Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kükürd anhidridi (15 d ə q) • Karbon 1 oksid (8 saat)
- Yüks ə k – h ə ssas f ə rdl ə rd ə t ə zahür edilir. • Çox yüks
| Sa
ğ laml ı ğ a t ə siri . Ozon suda az h ə ll oldu ğ u üçün havakeçir ə n yollarla insan ı n orqanizmin ə daxil olur. O, q ı c ı qland ı r ı c ı xass ə y ə malikdir. Ozonun 160-470 mkq/m 3 s ə viyy ə li konsentrasiyada t ə siri zaman ı xarici t ə n ə ffüsün funksiyas ı nda ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə d ə yi ş iklik gedir, öskür ə k v ə ba ş a ğ r ı lar ı ba ş verir. Ozonun uzun müdd ə tli t ə siri a ğ ciy ə rl ə rin m ə rk ə zi hiss ə sinin epitelial v ə birl əş dirici toxumalar ı n ı n morfoloji d ə yi ş m ə sin ə s ə b ə b ola bil ə r. • Möt ə riz ə d ə z ə r ə rli madd ə l ə rin t ə sir müdd ə ti göst ə rilir. • İ ndeksi hesablamaq üçün maksimal konsentrasiya 8 saat, orta konsentrasiya – 1 saat ə rzind ə istifad ə edi- lir. Yuxar ı da göst ə ril ə n çirkl ə ndirici madd ə l ə rin t ə hlük ə lilik t ə sirini qiym ə tl ə ndirm ə k üçün Avropa Ş uras ı (A Ş ) havan ı n keyfiyy ə tini göst ə r ə n 10 diapazon t ə klif edir, h ə r diapazona mü ə yy ə n neqativ effekt uy ğ un g ə lir (c ə dv ə l 11.3). A ş a ğ ı da havan ı n mü ə yy ə n çirkl ə nm ə s ə viyy ə sin ə uy ğ un z ə r ə rli madd ə l ə rin ə halinin sa ğ laml ı ğ ı na t ə sir effektl ə ri xarakteriz ə olunur (A Ş -n ı n tövsiy ə sin ə gör ə , 2001). • A ş a ğ ı – mü ə yy ə n madd ə y ə h ə tta h ə ssasl ı q göst ə r ə n şə xsl ə r ə t ə siri d ə güman edilmir. C ə dv ə l 11.3 Müxt ə lif keyfiyy ə t indeksl ə rin ə (diapazonlar ı na) uy ğ un g ə l ə n z ə r ə rli madd ə l ə rin (mqm/m 3 ) konsentrasiya diapazonlar ı (Avropa Ş uras ı n ı n tövsiy ə sin ə gör ə , 2001) S ə viyy ə İ nde ks PM 10 (1 saat) Azot 2-oksid (1 saat) Kükürd anhidridi (15 d ə q) • Karbon 1 oksid (8 saat) • Ozon (8 v ə ya 1 saat) •• A ş a ğ ı 1 0-16 0-95 0-88 0-3,8 0-32 2 17-32 96-190 89-176 3,9-7,6 33-66 3 33-49 191-286 177-265 7,7-11,5 67-99 Müla- yim (orta) 4 50-57 287-381 266-354 11,6-13,4 100-126 5 5-66 382-476 355-442 13,5-15,4 127-152 6 67-74 478-572 443-531 15,5-17,3 153-179 162 Yüks ə k 7 75-82 573-635 532-708 17,4-19,2 180-239 8 83-91 636-700 709-886 19,3-21,2 240-299 9 92-99 701-763 887-1063 21,3-23,1 300-359 10 ≥ 100 ≥ 764 ≥ 1064 ≥ 23,2 ≥ 360 • Mülayim (orta) – z ə if, h ə kimin müdaxil ə sin ə ehtiyac yoxdur, h ə ssas f ə rdl ə r üçün mü ş ahid ə edilir. • Yüks ə k – h ə ssas f ə rdl ə rd ə t ə zahür edilir. • Çox yüks ə k – h ə ssas f ə rdl ə rd ə effektl ə r gücl ə nir. Flüor v ə flüort ə rkibli birl əş m ə l ə r. Orqanizm ə flüor ba ş l ı ca olaraq qida v ə su il ə daxil olur. Qeyri- endemik ə razid ə ya ş l ı adam ı n orqanizmin ə daxil olan bu elementin miqdar ı 0,8 mq-a (b ə d ə nin kütl ə sinin 1 kq- na 0,011 mq) b ə rab ə rdir v ə 0,5-d ə n 1,2 mq aras ı nda d ə yi ş ir. Flüorun konsentrasiyas ı suda, h ə mçinin çör ə k v ə sulu xör ə kl ə rd ə flüorun hesab ı na ə halinin qida rasionunda bir q ə d ə r çox olur. Qida m ə hsullar ı ndan flüorun m ə nims ə nilm ə si suya nisb ə t ə n 16-20% az olur. H ə zm trakt ı ndan flüor qana keçir v ə sümükl ə rd ə , di ş l ə rd ə toplan ı r. İ nsan ı n b ə rk toxumalar ı nda 99,9% flüor vard ı r. O, orqanizmd ə n sidikl ə , qism ə n saç v ə d ı rnaqlarla xaric olunur. ÜST flüorun suda s ə viyy ə miqdar ı n ı 1,5 mq/l tövsiy ə edir. Flüorun suda yüks ə k miqdar ı (mülayim iqlim şə raitind ə 1-2 mq/l-d ə n art ı q, isti iqlim şə raitind ə 0,5-0,8 mql-d ə n art ı q) ə halinin endem flüoroz x ə st ə liyin ə s ə b ə b olur, onun ə sas ə lam ə tl ə rind ə n biri di ş in emal ı nda l ə k ə l ə rin olmas ı d ı r. Flüorun orqanizm ə izafi daxil olmas ı di ş l ə rin da ğ ı lmas ı na s ə b ə b olur, u ş aqlarda böyüm ə z ə ifl ə yir v ə skeletl ə rin sümükl əş m ə sind ə poz ğ unluq yaran ı r, sinir sisteminin v ə qalxanvari v ə zin f ə aliyy ə tind ə d ə poz ğ unluq mü ş ahid ə olunur, böyr ə kl ə r z ə d ə l ə nm ə y ə ba ş lay ı r. Flüor kalsiumla ş m ı ş toxumalarla birl əşə r ə k, di ş l ə rin kariyesini azald ı r v ə sümükl ə rin s ı xl ı ğ ı n ı art ı r ı r. Orqanizm ə flüorun kifay ə t q ə d ə r daxil olmamas ı di ş emal ı n ı n ə rim ə sini yüks ə ldir v ə di ş in z ə d ə l ə nm ə sin ə s ə b ə b olur. Bu, suda flüorun konsentrasiyas ı 1,5 mq/l-d ə n az olduqda ba ş verir. Rusiyada ə halinin 90%-d ə n çoxu laz ı m olan miqdarda bu mikroelementi q ə bul etmir. Flüor çat ı ş mayan rayonlarda suyun flüorla ş d ı r ı lmas ı tövsiy ə olunur. Lakin flüor yodun antoqonisti oldu ğ undan insan üçün z ə ruri say ı lan bu elementi s ı x ı ş d ı r ı r. İ nsan üçün atmosfer havas ı nda olan flüor birl əş m ə l ə ri olduqca t ə hlük ə li hesab edilir. Onlar ı n ayr ı lmas ı m ə nb ə l ə ri alüminium zavodlar ı n ı n v ə mineral gübr ə l ə r istehsal olunan mü ə ssis ə l ə rin tullant ı lar ı say ı l ı r. Alüminium zavodu yerl əşə n şə h ə rl ə rin atmosfer havas ı nda HF-in orta illik konsentrasiyas ı yüks ə k olub orta sutkal ı q YVK-ni (ortasutkal ı q YVK – 5 mkq/m 3 -dur) on d ə f ə l ə rl ə keçir. Elektroliz istehsal ı f ə hl ə l ə rind ə v ə yax ı nl ı qda ya ş ayan insanlarda pe şə flüorozun sümük formalar ı n ı n, sümük- ə z ə l ə sistemi, t ə n ə ffüs v ə a ğ ı z bo ş lu ğ u x ə st ə likl ə rinin ba ş verm ə si riski yüks ə lir. Alüminium zavodlar ı n ı n yax ı nl ı ğ ı nda ya ş ayan ə hali üçün d ə rid ə l ə k ə l ə r şə klind ə t ə zahür olunan flüoroz x ə st ə liyi s ə ciyy ə vidir. Bu şə xsl ə rin sidik, qan, sümük v ə di ş l ə rind ə flüorun miqdar ı yüks ə klir. Flüorun t ə sir indikatoru onun sidikd ə olan miqdar ı d ı r. Kükürd t ə rkibli birl əş m ə l ə r. Hidrogen-sulfid (H 2 S) – r ə ngsiz qaz olub, xarakterik iy ə malikdir. O, vul- kan qazlar ı nda, h ə mçinin bitki v ə heyvan zülallar ı n ı n parçalanma prosesind ə bakteriyalar ı n t ə sirind ə n ə m ə l ə g ə lir. Hidrogen-sulfid kükürd t ə rkibli kömürün koksla ş d ı r ı lmas ı , t ə mizl ə nm ə mi ş kükürdt ə rkibli ya ğ lar ı n rafinadla ş d ı r ı lmas ı prosesl ə rinin, karbon-sulfid, viskoz ip ə yi istehsal ı n ı n ə lav ə m ə hsulu hesab olunur. Rusiya şə h ə rl ə rinin hava hövz ə sin ə hidrogen-sulfid sellüloz-ka ğ ı z, koks-kimya, metallurgiya, neft v ə qaz emal ı , neft- kimya, h ə mçinin sintetik lif zavodlar ı ndan daxil olur. Hidrogen-sulfid k ə skin, xo ş ag ə lm ə z lax yumurta iyin ə malikdir. Maksimal bird ə f ə lik YVK iybilm ə hüdudu il ə t ə yin olunub 8 mkq/m 3 -dur. ÜST t ə r ə find ə n hidrogen-sulfidin miqdar normativi 30 d ə q.-d ə 7 mkq/m 3 tövsiy ə edilir. Lakin bir q ə d ə r uzun vaxt t ə siri – 24 saat ə rzind ə daha mülayim normativ – 24 saat ə rzind ə 150 mkq/m 3 tövsiy ə olunur. Atmosfer havas ı nda hidrogen-sulfidin insan ı n sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri müxtl ə if olub – xo ş ag ə lm ə z hissiyyatdan a ğ ı r z ə d ə l ə nm ə y ə q ə d ə r mü ş ahid ə oluna bil ə r. Bel ə bir faci ə li hadis ə Meksikan ı n Posa-Rika şə h ə rind ə ba ş vermi ş dir. Burada 1950-ci ild ə kükürdün b ə rpas ı zavodunda ç ı xan qaz ı n yand ı r ı lmas ı sistemind ə ba ş ver ə n q ə za n ə tic ə sind ə atmosfer ə külli miqdarda hidrogen-sulfid at ı lm ı ş d ı r. Yanmayan qaz atmosfer inversiyas ı şə raitind ə ya ş ay ı ş q ə s ə b ə sinin ə razisin ə çatm ı ş v ə 3 saat ə rzind ə x ə st ə xanaya yerl əş diril ə n 320 adamdan 22-si h ə yat ı n ı 163 d ə yi ş mi ş dir. Ə n çox z ə d ə l ə nm ə simptomu iybilm ə duy ğ usunun itirilm ə si olmu ş dur. Q ə s ə b ə d ə atmosfer havas ı nda olan hidrogen-sulfidin miqdar ı haqq ı nda m ə lumat yoxdur. Lakin ÜST-nin ekspertl ə rinin fikrin ə gör ə , çoxlu ölüm hadis ə si göst ə rir ki, hidrogen-sulfidin konsentrasiyas ı n ı n 1 mln. mkq/m 3 olmas ı ehtimal edilir. Hidrogen-sulfidin gözün ya ş toxumalar ı na bilavasit ə q ı c ı qland ı r ı c ı t ə siri n ə tic ə sind ə «qazl ı göz» adl ı m ə lum olan keratokonyuktivit x ə st ə liyi inki ş af edir. Hidrogen-sulfidin inhalyasiyas ı (n ə f ə s alma) zaman ı yuxar ı t ə n ə ffüs yollar ı q ı c ı qlan ı r v ə daha d ə rind ə yerl əşə n strukturlar ı z ə d ə l ə yir. Hidrogen-sulfidin çox yüks ə k konsentrasiyas ı (450 mkq/m 3 -a q ə d ə r) zaman ı ə hali xo ş ag ə lm ə z iy, ür ə k bulanmas ı , yuxunun pozulmas ı , gözl ə rin yanmas ı , öskür ə k, ba ş a ğ r ı s ı v ə i ş tahan ı n pozulmas ı ndan ş ikay ə tl ə nirdi. Hidrogen-sulfidin yüks ə k konsentrasiyas ı n ı n t ə siri a ğ ciy ə rl ə rin ş i ş m ə si inki ş af ı na s ə b ə b ola bil ə r. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|