Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

36
1-basqi’sh.  Qoyi’lmani’n’ du’zilisine 
qarap  qag’az beti tik yamasa tegis 
jag’dayda boli’wi’ ani’qlap  ali’nadi’. 
Buyi’mni’n’ si’rtqi’ ko’rinisi baqlani’p, 
qosi’msha si’zi’qlar  ja’rdeminde geo-
metriyali’q figuralar  ta’rizinde belgilenedi 
ha’m de a’melde qanday maqsetlerde 
isletiliwi talqi’lanadi’. Buyi’m boyi’ni’n’ 
yenine qatnasi’ ani’qlanadi’. Buyi’mni’n’ 
si’rtqi’ ko’rinisinde jaylasqan uluwma bel-
gileri — abrisi  ko’rsetiledi.
2-basqi’sh.  Buyi’mni’n’ uluwma for-
masi’ ha’m su’wrettin’ qatnasi’, wo’lshemi 
yesabi’nan ali’ni’p, qag’azda woni’n’ 
jaylasi’wi’ ani’qlanadi’. Buyi’mni’n’ 
tiykarg’i’ qatnaslari’ woni’n’ wo’lshemi, 
konstruktiv  quri’li’si’ ha’m de perspektiv  
qi’sqari’w qag’i’ydalari’na a’mel yetilgen 
jag’dayda su’wretlenedi.
3-basqi’sh. Zatti’n’ tiykarg’i’ bo’li-
mi ha’m mayda bo’leklerinin’ wo’z 
ara jaylasi’wi’ ani’qlanadi’. Su’wret-
lewde qollani’lg’an ja’rdemshi si’zi’qlar  
wo’shiri p  taslanadi’ ha’m qoyi’lma-
dag’i’ zatlar  menen sali’ng’an su’wret 
sali’sti’ri’p  ko’riledi. Su’wrettegi zat-
lardi’n’ jaqti’-sayasi’ni’n’ u’lken bo’lim-
leri shtrixlani’p, ashi’q-toyg’i’nli’g’i’ ani’q-
lanadi’. Su’wretlengen zattag’i’ jaqti’li’q, 
yari’m sayasi’, jeke sayasi’, refleksi, nuri’ 
bo’limleri aqi’ri’na jetkeriledi.
4-basqi’sh.  Formalardi’n’ xarakteri, 
fakturasi’ ko’rsetiledi ha’m jumi’s pu’tin 
bir  pu’tinlikke keltirili p  tamamlanadi’.
Natyurmort basqi’shi’

---

37
1. Si’zi’qlardi’n’ qanday tu’rleri bar?
2. Si’zi’qli’ ha’m tu’sli su’wretlew degende neni tu’sinesiz?
3. Shtrix degen ne? Siluet degen ne?
Tapsi’rma.  Qa’lemde ha’r  tu’rli si’zi’qlar  ja’rdeminde su’wretli 
obrazlar  islew.       
SUW ASTI’ SALTANATI’NI’N’ SU’WRETIN SALI’W
Adamzat a’yyemnen ha’ywanat a’lemi ha’m ta’biyat penen 
ti’g’i’z baylani’sli’ jag’dayda turmi’s keshiri p  keledi. Soni’n’ ushi’n 
xudojnikler  buri’nnan ta’biyat go’zzalli’qlari’n, haywanat a’lemin 
janli’ boyawlarda su’wretlep, adamlarg’a ruwxi’y azi’q beriwge 
ha’reket yetken. Sonday xudojnikler  bar, wolar  ko’birek haywanat 
a’lemin wo’zinin’ shi’g’armalari’nda su’wretleydi. Bug’an A. Matiss-
tin’ «Qi’zi’l bali’qlar» shi’g’armasi’ ha’m G’. Abdurahmanovti’n’ 
«Bali’qli’ natyumort» shi’g’armalari’ mi’sal boladi’.
Belgili xudojniklerimiz ta’repinen jarati’lg’an usi’ shi’g’armalari’n 
baqlag’ani’mi’zda tikkeley ta’biyatqa bolg’an qatnas ha’m wog’an 
bolg’an qi’zi’g’i’wlar  wo’zgeredi.
A’lbette, suw asti’ saltanati’nda ha’r  tu’rli bali’qlar, suw tas-
baqalari’, suw asti’ wo’simlik ha’m haywanlari’ jasaydi’. Berilgen 
su’wret arqali’ su’wretlew obrazi’ kompoziciyasi’n ko’z aldi’mi’zg’a 
keltiri p, qa’lemde islewge ha’reket yetemiz. Suw asti’ saltanati’ 
haqqi’nda barli’g’i’n’i’z jaqsi’ tu’sinikke iyesiz. Suw asti’ bali’qlari’ 
su’wretin sali’w ju’da’ jaqsi’. 
Biz bali’q su’wretin basqi’shpa-
basqi’sh  sali’w arqali’ a’melge 
asi’rami’z. Birinshi basqi’shta 
bali’qti’n’ su’wretin qag’azg’a 
ja’rdemshi si’zi’qlar  arqali’ 
tuw ri’ jaylasti’rami’z. Si’zi’qli’ 
su’wret tayar  bolg’annan son’ 

---

38
woni’ ja’ne bir  ret reprodikciyalardag’i’ su’wretler  menen 
sali’sti’ri’p  ko’riledi. Ani’qlang’an kemshilikler  du’zetiledi. 
Yekinshi basqi’shta bolsa, bali’qti’n’ qabi’rshaqlari’, quyri’g’i’ qa-
lashlari’ jen’il si’zi’qlarda islenedi.
U’shinshi basqi’shta bolsa, bali’qti’n’ jaqti’-saya jerleri 
ani’qlasti’ri’li’p, shtrixlar  beriledi. 
To’rtinshi basqi’shta, barli’q denesinin’ ko’lemliligi, xarakterli 
jerleri, saya, yari’m sayalar, wolar  arasi’ndag’i’ wo’z ara baylani’slar  
aqi’ri’na jetkeriledi. Bali’qti’n’ bas bo’limindegi sayaraq jerleri 
toyg’i’nlasti’ri’p  shi’g’i’ladi’, to’mengi bo’limleri ashi’q tu’ste ko’r-
kem yeti p  islenedi. Mayda bo’limler  bolsa, qa’lemde, qayta pardoz-
lap  shi’g’i’ladi’. 
Suw asti’ saltanati’na bag’i’shlang’an su’wretler  ko’rgizbesi 
sho’lkemlestiriledi ha’m wolar  talqi’lanadi’.
1. Suw asti’ saltanati’ haqqi’nda nelerdi bilesiz?
2. Suw asti’ ja’niwarlari’nan qaysi’ birin bilesiz?
3. Bali’qlar  bizge qanday payda keltiredi?
4. Akvariumda bali’qti’n’ qaysi’ tu’rlerin saqlaw mu’mkin?
5. Zi’yankes bali’qlar  da bolaldi’ma? Wolar  qaysi’lar?
Tapsi’rma.  Suw asti’ janzatlari’nan su’wretlew obrazi’n jarati’w.

---

39
4 - s a b a q .  AQ  HA’M QARA REN’LERDEN GRAFIKALI’Q
SU’WRET SALI’W
Aq ha’m qara ren’ler  birikpesine tiykarlang’an si’zi’qli’ su’wretler  
de grafikali’q ko’rkem wo’ner  tu’rine kiredi. Grafika grekshe 
«grapho» so’zinen ali’ng’an «si’zaman, jazaman, su’wret si’zaman» 
degen ma’nisti bildiredi.
Grafikali’q su’wret sali’wda, tiykari’nan, yeki aq ha’m qara ren’-
lerden paydalani’ladi’. Ha’r  tu’rli grafikali’q su’wret sali’w waqti’nda 
wo’zgesheliklerine qarap, qara ren’nen qoyi’w, qali’n’, qayg’i’li’ jerler-
de, aq ren’nen bolsa, ti’ni’q ha’m na’zik, maqtani’sh  ha’m shadli’q 
sezimlerin su’wretlewde qollani’ladi’. Aq ha’m qara ren’ler  bir-birine 
sali’sti’rg’anda qarama-qarsi’ ren’ler  boli’p  tabi’ladi’. 
Qara ren’degi at
Aq ha’m qara ren’. Zebra
Berilgen su’wrette — yeki aq ha’m qara ren’ler  arqali’ haywan 
su’wreti su’wretlengen. Xudojnik yeki ren’ menen haywanni’n’ 
jag’dayi’n, tu’rin ha’m ha’reketin duri’s su’wretley alg’an ha’m 
qarama-qarsi’ bolg’an aq ha’m qara ren’lerden sheberlik penen 
paydalang’an. Qara atti’n’ silueti aq fonda ani’q aji’rali’p  turadi’. 
Siluet su’wretlew wo’nerinin’ tu’ri si’pati’nda ju’da’ a’yyem 
zamanda  — erami’zdan buri’ng’i’ VI a’sirde payda bolg’an. Biraq, 
bul wo’ner  XVIII a’sirdin’ birinshi yari’mi’nda Franciyada Eten de 
Siluet ati’ menen qaytadan ju’zege keltiriledi.

---