Ikkinchidan, genni sun’iy, ya’ni kimyoviy sintez yoMi bilan olish
mumkin.
Bunday sintezni birinchi boMib, 1969-yilda G. Korana
boshchiligida ilmiy jamoa amalga oshirgan. Dastlab, sintez qilingan gen
faol chiqmaganligi sababli, bu jamoa tajribalami davom ettirishgan va
biroz vaqt o‘tgandan keyin, o‘z maqsadlariga erishganlar, ya’ni dunyoda
birinchi bo‘lib, funksional faol gen sintez qilganlar. Bu gen ichak
tayoqchasining mRNKsini kodlagan. Hozirgi vaqtda ko‘plab genlar
kimyoviy sintez yo‘li bilan olinadi. Ular orasida insulin, somatotropin,
somastatin va boshqa gormonlami sintezini kodlovchi genlar bor.
Uchinchidan, tabiiy manbalardan gen ajratish.
Bu juda
murakkab vazifa, chunki organizmda faoliyat ko‘rsatib kelayotgan ko‘p
minglab genlar orasidan keraklisini, muayyan belgini amalga oshishini
nazorat qilib turganini ajratib olish kerak. Buning uchun ajratilishi kerak
boMgan genni DNK molekulasida joylashgan joyini aniq bilish kerak va
o'sha joydan tegishli spetsifiklikka ega boMgan restriktaza fermenti
yordamida kesish kerak. Kerakli genni qaysi joyda joylashganligini
bilish uchun plazmida ishlatiladi. Plazmida har xil genlarga kirib olib,
111
ularni mutatsiyasini chaqiradi. Mutant belgilari bo‘yicha kerakli gen
kirgan joyi aniqlanadi va u plazmidadan ajratib olinadi.
Uzoq vaqt davomida DNK tarkibidagi kerakli genni aniqlash va uni
kesib olish qiyin vazifa bo'lgan. DNK spirallari chalkashgan, ulami
uzunligi bir necha millimetrdan bir necha santimetrgacha bo‘lib, halqaga
o‘ralib oladi va o'zini genini «bekitishga» harakat qiladi. Diametri 1-2
nanometrga teng bo‘lgan nozik, ya’ni tez sinuvchi molekulalar spiralni
to‘g‘rilab olish va tarqatishga qaratilgan har qanday tadbirlar, urinishlar
ta’sirida tez sinadi. Bunday holatda, kerakli genni qidirish y o iid a
bajarilgan ishlar muvaffaqiyatsiz chiqqan. Shunday qilib, kerakli genni
DNK dan ajratib olish muammosi 20 yildan ko‘proq vaqt davom etgan
mashaqqatli tadqiqotlarda ham kerakli samara bermagan.
Namunani sirti
obyektiv
*
Optik ushlagich
^ B D N K zanjiri
A
^
Lazer
Intensivlik
Optik ushlagich ichidagi
streptavidindan
tayyorlangan munchoq
(d=l mkrn)
Linza
67-rasm. «Optik ombir» lar yordamida DNK molekulasining
cho ‘zish sxemasi.
Faqatgina XX asr oxiri va XXI asr boshlariga kelib, Yaponiyaning
Kioto universiteti olimlari DNK spiralini «optik ombir»lar yordamida
cho'zish usulini yaratganlar. «Optik ombir» ba’zida «optik tutqich» yoki
«lazerli pinset» deb ham ataladi. «Optik ombir» - o‘tkir fokuslangan
lazer nurlaridan iborat bo‘lib, bu nurlar DNK molekulasini ushlab qolish
xususiyatiga ega (67-rasm).
112
Ko'pincha tekshiriladigan molekulaning oxiriga kimyoviy moddalar
yordamida
tiniq
dielektrik
Dostları ilə paylaş: |