Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

25
Ataqli’ italyali’ arxitektor  ha’m 
dizayner  D. Ponti, dizaynnin’ 
maqseti go’zzal tu’rler, qolay ha’m 
suli’w buyi’mlar  islewden ibarat, 
dep  yesaplaydi’.
Dizayn ko’rkem wo’neri u’sh  
tu’rge, yag’ni’y: arxitekturali’q 
dizayni (interyer, eksteryer, land-
shaft), sanaat dizayni (awi’r  ha’m 
jen’il sanaat), baspa dizayni (jurnal, 
gazeta, kitap, qutli’qlawlar)  boli’p  
bo’linedi.
Mebel
Maketler
Balalar  woyi’ni’ kompleksi
Interyer  u’skeneleri
Li paslar  dizayni

---

26
Dizayn ko’rkemlik jaqtan joybarlawdi’n’ tiykarg’i’ wazi’ypalari’na 
ni’shanli’q belgileri, qadaqlaw quti’lari’, yestelik buyi’mlari’, ha’r  
tu’rli kostyumlar, reklamalar, mebel, ko’rsetiw a’sbaplari’, balalar  
woyi’ni’ kompleksi, interyer  ha’m eksteryerdin’ ko’rkem eskiz ha’m 
maketlerin tayarlaw kiredi. Ma’selen, «buyi’mlar  dizayni», «avtomo-
biller  dizayni», «li paslar  dizayni» ha’m basqalar. 
Dizaynler  metro ba’ndirgileri arxitekturasi’n, vagonlari’n, 
jazi’wlardi’n’ u’lken-kishiligin, eskalatorlardi’n’ tu’rin sheshedi. 
Na’tiyjede, O’zbekistan metrosi’ ha’m woni’n’ qolay vagonlari’, 
stanciyalari’ni’n’ jaqti’ ha’m suli’w bezelgen zallari’ qa’li plesti.
Bug’ingi ku’nde turmi’si’mi’zdi’n’ heshbir  tarawi’n, soni’n’ 
ishinde, bilimlendiriw sistemasi’n ha’m xabar  texnologiyalari’ ha’m 
Metropoliten
Eskalator

---

27
de woni’n’ tiykari’ bolg’an kompyuterlerisiz ko’z aldi’mi’zg’a kelti-
ri p  bolmaydi’.
Texnika bag’dari’ndag’i’ ha’r  tu’rli dizaynerlik ko’rkem wo’neri-
nin’ u’lgilerin ko’riwimiz mu’mkin. Quyashli’ O’zbekistanda 
dizayn ha’m wo’zinin’ jergilikli belgileri menen aji’raladi’.Mi’sali’, 
Andijandag’i’ Asaka avtomobil zavodi’ni’n’ konstruktorli’q byurosi’ 
wo’zinin’ jetekshi dizaynerlerinin’ ku’shi menen avtomobildin’ 
birneshe modellerin jaratti’.
Avtomobil dizayni
Ko’rkem joybarlaw

---

28
Ha’zirgi ku’nde «GM O‘zbekiston» qospa ka’rxanasi’nda belgili 
«Chevrolet» markasi’ tiykari’nda «Malibu», «Captiva», «Lasetti», «Co-
balt», «Nexia», «Spark», «Damas» markasi’ndag’i’ avtomobiller  islep  
shi’g’ari’lmaqta.
Dizayn ko’rkem wo’nerinin’ tu’rlerinen biri — bul ko’rkem kon-
strukciyalaw. Bunda woqi’wshi’lar  ha’r  qi’yli’ ko’riniske iye bolg’an 
quti’larg’a ko’rkem bezew beri p, woni’ u’skeneleydi, soni’n’ menen 
birge, bayramlarg’a bag’i’shlang’an otkritkalar, ha’r  tu’rli tu’rdegi 
sawg’a-sa’lem ushi’n quti’shalar  tayarlaydi’.
Su’wretlew ha’m a’meliy ko’rkem wo’nerdin’ tu’rleri boyi’nsha 
su’wretlew qurallari’ haqqi’nda teoriyali’q mag’luwmatqa iye boldi’q. 
Wolardi’n’ barli’q tu’rleri ushi’n ta’n bolg’an tiykarg’i’ qural — bul 
kompoziciya.
Kompoziciyada, yen’ a’hmiyetlisi, shi’g’armani’n’ kompoziciyali’q 
sheshimi, mazmuni’, su’wretlew qurallari’nan duri’s ha’m wori’nli’ 
paydalani’wi’ boli’p  yesaplanadi’.
Kompoziciya du’ziwde su’wretlew qurallari’
Kompoziciya du’ziwden maqset — temag’a muwapi’q keletug’i’n 
elemetlerdi tan’lap  ali’p, wolardi’n’ bo’limleri worni’n almasti’ri’w, 
yag’ni’y detallar  kirgiziw arqali’ original mazmundag’i’ 
su’wretlewshi do’retiwshilik jumi’slardi’ wori’nlawdan ibarat.
Kompoziciyani’n’ tiykarg’i’ qurallari’, tu’sinikleri ha’m wolardi’n’ 
su’wretleniwi haqqi’nda toli’q mag’luwmat ali’nadi’. Mi’sali’, kom-
poziciya qurallari’nan biri — format yesaplanadi’, woni’n’ u’sh  
ko’rinisi bar: tegis (jati’q)  jag’dayi’ (gorizontal), tik jag’dayi’ (verti-
kal)  ha’m kvadrat formasi’nda boladi’.

---

29
N. Ori pova. «Bahor»
R. Ahmedov. «Anorlar»
G‘. Abdurahmonov. «Sijjakda kuz»
P. Benkov. «Dugonalar»
S. Abdullayev. «Navoiy va Husayn Boyqaro»

---

30
Y. Salpinqidi. «Xumson»
Xudojniklerdin’ ha’r  tu’rli jag’daydag’i’ formatta su’wretlengen 
shi’g’armalari’, mi’sali’, R. Ahmedovti’n’ «Anorlar», S. Abdullayevti’n’ 
«Nawayi’ ha’m Xusayn  bayqara», N. Ori povti’n’ «Bahor», 
A. Kuindjinin’ «Qayinzorda» kompoziciyasi’ni’n’ su’wretlew qurali’ 
talqi’lawi’na mi’sal bola aladi’.
Kompoziciya qurallari’nan birine ma’kan tu’sinigi kiredi, wolar  
ko’p  planli’ ha’m bir  planli’ ko’riniste boladi’:

---

31
Qurallardan ja’ne biri, kompoziciya  worayi’ — sa’ykeslik, dinamika 
ha’m statika, ren’, jaqti’, saya, kontrast, ritm dekorativlik ha’m 
pu’tinlik si’yaqli’ tu’siniklerin wo’z ishine aladi’.
O’zbekistan xudojnikleri do’retiwshiliginde barli’q kompoziciya 
su’wretlew qurallari’n baqlawi’mi’z mu’mkin.
Estetikali’q woylap  tabi’wlardi’ Mikelanjelo, Tician, Rembrandt, 
T. Yablonskaya, A. Savrasovti’n’ wo’lmeytug’i’n shi’g’armalari’nda 
kompoziciyani’n’ du’ziliwin ko’rkem qurallar  ja’rdeminde ko’rsetil-
genin ko’riw mu’mkin.
1. Su’wretlew wo’nerinin’ qanday su’wretlew qurallari’n bilesiz?
2. Su’wretlew wo’nerinin’ su’wretlew tili haqqi’nda ayti’p  berin’.
3. Ren’li su’wret tu’rinin’ tiykarg’i’ su’wretlew qurallari’na neler  
kiredi?
4. Grafikada wo’zine ta’n su’wretlew-ko’rsetiw qurallari’n mi’sallar  
menen tu’sindiri p  berin’.
5. Mu’sinshilikte ko’lem qural si’pati’nda qanday a’hmiyetke iye?
6. A’meliy ko’rkem wo’nerinin’ su’wretlew qurallari’ haqqi’nda nelerdi 
bilesiz?
Tapsi’rma: Su’wretlew wo’nerine tiyisli materiallardi’ ji’ynawdi’ dawam 
yettiriw. Jasaytug’i’n jerindegi ko’rkem wo’ner  shi’g’armalari’ (grafika, 
ren’li su’wret, mu’sin, a’meliy ko’rkem wo’ner  shi’g’armalari’n)  
baqlaw ha’m wolardi’n’ ko’rkem obrazi’n talqi’law.
2 , 3 - s a b a q l a r .  QA’LEMDE HA’R TU’RLI SI’ZI’Q (SHTRIX)
LAR JA’RDEMINDE SU’WRETLEW OBRAZLARI’N JARATI’W
Su’wretlew wo’neri tu’rlerinin’ tiykari’ qa’lemli su’wret yesap-
lanadi’. XVIII a’sirden baslap  «Qa’lemsu’wret» tu’sinigi si’zi’qlar  
ja’rdeminde obraz jarati’w si’pati’nda su’wretti belgilewshi termin 
boli’p  yesaplanadi’ ha’m barli’q su’wretlew wo’neri tu’rlerindegi zat 
(buyi’m)ti’n’ formasi’, wo’lshemi du’zilisi ha’m xarakterin belgilep  
beriwshi a’hmiyetli wo’zgeshelikleri menen ko’rinedi. Qa’lem su’wret 
wo’zgesheliklerin teren’irek u’yreniw ushi’n su’wretlew sha’rtli tu’rde 
birneshe tu’rlerge bo’linedi.

---