Q davranov, B. Aliqulov nanobiotexnologiya

80-rasm. Lipid-oqsilli nanotrubkalami sxemasi: markazda ochiq uchli
nanotrubka; chapda - lipidli qalpoqchalar bilan yopilgan nanotrubka;
о ‘ngda - nanotrubkani gorizontal ко 'rinishi va uni kattalashtirilgan
fragmenti.
Nanobiotexnologiyaning 
eng 
muhim 
yutuqlaridan 
biri 
-
boshqa riluvchan 
oqsil-lipidli 
nanotrubkalar 
yaratilishi 
bo‘ldi. 
Membranalami va mikrotrubkalami lipidli qo‘shqavatini elektrik zarya- 
dini o‘zgartirib, nanokonstrukturalar ochiq yoki yopiq nanotmbkalar 
yaratishga erishdi (80-rasm). Bu esa, nanotrubkaga modda kiritish yoki 
undan moddalami chiqarib olishni boshqarish imkonini yaratdi.
Hozirgi vaqtda, nanotrubkalami ichki bo‘shlig‘iga dorivor moddalar 
yoki gen kiritib, ulami organizmni kerakli qismiga yetkazib bera 
oladigan konstruksiyalarini yaratish ustida tadqiqotlar olib borilmoqda. 
Liposomalarga o‘xshab boshqaruvchan oqsil-lipidli nanotrubkalar, 
kerakli moddalami plazmatik membranalar orqali, tirik hujayrani aniq 
bir uchastkasiga yetkazib berish imkonini yaratadi.
136

---

Biologik membranalami nanokonstruksiyalarda ishlatilishini xilma- 
xilligi va bu sohada olib boriladigan ishlami kengayib ketishi, 
tadqiqotchilar oldiga yangi va yanada murakkab vazifalar qo‘ydi. 
Shunday vazifalardan biri -
biologik membranalar nanobosmani
amalga oshirishda yordam ko‘rsatish mumkinmi? 
- degan savolga 
javob topish bo‘ldi. Bu savolga javob topishga birinchilardan bo‘lib, 
AQSH va Germaniya mamlakatlarining xalqaro jamoasi kirishdi va ular 
nanobosmani yoki nanolitografiyani asl (original) usulini yaratdi.
Nanobosma usulida hujayra membranaiariga qanday joy
ajratilgan?
Lipidlar xuddi hujayra membranalarini tuzilishida qatnashgan- 
laridek «siyoh» vazifasini bajaradi. Kremniydan yoki shishadan 
yasalgan plastinkalarga surtish uchun tadqiqotchilar atom-kuchli 
mikroskopdan foydalangan. Buning uchun alohida tadqiqot sharoiti 
tanlangan. Muhitni namligini va nanoobrazni qurish tezligini nazorat 
qilib, tadqiqotchilar ma’lum ketma-ketlikka rioya qilgan holda bir necha 
qavat lipidlarni cho‘ktirgan. Lipidlar substrat sirtida cho‘ktirilganlarida 
lipidli qo‘shqavatlar hosil qilgan. Lipidlarni bu ikki qavatidagi 
molekulalararo o‘zaro ta’sirni qaytargan. Lipidlardan nanoobrazlar har 
xil materiallarda (masalan, kremniy, polistirol) bosib chiqilgan.
Zaruriyat bo‘lganida nanobosma (nanopechat) usuli yordamida katta 
miqdorda hujayra membranalarini olish ham mumkin. Tadqiqotchilami 
fikrlariga ko‘ra, nanopechat usuli hujayra membranalarini qanday 
faoliyat ko‘rsatayotganligini tushunishni osonlashtirish, hatto bunday 
tushunchani yaqinlashtirish ham mumkin. Buning asosida, dorivor 
moddalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri organizm hujayrasiga yetkazib berishni 
yangi usullarini yaratish ham mumkin.