Q a n u n 10 (276), 2017 Rüstəmli Vüqar Sahib oğlu
Yüklə 171,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- G Ə N C H Ü Q U Q Ş Ü N A S I N T R İ B U N A S I C İ N A Y Ə T H Ü O U O U UOT34: 341.485 SOYQIRIM CİNAYƏTİNİN ANLAYIŞI
- Keywords
- “Genosid milli, irqi və ya dini qrupun məhv edilməsi cinayətidir” [6, s. 228]
- QAxNUN 10 (276), 201 1) Qrup üzvlərinin öldürülməsi
- 2) Bu cür qrupun üzvlərinə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli xətər yetirilməsi
- 3) Hər hansı qrup üçün qəsdən onun tam, yaxud qismən fiziki məhvini nəzərdə tutan həyat şəraiti yaradılması
- “həyat şəraitinə zərər vuran tədbirlər”
- 4) Bu cür qrupda doğumun qarşısını almağa yönəldilmiş tədbirlərin görülməsi
- 5) Uşaqların zorla bir insan qrupundan alınıb başqasına verilməsi
- Q A N U N 10 (276), 2017
- İstifadə edilmiş mənbələr
- QANUN 10 (276), 2017 Рустамлы Вюгарь Сахиб оглу ПОЯТИЕ ПРЕСТУПЛЕНИЯ ГЕНОЦИДА РЕЗЮМЕ
- Rustamii Vugar Sahib CONCEPT OF GENOCIDE CRIME SUMMARY
- Rəyçi: h.ii.f.d., dos. A.Qədiməliyev Təqdim edən: h.ü.e.d., prof. H.S.Qurbanov Daxil olma tarixi: 18.07.2017
| Q A N U N 10 (276), 2017 Rüstəmli Vüqar Sahib oğlu, Azərbaycan Respeblikasmın Prezidenti yanında Dövlət idarəçilik Akademiyasının "Hüquqşünaslıq ixtisasının III kurs bakalavrı G Ə N C H Ü Q U Q Ş Ü N A S I N T R İ B U N A S I C İ N A Y Ə T H Ü O U O U UOT34: 341.485 SOYQIRIM CİNAYƏTİNİN ANLAYIŞI Açar sözlər: soyqırım, Rafael Lemkin, BMT, beynəlxalq cinayət hüququ. Ключевые слова: геноцид, Рафаел Лемкин, ООН, международное уголовное право. Keywords: genocide, Rafael Lemkin, United Nations, International Criminal Law. S oyqırım cinayəti insanlığa qarşı yönələn amansız cinayətdir. Beynəl xalq cinayət olan soyqınm cinayəti hüquqi termin kimi ötən əsrdə elmə daxil edilmişdir. “ Soyqırım” anlayışını ilk dəfə elmə gətirən şəxs Rafael Lemkin olmuşdur. O, “Genosid” adlı məqaləsinin II hissəsində soyqınm haqqında aşağıdakı fikirlərini qeyd edir; “Kütləvi qətl hər hansı bir fenomen üçün adekvat ola bilərmi? Biz hesab edirik ki, xeyr. Əgər o, cinayətin motivi ilə uyğunlaş mırsa, xüsusən də motiv irqi, milli və ya dini zəmindən irəli gəlirsə, bu, adekvat hesab oluna bilməz. Bir millətin, habelə onun mə dəni simasının məhvinə yönələn hərəkətlər indiyə qədər xüsusiləşdirilərək adlandırılmış dır. Əgər qeyd edilən hərəkətlər bioloji məhvlə uyğunlaşmırsa, adekvat görünmür. Digər mənada bu anlayış, əsasən, vətəndaş lıqdan məhrum etməni xarakterizə etmək, onu ifadə etmək üçün istifadə olunur. Bir çox müəlliflər ümumi anlayışdan istifadə etmək əvəzinə, irqlərin və millətlərin məhv edilmə sini onlann yalnız bəzi funksional cəhəti ilə uyğunlaşan anlayışlarla adlandırmağa üstün lük verirlər”. Bu mülahizələr məqalənin müəllifini bu xüsusi konsepsiyanın zərurətindən irəli gələ rək yeni termin yaratmağa sövq etdi: genosid. Bu söz qədim yunan sözü “genos” (irq, tayfa) və latın dilindəki “cide” (öldürmək) şəkilçi sindən formalaşdınimışdır” [6, s. 227-228]. Çörçill soyqmmı “adsız cinayət” adlandır mışdır [5, s. 12] Rafael Lemkin soyqınmm qısa anlayışını bu cür verir:
Soyqırıma Ruanda üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Kambanda işində (16-cı bənd) “cinayətlərin cinayəti” kimi qiymət verilmişdir [3, s. 7]. Soyqırım cinayəti haqqında ən əsas beynəlxalq sənəddə - BMT Baş Məclisinin 9 dekabr 1948-ci ildə qəbul etdiyi “ Soyqınm cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandı rılması haqqmda” Konvensiyada soyqınma bu cür anlayış verilir: “Bu Konvensiyada “soyqırım” dedikdə, hər hansı milli, etnik, irqi, yaxud dini qrupu tam və ya qismən məhv etmək məqsədilə törədilən aşağıdakı hərəkətlər başa düşülür;
4 B tl-
QAxNUN 10 (276), 201' 1) Qrup üzvlərinin öldürülməsi: Bu əməldə cinayətkann bir və ya daha çox şəxsi öldürməsi baş verir. Burada “öldürmək” sözü “ölümə səbəb olma” ilə də əvəz oluna bilər. Cinayətkann niyyəti bu əməl də daxil olmaqla, birlikdə soyqınmı təşkil edən bütün əməllərdə milli, etnik, irqi və ya dini qrupu tam və ya qismən məhv etmək olur; 2) Bu cür qrupun üzvlərinə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli xətər yetirilməsi: Bu əməldə cinayətkann bir və ya daha çox şəxsin ağır bədən xəsarəti almasına, yaxud onlara əqli xətər yetirilməsinə səbəb olması baş verir. Bir və ya bir neçə şəxsə əzab ver mə, cinsi təcavüz, qeyri-insani və ya alçaldıcı rəftar buraya aid edilə bilər;
Bu əməldə cinayətkann bir və ya bir neçə şəxsin həyat şəraitinə zərər vuran tədbirlər görməsi baş verir. Burada “həyat şəraitinə zərər vuran tədbirlər” dedikdə, qrup üzvlə rinin qəsdən həyat üçün əvəzolunmaz mənbələrdən məhrum edilməsi, yəni qida, tibbi xidmətlərdən məhrum edilmə və ya evlərdən qovulma başa düşülür. 4) Bu cür qrupda doğumun qarşısını almağa yönəldilmiş tədbirlərin görülməsi: Bu əməldə cinayətkann bir və ya bir neçə şəxs üzərində müəyyən tədbirlər görməsi baş verir (şəxslərdə nəsilartırma qabiliyyətinin məhv edilməsi).
Bu əməldə cinayətkann zorla bir və ya bir neçə şəxsi başqa qrupa keçirməsi baş verir. Burada “zorakı” anlayışı yalnız fiziki məcbu riyyəti ifadə etmir, belə ki, bir və ya bir neçə şəxsə qarşı yönələn güc ilə təhdid etmə, təzyiq göstərmə, saxljınma, psixoloji iztirab və ya ağır təhqirlər, şəxs və ya şəxslərdə yaranan zorakılıq qorxusu da bu anlayışın məzmununa daxildir. Bu cür hərəkətlərin yönəldiyi şəxslər zorakı mühitin təsirlərinə məruz qalırlar. Zərərçəkm iş şəxs və ya şəxslərin 18 yaşından aşağı olması və cina yətkann zərərçəkmiş şəxs və ya şəxslərin 18 yaşından aşağı olduğunu bilməsi və ya bilməli olması bu əməl üçün qeyd edilməli olan ən mühüm hallardan biridir [4, s. 2-4]. Qeyd etmək lazımdır ki, “Soyqınm cina yətinin qarşısının alınması və cəzalandırıl ması haqqında” BMT Konvensiyasında tam və ya qismən məhv edilməyə məruz qalan qrupların təsnifatında “sosial” və “siyasi” ifadələrinin işlədilməməsi beynəkalq cinayət hüququnda kolliziyalar yaradır. Belə ki, soyqınm cinayəti törədilərkən cinayətkarlar tərəfindən aparılan ayrı-seçkilikdə yalnız milli, etnik, irqi və ya dini xüsusiyyətlər nəzərə alınmır, burada həm də sosial və ya siyasi xüsusiyyətlərə görə soyqırım aktının tərkib hissələrinə yol verilir. Lakin Konvensi yada soyqınma verilən anlayışda “sosial” və “siyasi” ifadələri işlədilmədiyi üçün bu səbəblərdən törədilən cinayətləri soyqınm cinayəti hesab etmək mümkün deyildir. Tanın mış hakim A. Kassesi iddia edir ki, Konven siyada insanlann könülsüz şəkildə və adətən, doğularkən aid olduqları sosial qruplar nəzərdə tutulur [1, s. 13]. Kassesini bu iddia ya sövq edən amil də Konvensiyada qrupların xüsusiyyətlərinə “sosial” və “siyasi” anlayış- lannın aid edilməməsi olmuşdur. Fikrimizcə, sosial və ya siyasi xüsusiyyətinə görə fərqlə nən qrupun tam və ya qismən məhvinə yönəl miş hərəkətlər soyqırım cinayətinin tərkib hissəsi sayılmalıdır. Bu barədə fikrimizi belə əsaslandıra bilərik ki, soyqırım cinayəti üçün məhz müəyyən xüsusiyyətinə görə fərqlənən qrupun tam və ya qismən məhvinə yönələn hərəkət faktı olmalıdır. Fikrimizi nisbətən ümumiləş-dirərək qeyd edə bilərik ki, soyqı rım - hər hansı bir xüsusiyyətinə görə fərqlənən qrupun tam və ya qismən məh vinə yönələn hərəkətlərin toplusudur. Soyqırıma məruz qalan qrupun üzvləri müəyyən xüsusiyyətlərinə görə eynilik təşkil etməlidirlər. Bu da onların məhvinə yönələn hərəkətlərin soyqırım hesab olunması üçün əsasdır.
Fikrimizcə, Konvensiyada soyqınm cina yətini xarakterizə edən hərəkətlər arasında yanlışlıq vardır. Belə ki, soyqınm cinayəti üçün qrupun tam və ya qismən məhvinə Q A N U N 10 (276), 2017 yönələn hərəkətlərin törədilməsi tələb olunur. Dilçilik nöqteyi-nəzərindən məsələyə yana şarkən “genocid” ifadəsinin tərcümədə “so yun, nəslin qınmı, məhvi, öldürülməsi” m ə nasım verməsi də bunu təsdiqləyir. Qrupun məhvi üçün ən əsas meyar onun üzvlərinin ölümü və ya gələcək davamçılarmın (nəsilar- tırma qabiliyyəti ilə dünyaya gəlmiş olan və ya övladlığa götürülmüş uşaqlar) ola bilmə məsidir. Lakin Konvensiyada soyqınm cina yətini xarakterizə edən hərəkətlərin daxilində qrupu təşkil edən şəxslərin bioloji məhvi, yəni ölümü və ya gələcək davamçılanmn ola bilməməsi faktı ilə nəticələnməyən hissə qeyd olunmuşdur. Belə ki, Konvensiyanın 2- ci maddəsinin “b” hissəsində nəzərdə tutulan “bu cür qrupun üzvlərinə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli xətər yetirilməsi” ifadəsi qrup üzvlərinin bioloji məhvini, habelə onlann gələcək davam çılarının ola bilməməsini xarakterizə edən hərəkətlərdən sayılmır ki, fıkrimizcə, bu da soyqınm cinayətinin tərkib hissəsi hesab oluna bilməz. Doğrudur, şəxslə rə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli xətər yeti rilməsi bəzi hallarda onlann ölümünə yol aça bilər, lakin bu hərəkətlər şəxslərin ölümünü şərtləndirmədiyindən soyqırım cinayətinin tərkib hissəsi kimi nəzərə alına bilməz. Fikrimizi ümumiləşdirərək soyqınm cina yətinə bu cür anlayış verə bilərik: “Soyqırım - milli, etnik, irqi, dini, sosial və yaxud siyasi xüsusiyyətinə görə fərqlənən qrupun;
- üzvlərinin öldürülməsi; - üzvlərinin ölümünü şərtləndirən həyat şəraitinin yaradılması; - üzvləri daxilində nəsil artımının qarşısı nın alınması; - üzvlərinin uşaqlarının qrupdan qəsdən ayrı salınaraq fərqli qrup daxilində inkişaf etməsi üçün tədbirlərin görülməsi hərəkətləri ilə səciyyələnən, bununla da qrupun tam və ya qismən məhvinə yol açan və bəşəriyyətə qarşı törədilən cinayət əməlidir”. Müasir dövrdə soyqınm cinayətinin tərkib hissəsi olan əməllərin və bu cinayətin yönəl miş olduğu şəxslərin konkret dairəsinin müəyyən olunması, bununla da ona düzgün və dəqiq anlayış verilməsi beynəlxalq cinayət hüququ üçün öz aktuallığını saxlayan məsə lələrdən biridir. Qeyd etməliyik ki, soyqınm cinayətinin digər cinayətlər kimi anlayışının düzgün və dəqiq müəyyən olunması bu cinayətin qarşı sının alınması və cəzalandıniması sahəsində hüquqa böyük töhfələr verəcəkdir.
1. Cassesse A. International Criminal Law. Cambridge, 2004 2. “Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide”, Adopted by Resolution 260 (III) A o f the United Nations General Assembly on 9 December 1948. U.N.T.S. No. 1021, vol. 78, 1951, p. 277 3. ICTR. Kambanda, 4.9.1998 4. International Criminal Court. Elements of Crimes. The Hague, International Criminal Court publication, 2011 5. Leo Kuper. Genocide. Its Political Use in the Twentieth Century. New Haven, Yale University Press, 1981 6. Raphael Lemkin. Genocide //American Scholar, Volume 15, no. 2, April 1946, p. 227-230 QANUN 10 (276), 2017 Рустамлы Вюгарь Сахиб оглу ПОЯТИЕ ПРЕСТУПЛЕНИЯ ГЕНОЦИДА РЕЗЮМЕ В статье отмечено, что престугшение геноцида не удовлетворено только физическим уничтожением определенной группы людей, более того это также влияет на психологию общества. Спецификация его концепции, понимая суть этого серьезного преступления очень важна для права. Rustamii Vugar Sahib CONCEPT OF GENOCIDE CRIME SUMMARY It is stated in the article that genocide is not just a matter of physical assimilation of a certain group of peo ple, but it also affects the psychology of society. Understanding the specifications of its concept and essence of this serious crime is of crucial importance in international criminal law. Rəyçi: h.ii.f.d., dos. A.Qədiməliyev Təqdim edən: h.ü.e.d., prof. H.S.Qurbanov Daxil olma tarixi: 18.07.2017 Təkrar işlənmə tarixi: 22.08.2017 Çapa imzalanma tarixi: 03.10.2017 4 ® - Yüklə 171,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|