag’i’ladi’.
Sheber  ustalardan A. Qasi’mjanov, Y. Raufov, T. Tuxtaxojayev, 
A.Baltayev, S. Narquziyev  ha’m J. Hakimovlar  ko’rkem wo’nerdin’ 
bul tu’rinde na’tiyjeli miynet yeti p, dan’qqa yerisken.

---

16
A’meliy ko’rkem wo’ner  tu’rlerinde simmetriya a’hmiyetli rol 
woynaydi’. Simmetriya ha’mme jerde qollani’li’p, woni’ a’meliy 
ko’riw mu’mkin. Simmetriya so’zi — sonday uqsasli’q (lati’n. iden 
so’zinen ali’ng’an boli’p, soni’n’ wo’zi, sonday ma’nislerin an’lata-
di’)  degeni. Sonday wo’z ara bir-birine toli’q muwapi’qli’g’i’n 
ko’rsetedi. Mi’sali’: gu’lal R. Muhammedjanovti’n’ «Muzi’kashi’lar» 
 
shi’g’armasi’ ha’m pal ha’rresi su’wretinde simmetriyani’ ko’riw 
mu’mkin.
Formani’n’ tegislikke sali’sti’rg’anda ten’dey qashi’qli’qta jaylasi’-
wi’ simmetriya worayi’ dep  ataladi’. Simmetriya worayi’, ko’sheri 
yamasa tegisligi a’tirapi’nda aylandi’ri’lg’anda woni’n’ simmetriyali’q 
elementleri, bir-birinin’ worni’n toli’q iyeleydi. Simmetriyani’n’ 
birneshe tu’rleri boli’p, wolardi’n’ ishinde yen’ a’piwayi’si’ keri 
simmetriya boli’p  yesaplanadi’. Simmetriyali’q kompoziciyasi’ni’n’ 
ayri’qsha bir  ko’rinisi nag’i’slar  boladi’. Su’wretti ko’sher  boylap  
biraz ji’li’sti’rsa, nag’i’sti’n’ barli’q elementleri bir-birinin’ u’stine 
tu’sedi. A’meliy nag’i’s ko’rkem wo’nerinde bunday simmetriyani’n’ 
yeki tu’ri ko’p  tarqalg’an. Wolar  lentali’, saqi’yna ta’rizli’ ha’m 
aylana (mi’sali’, tarelka yernegi nag’i’si’)  nag’i’slar  boladi’..
Simmetriyali’q 
ko’rinistegi  pal ha’rresi 
su’wreti
Sopol tabaq. 
«Muzi’kantlar»

---