Q davranov, B. Aliqulov nanobiotexnologiya

11-vazifa.
Ko‘plab dengiz umurtqasizlari kimyoviy jarayonlami 
energiyasini ishlatib, ultrabinafsha nurlari yoki ko‘zga ko‘rinadigan 
yorug‘lik ta’sirida o‘z-o‘zidan yorug‘lik beradi. Bunday yorugiikning 
asosida xilma-xil organik birikmalar yotadi. Shunday birikmalardan biri
- ma’lum avlodga mansub boigan meduzalarda uchraydigan yashil 
fluoressentli oqsil (GFP). Yorug‘Iik yutish va chiqarish uchun, oqsil 
molekulasining maxsus bir qismi bo‘lgan xromofor javob beradi. 
Ultrabinafsha nurlarida bu oqsil, havorang, yashil rang beradi. Agar GFP 
genini, qandaydir boshqa genni «dumiga» «tikib» qo‘yilsa, mana shu 
gendan dumida - «fonarcha» tutgan oqsil sintez bo‘ladi va mana shu gen
31

---

faollashgan butun hujayra (ya’ni muayyan oqsilni sintezi ishga tushgan 
bo'lsa) yashil rang berib turadigan bo‘ladi. Shunday qilib, kiritilgan 
genning qayerda va qanday intensivlikda ishlayotganligini kuzatish 
mumkin bo‘ladi. Yashil rangli fluoressent oqsil, ko‘plab yopiq 
jarayonlar va strukturalami kuzatish imkonini beradi. Masalan, 
neyronlarni o‘sishi va ulami aloqalarini xarakteri hamda laboratoriya 
hayvonlari organizmida rak hujayralarini tarqalishini kuzatish mumkin 
boMdi. 2008-yilda Osamu Simomura, Marin Chalfi va Radjer Syanlar 
(yaponiya olimlari) yashil fluoressent oqsilni ochganliklari va undan 
foydalanish usulini ishlab chiqqanliklari uchun Nobel mukofotiga 
sazovor boidilar.
Adabiyot ma’lumotlaridan foydalanib, quyidagi mavzulardan 
qisqacha ma’lumot tayyorlang.
1) «Yashil fluoressent oqsil: ochilish tarixi»;
2) «GFPga o‘xshagan oqsillar: biologiyada ishlatilish imkoniyat­
lari»;
3) «GFP da hayvon organizmlarida fluoressent nishon sifatida 
foydalanishni ustuvor tomoni va kamchiliklari».
12-vazifa.
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar asosida, hozirgi 
zamonda 
nanobiotexnologiyani 
rivojlantirish 
bosqichlari 
haqida 
o‘zingizni bahoyingizni ishlab chiqing. Sizning nuqtayi nazaringizdan 
nanobiotexnologiyaning vazifalari ro‘yxatini yozib chiqing va o‘z 
fikringizni himoya qiling.