Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

32
Su’wretlew wo’nerin de noqat, si’zi’q ha’m shtrix yen’ tiykarg’i’ 
wazi’ypani’ wori’nlaydi’. Wolarsi’z heshqanday su’wretti su’wretlep  
bolmaydi’, sol sebepli wolardi’n’ a’meliy wori’nlani’wi’n wo’z aldi’na 
ko’ri p  shi’g’ami’z.
Noqat. Qag’az betinde su’wretleni p  ati’rg’an si’zi’q noqatlardan 
ibarat. Yegerde bir  noqat qara daq si’pati’nda qabi’llansa, yeki no-
qat arasi’ni’n’ tutasti’ri’li’wi’ na’tiyjesinde si’zi’q yaki qandayda bir  
buyi’mni’n’ qi’ri’ payda boladi’. Tegisliktegi birneshe noqatlardi’ bir-
biri menen tutasti’rsaq, qanday da bir  buyi’mni’n’ uluwma formasi’ 
payda boladi’.
Su’wretlew wo’nerinde, a’sirese, qa’lem su’wrette qollani’latug’i’n 
noqatlar  tayani’sh  noqat delinedi. Usi’ tayani’sh  noqatlar  arqali’ 
buyi’m formasi’ni’n’ konstrukiv  du’zilisi payda boladi’.
Mi’sali’, su’wrettegi adam basi’ni’n’ tayani’sh  noqatlari’ 
konstruktiv  quri’li’si’nda tiykarg’i’ worni’ndali’g’i’ ko’rsetilgen: iyegi, 
muri’n, qas wortasi’ ha’m man’lay noqatlari’ uluwma basti’n’ profil 
si’zi’g’i’n su’wretlep, konstrukciyasi’n quri’wda u’lken ja’rdem beredi. 
Baslani’wi’nda bunday tayani’sh  noqatlar  ko’plep  isletiledi. Mi’sali’, 
yeki jambas su’yeginin’ tayani’sh  noqatlari’ menen iyeginin’ noqat-
lari’ uluwma ju’zinin’ aldi’ng’i’ ta’repi tegisligin payda yetedi.
Tayani’sh  noqatlar, soni’n’ menen bir  qatarda, qaralama si’zi’qlar  
su’wretlewde de ko’p  qollani’ladi’ ha’m de si’zi’qli’ su’wretlewdin’ 
baslang’i’sh  tiykari’ boli’p  yesaplanadi’.

---

33
P. Pikasso. «Pero»
A. Matiss. «Ayol portreti»
Si’zi’qli’ su’wret. Si’zi’q ha’rbir  buyi’mni’n’ forma shegarasi’n 
belgilep, woni’n’ worayli’q ko’sherleri menen ja’rdemshi si’zi’q-
lari’nda da boladi’.
Si’zi’qlardag’i’ noqat ha’reketsiz, noqat-
tan si’zi’qlarg’a tutasti’ri’lg’anda bolsa, suli’w 
iyiliwshen’ belgili bir  mazmunli’ forma 
payda boladi’. Si’zi’qlar  ayi’ri’m jerde ju-
wan geyde jin’ishke, ha’tteki biliner-bilinbes 
te boladi’ ha’m ani’q plastik iyiliwshen’ 
izler  payda yetedi.
Su’wret sali’wda su’wretlewdin’ tiykarg’i’ 
yeki tu’ri bar.
Si’zi’qli’ su’wretlew. Ha’rbir  da’wirde 
si’zi’qli’ su’wretlewdin’ sheber  ustalari’ 
bolg’an. Mi’sali’, Leonardo da Vinchi, Rafael 
Santi, Renato Guttuzo, Pablo Pikasso ha’m 
basqalar  usi’lar  qatari’na kiredi.
Wolar  si’zi’qli’ su’wretlew arqali’ 
insanlardi’n’ ishki du’nyasi’n, filosofiyali’q 
pikirin talqi’lag’an.
R.Ahmedov. 
«Nigora portreti»
3 — Su’wretlew  wo’neri

---

34
Ulli’ xudojnik Pikassoni’n’ «Pero» 
shi’g’armasi’ si’zi’qli’ su’wretlewde 
mi’sal boladi’. Xudojnik joqari’ 
dinamikali’q ha’reketti, plastik iyiliw-
shen’lik, adamlardi’n’ ishki ruwxi’y 
keshirmelerin sheberlik penen ko’rset-
ken.
Tu’sli su’wretlew. Yen’ tiykarg’i’si’ 
si’zi’qli’ su’wretlew. Sebebi tu’sli 
su’wretlew (shtrixlaw ja’rdeminde 
wori’nlanadi’)  si’zi’qli’ su’wretten 
keyin wori’nlanadi’.
S h t r i x .   S h t r i x  p e n e n   s i ’ z i ’ q 
arasi’nda pari’q bar. Si’zi’q joqari’da 
ayti’lg’anday, qanday da bir  buyi’m-
ni’n’ shegarasi’n jaratsa, shtrix usi’ buyi’mni’n’ jaqti’-sayalari’ni’n’ 
ashi’q-toyg’i’nli’g’i’n ko’rseti p, woni’n’ ko’lemin ayqi’n su’wretleydi. 
Shtrix ko’p  qi’rli’ uluwma si’zi’qlardi’n’ ji’yi’ndisi’ boli’p, wolardi’n’ 
bag’darlani’p  su’wretleniwi buyi’mni’n’ formasi’na ha’m u’lken-
kishiligine baylani’sli’.
Sol sebepli shtrixlaw buyi’m formasi’na qarap  qollani’ladi’. 
Shtrixlawdi’n’ birneshe tu’rleri bar, wolar  to’mendegiler: bir  
bag’dardag’i’ tuwri’ shtrixlar, tegis (jati’q)  shtrixlar, do’n’gelek for-
madag’i’ shtrixlar  ha’m basqalar. Bulardan — tegis (jati’q)  shtrixlar  
ko’birek qollani’ladi’. 
Shtrixlardi’n’ ken’likti, teren’likti su’wretlewde de wo’z worni’ 
bar. Aldi’ng’i’ qatarda jaylasqan shtrixlar  ani’q ko’rsetilse, ali’stag’i’ 
si’zi’qlar  uzaqlasqan sayi’n bir-biri menen tutasi’p, ken’isliktegi 
ken’likti su’wretleydi. Bul jag’day ko’birek su’wretlewshinin’ ta’jiriy-
besi yamasa sheberligine baylani’sli’: Shtrix si’zi’qlar  arali’g’i’ bir-
birine jaqi’n jaylasti’ri’ladi’. Kishi ko’lemdegi su’wretler  yamasa 
su’wretleni p  ati’rg’an buyi’mni’n’ mayda bo’limleri qi’sqasha shtrix-
lar  menen islenedi. Mi’sali’, xudojnik A. Abullayev  adam basi’n 
su’wretlewde qi’sqasha shtrixlardan paydalang’an.
Shtrix tu’rleri

---

35
Uzi’ni’raq shtrixlar  ko’birek u’lken ko’-
lemli su’wretti, tegisliklerdi, sayalardi’ yamasa 
qaralama su’wretlerdi sali’wda qollani’ladi’: 
Su’wrette tu’s shtrixlar  ji’yi’ndi’si’ menen 
ko’rsetiledi. Buyi’m tu’ri, woni’n’ fakturasi’ 
shtrixlar  ja’rdeminde ko’rsetili p, wazi’ypani’ 
tamamlaw waqti’nda tiykarg’i’ wori’ndi’ iye-
leydi.
Ayi’ri’m buyi’mlar  sa’wlesi ha’m si’rtqi’ 
ko’rinisi arqali’ xarakterli. Soni’n’ ushi’n 
bunday ko’rinislerdi su’wretlewde ayi’ri’m 
jag’dayda tu’sli su’wrettin’ a’piwayi’ tu’ri 
tan’lanadi’, bul bolsa, siluet dep  ataladi’ 
yag’ni’y birdey tegis tu’s penen qaplani’p, 
si’rtqi’ ko’rinisi si’zi’q arqali’ wori’nlanadi’.
Qa’lemde ha’r  tu’rli si’zi’q (shtrix)lar  
ja’rdeminde su’wretlew obrazlari’n jarati’w 
basqa janrlar  qatari’nda, natyurmort islewde 
de qollani’ladi’. «Natyurmort» (nature morte)  
francuzsha so’z boli’p, «jansi’z ta’biyat» de-
gen ma’nini an’latadi’ ha’m wonda miynet 
qurallari’, pali’z ha’m miyweler, gu’ller, qus 
ha’m mayda haywanlar  su’wretlenedi, yag’ni’y 
natyurmort ko’rkem wo’nerinde insanni’n’ 
ku’ndelikli turmi’si’ sa’wlelendiriledi.
Geometriyali’q figuralardan du’zilgen 
natyurmortti’n’ basqi’shli’ qa’lem su’wretin 
su’wretlewde baqlaw, du’nyani’ u’yreniw, ko’-
lemli buyi’mlardi’ qag’az betinde su’wretlew 
procesinde ken’islik jag’day haqqi’ndag’i’ 
tu’sinikler  ha’m ko’z aldi’na keltiriwler  
qa’li plestiriledi. Su’wretlew procesin 4 bas-
qi’shqa aji’rati’w mu’mkin.
Qa’lem menen si’zi’lg’an
Y. Kruglikova. 
M. Svetayeva  portreti

---