Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler



Yüklə 8,75 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/24
tarix15.10.2018
ölçüsü8,75 Mb.
#74214
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24

21
xojali’q ha’m u’y-ruwzi’ger  buyi’mlari’ 
ju’da’ na’zik formalar  menen bezeledi.
Bezelgen mi’s a’sbaplar  Buxara, Qoqan, 
Samarqand, Qarshi’ ha’m Xiywa qalalari’nda 
ko’birek islenedi. Mi’skerlik boyi’nsha bul 
qala ustalari’ni’n’ wo’zine ta’n islew usi’l-
lari’ bar. Tabaq, podnos, chay i’di’s, gu’ze 
ha’m mi’s qumanlar  mi’skerlikte yen’ 
ko’p  tarqalg’an buyi’mlar. 
Wo’zbek xalqi’ a’meliy ko’rkem wo’ner-
din’ tu’rleri ishinde tag’i’nshaq ko’rkem 
wo’neri bolg’an zergerlik ayri’qsha wori’n 
iyeleydi. Zergerlik buyi’mlari’n islew ju’da’ 
na’zik jumi’s. Gu’mis, alti’n, mi’s tiykarg’i’ shiyki zat yesaplanadi’. 
Wo’zbek zergerligi ju’da’ a’yyemgi tariyxqa iye. Erami’zg’a shekem 
bolg’an I a’sirden baslap  Ayritom, Afraciab, Dalvarzintepa, Xol-
chayon, Balali’qto’bede mu’sinler, diywal nag’i’slari’, arqali’ zerger-
lik ko’rkem wo’neri rawajlani’p  ati’rg’anli’g’i’n ko’riw mu’mkin. 
Mi’sali’, Xorezmde shiysheden islengen ari’slan ha’m qurbaqa 
tu’rindegi monshaqlar  tabi’lg’an. 
Mi’s  i’di’slar
Zergerlik buyi’mlari’


22
XIII — XIV a’sirlerge shekem zergerlik buyi’mlari’nda ko’pshili-
ginde haywanlar  su’wretlengen bolsa, keyinnen bolsa, arab jazi’wlari’ 
kompoziciyag’a kiri p, wo’zine ta’n ko’rinis berdi. XVIII a’sirde 
birinshi ma’rte alti’n ten’geler  islep  shi’g’ari’la basladi’. Zergerlik 
buyi’mlari’ alti’nnan, gu’misten ha’m basqa materiallardan islengen.
XIX — XX  a’sir   baslari’nda Worta Aziyada ko’rkem wo’nerment-
shilik rawajlandi’. Ko’plegen qalalarda usta zergerler  boli’p, wolar  
arnawli’ ma’ha’lle-ma’ha’lle boli’p  jasag’an. Soni’n’ ushi’n zerger  
zergeren ma’ha’lle dep  ju’rgizilgen.
Birinshi da’rejeli taslar  — almaz, sapfir, izumurd (gawhar), mer-
wert, aleksandrit, alti’n, platina, hinji (jemchug). Yekinshi da’rejeli 
taslar  — akvamarin, topaz, vorobevit, qi’zi’l turmalin, sirkon. Ushinshi 
da’rejeli  taslar  — nefrit, feruza, kordierit, gagat, malaxit, xrustal ha’m 
basqalar.
Zergerlikte i’lay woshaq, teri, ju’da’ shi’damli’ i’laylar, kep-
ser, naysha, temir  qi’sqi’shlar, sho’kkishler, metall taxta, keskish  
a’sbaplar, shartas, qa’li pler, qayshi’lar  qollani’ladi’. Ta’biyiy i’laydan 
ha’r  tu’rli i’di’slar  islep, wolarg’a ren’ beriw — bul a’meliy ko’rkem 
wo’nerdin’ 
gu’lalshi’li’q tu’rine tiyisli. Wol ju’da’ a’yyem za-
mannan rawajlang’an. Gu’lalshi’li’q 
ko’rkem wo’nerine sopol ha’m farfor  
i’di’slar, sonday-aq, i’laydan islengen 
woyi’nshi’qlar  kiredi.
Wo’zbek gu’lalshi’li’q buyi’mla-
ri’ni’n’ bezew kompoziciyalari’ 
wo’simlik formasi’ ha’m geome- 
   
triyali’q elementlerge bayli’g’i’, ha’r  
qi’yli’li’g’i’, boyawlar  gammasi’ni’n’ 
ani’qli’g’i’ menen aji’rali’p  turadi’. 
Wolarda feruza ren’ baxi’t keltiriwshi 
belgi si’pati’nda ko’p  qollani’ladi’.
Gu’lalshi’li’q O’zbekistan arxi-
tekturasi’nda da ken’ qollani’lg’an. 
Medrese, meshit, ka’rwan  saray, 
Ko’rkem gu’lalshi’li’q


23
hammomlardi’n’ (monshalardi’n’)  
u’lken  bas yesiklerinde, bo’lme 
ishlerindegi diywal nag’i’slari’nda 
gu’lalshi’li’q ko’rkem wo’nerinin’ 
u’lgileri wo’z ko’rinisin  tapqan. 
Ha’zirde gu’lalshi’li’qtan ja’ma’a’t, 
turaq jay imaratlari’n bezetiwde ken’ 
qollani’lmaqta. 
O’zbekistan gu’lalshi’li’q ko’rkem 
wo’nerin rawajlandi’ri’wda gu’lal-
shi’lardan U.Juraqulov, M.Rahimov, 
U . U s m a n o v ,  I .  N a z r u l l a y e v , 
A.Rahimov  ha’m basqa bir  qa-
tar  ustalar  wo’zlerinin’ salmaqli’ 
u’leslerin qospaqta.
A’meliy ko’rkem wo’nerdin’ ken’ 
tarqalg’an ha’m yen’ uluwmali’q tu’ri 
kesteshilik boli’p, wol 
a’yyemgi da’stu’rlerge iye. Wo’zbek kesteshili-ginde gu’lda’ste, 
majnu’ntal, quyash, geyde terek shaqalari’na qong’an quslar, haywan 
ha’m adam su’wretlerin de ushi’ratami’z. 
O’zbekistanni’n’ yen’ a’yyemgi ma’deniyat woraylari’ yesap-
lang’an Buxara ha’m Samarqand syuzaneleri wo’zinin’ ayqi’n ren’i, 
formalari’ni’n’ ha’r  tu’rliligi ha’m ju’da’ na’zik tigiliwi menen 
aji’raladi’. Shahrisabzli hayallar  tikken kesteshilik buyi’mlari’ bolsa, 
ko’birek gilemdi yesletedi. 
Wo’zbek kesteshiliginde taqi’ya ayri’qsha wori’n iyeleydi. Shahri-
sabzdi’n’ gilem taqi’yasi’, Buxarani’n’ zer  taqi’yasi’, Ferg’anani’n’ 
chust taqi’yasi’, nag’i’sli’ taqi’ya, maqpal ha’m basqa taqi’yalar  Worta 
Aziya xali’qlari’ arasi’nda ken’ tarqalg’an. Taqi’ya u’lgileri ishinde 
yen’ belgili chust taqi’yalari’ boli’p  tabi’ladi’. Qara atlas (yamasa 
satin)  u’stine ji pek penen tigilgen badam gu’lli (yamasa buri’sh), 
jiyekke tu’sirilgen gu’ller  taqi’yag’a suli’wli’q bag’i’shlaydi’.
Kesteshilik ko’rkem wo’nerindegi belbew, qol woramal, sandalpech  
ha’m ha’r  tu’rli dorbalarda ko’rkem bezeledi.
Taqi’yalar


24
Wo’zbek kesteshiliginin’ da’stu’rleri 
ha’zirgi ku’nde de dawam yettirili p, 
tabi’sli’ rawajlanbaqta. Keyinnen kes-
teshilik ko’rkem wo’nerinde adam-
lar  portretin sa’wlelendiriw de payda 
boldi’.
Worta Aziya xali’qlari’ a’yyemnen 
wo’zlerinin’ 
nag’i’s toqi’wshi’li’q 
ko’rkem wo’neri menen maqtanadi’. 
Nag’i’s tigiwshilikte tiykarg’i’ mate-
rial si’pati’nda ji pek ji pler  ha’m maq-
paldan paydalani’ladi’. Ustalar  zer  
tigiwdin’ yeki tu’rin qollanadi’. Birin-
shisi, fondi’ zer  menen tigi p  tolti’ri’w 
ha’m  yekinshisi — nag’i’slardi’  zer  
menen tigi p  tolti’ri’w. Sheberler  or-
namental ha’m syujetli kompoziciya-
larda, ko’pshiliginde, wo’simliklerdi su’wretleydi: gu’ller, japi’raqlar, 
badam tu’pleri, paxta usi’lar  qatari’na kiredi. Keyingi waqi’tlarda 
nag’i’s toqi’wshi’li’q buyi’mlari’nda janli’ na’rseler  su’wretlenetug’i’n 
boldi’. A’yyemnnen nag’i’s toqi’wshi’li’q Buxara ha’m Samarqand 
qalalari’nda ken’ rawajlang’an. Son’g’i’ da’wirde nag’i’s tigiwshi 
ustalari’ni’n’ sharayatlari’ jaqsi’lani’wi’ na’tiyjesinde, jumi’slari’ 
do’retiwshilik bag’dar  aldi’. Na’tiyjede ha’r  qi’yli’ sawg’a ha’m 
uluwma nag’i’s tigiw buyi’mlari’ jarati’la basladi’. Ha’zirgi ku’nde 
nag’i’s tigiwshilik buyi’mlari’ Buxaradag’i’ arnawli’ nag’i’s tigiwshilik 
fabrikasi’nda ko’plep  islep  shi’g’ari’lmaqta.
Dizayn ko’rkem wo’nerinin’ su’wretlew qurallari’
Tilimizde «dizayn» atamasi’ payda bolg’ani’na ko’p  bolg’an joq. 
Dizayn — Inglis tilinen ali’ng’an so’z boli’p, si’zi’lma, su’wret, joybar  
ma’nislerin an’latadi’.  Dizayn — islew, woylap  tabi’w tu’siniklerin; 
dizayner  — xudojnik,  konstruktor;  dizayn — formasi’ — buyi’mni’n’ 
si’rtqi’ tu’ri ma’nislerin bildiredi.
Nag’i’s tigiwshilik


Yüklə 8,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə