Özgə harda günü xoş keçər?» Bu məntiqi sübutu tez-tələsik
ortaya atmağı şübhələrimi artırdı: «Orada
olmadığını mən hardan bilim?» «Bu halda, – o, ağzımdan vurdu, –
ümumiyyətlə, heç nə bilməsən
yaxşıdır. Yoxsa elə deyil?» Mən ona yenə nifrət etdim. Ancaq bir
az höcətləşəndən sonra Rosa qızı
axtaracağına söz verdi. Ancaq elə də əl yeri qoymadı, çünki qıza
zəng etdiyi qonşunun telefonu hələ də
bağlı idi, onun harada yaşadığından isə xəbərsizdi. «Di yaxşı, lənət
şeytana, buna da bir əlac tapılar, – o
dedi, – bir saatdan sonra zəng vuraram».
Bir saat üç günə döndü, ancaq qızı tapdı – sağ-salamat və azad.
Mən xəcalət çəkə-çəkə qayıdıb,
taqsırımı boynuma aldım, günahımı yuyurammış kimi gecə saat on
ikidən ilk xoruz banına qədər onu
öpüşlərə qərq etdim. Sanki, hər şey təzədən başlayırdı. Otaq
çılpaq və yaşayış üçün yararsız idi,
haçansa gətirdiklərim də daha ələ gəlmirdi. Rosa hər şeyi olduğu
kimi saxlayb dedi: əgər nəsə etmək
istəsən, öz hesabınadır, çünki mənə borclusan. Ancaq maddi
imkanım sıfra yaxınlaşırdı. Təqaüdüm getgedə məni daha az
görürdü. Evdə satıla biləsi çox az şey qalmışdı ki, onlar da –
anamın mənim üçün
müqəddəs olan zinət əşyalarını çıxmaq şərti ilə – pula getmirdi,
çünki o qədər qədimi əşyalar deyildi ki,
antikvar sayılaydı. Yaxşı zamanlarda departamentin
kitabxanasından ötrü yunan, latın və ispan
klassiklərin cildlərini almaq məqsədi ilə qubernator mənə
şirnikləşdirici təkliflər etmişdi, ancaq o vaxt
buna əlim gəlmədi. Sonralar isə xeyli dəyişiklik baş verdi,
ümumiyyətlə, dünyanın zayı çıxdı, hökumət
artıq nə incəsənət, nə ədəbiyyat haqqında düşünürdü. Ləyaqətli
bir çıxış yolu tapmaqdan bezib,
Delqadinanın mənə qaytardığı zinət əşyalarını girov qoymaq üçün
şəhər bazarına aparan dar küçəyə
yollandım. Dalğın müdrik adam görkəmi alıb, ağzınacan dolu
yoxsul yeməkxanaların, köhnə kitablar
satılan dükanların, lombardların yanından bir neçə dəfə oyan-
buyana keçdim, ancaq Florina Diosun
təmiz adı yolumu kəsdi: cəsarət etmədim. Onda başımı dik tutub,
zinət əşyalarını qədim, etibarlı
zərgərlik mağazasına satmaq qərarına gəldim.
Böyüdücü şüşə arxasından onlara baxa-baxa satıcı mənə suallar
verirdi. Onda həkim ədaları,
vərdişləri və həkimə xas da qorxutmaq xüsusiyyəti var idi. Ona
dedim ki, bu bəzək əşyaları mənə
anamdan miras qalıb. Hər izahımla razılaşırmış kimi mızıldanırdı,
nəhayət, monoklunu bir kənara
qoydu.
– Çox təəssüf edirəm, – o dedi. – Ancaq bunların hamısı adi
şüşədir.
Mənim təəccübümü görüb, canıyananlıqla izah etdi: «Yaxşı ki,
qızıl – qızıldır, platin də – platin».
Zinət əşyaları alınanda verilən qəbzi özümlə gətirdiyimə əmin
olmaq üçün ciblərimi axtardım. Və
tamamilə sakit şəkildə dedim:
– Axı onlar yüz ildən çox olar bu hörmətli mağazadan alınıb.
Satıcının heç tükü də tərpənmədi. «Olur ki, – izah etdi, – irsən
qalmış zinət əşyalarından zamanzaman ən qiymətli daşlar yoxa
çıxır; onlar ya ailədəki dönüklər, ya oğru zərgərlər tərəfindən
dəyişdirilir, saxtakarlığın üstü yalnız onları satmaq istəyəndə açılır.
Ancaq icazənizlə, bir saniyə
gözləyin», – satıcı qapıdan keçib, zinət əşyalarını mağazanın
içərilərinə apardı. Bir müddət sonra
qayıdıb, heç nə izah etmədən mənə stul göstərdi – otur gözlə, –
özü isə işləməyə davam etdi.
Mən dükana göz gəzdirdim. Anamla buraya bir neçə dəfə
gəlmişdim və anamın təkrar etdiyi sözlər
indiyəcən yadımda qalmışdı: «Atana demə». Qəfil beynimdən
keçən fikir məni diksindirdi: bəlkə, Rosa
Kabarkas Delqadina ilə sözləşib, əsl daşları satıblar, mənə də
saxtalarını qaytarıblar?
Şübhələr məni üzürdü, bu vaxt katibə məndən arxasınca
gəlməyi xahiş edib, bayaqkı qapıdan
keçərək, uzun rəflərinə qalın cildlər düzülmüş kiçik kabinetə
apardı. Kabinetdəki uzundraz ərəb yazı
masasının arxasından qalxıb, mənə köhnə dost kimi sən deyə
müraciət edərək, əlimi bərk-bərk sıxdı. «Biz bir yerdə bakalavrlıq
oxumuşuq», – o, salamlaşmaq əvəzinə dedi. Bu nəhəng adamı
çətinlik
çəkmədən tanıdım: o, məktəbdə ən yaxşı futbolçu və
fahişəxanalara ilk səfərlərimizdə çempion idi.
Sonra onu itirdim və yəqin, məni belə əldən düşmüş halda görüb,
öz sinif yoldaşlarından biri ilə səhv
salmışdı.
Anamın zinət əşyalarının qeydə alındığı arxiv kitabçası açıq şəkildə
şüşəli masanın üstünə qoyulmuşdu.
Dəqiq tarix və təfərrüatlar təsdiq edirdi ki, Karqamantosların iki
nəslin gözəl, ləyaqətli qadınların zinət
əşyalarını şəxsən o özü dəyişdirib və elə bu dükanda satdırıb. Bu
hadisə biz hələ indiki dükan sahibi ilə
məktəbdə oxuyanda, dükanı atası işlədən vaxt baş vermişdi. O,
məni sakitləşdirdi: bu bicliklər çətinliyə
düşən və maddi çətinlikdən öz şərəfinə ləkə gətirmədən çıxmağa
çalışan kübar ailələr üçün adi şeydir.
Bu amansız gerçəklik qarşısında eşitdiklərimi tanımadığım başqa
bir Florina de Dios haqqında xatirə
kimi yadda saxlamağı qərara aldım.
İyulun əvvəlində məni ölümdən ayıran həqiqi məsafəni hiss
etdim. Ürəyim zəifləmişdi və hər yerdə
ölümün əlamətlərini görməyə başladım. İncəsənət Cəmiyyətindəki
konsert zamanı bunu lap aydın
duydum. Sərinkeş xarab olmuşdu, ədəbiyyat və incəsənət
aləminin say-seçmə adamları ağzınacan dolu
salonda istidən boğulurdular, ancaq musiqinin sehri onları göylərə
qaldırırdı. Sonda, Allegretto poco
mosso çalınanda birdən dərk etdim ki, taleyin mənə bu həyatda
bəxş etdiyi sonuncu konsertə qulaq
asıram. Nə ağrı, nə qorxu duydum, yalnız hər şeyi darmadağın
edən bir hiss keçirirdim: bu duyğuları
yaşamaq mənə nəsib olub.
Tərə batmış halda ağuşlardan və fotoqraflardan birtəhər qopa
bilmişdim ki, yüz yaşlı ilahə kimi
təkərli kresloda əyləşən Ximena Ortislə qarşılaşdım. Onun burda
olması bağışlanmaz günahımı mənə
xatırlatdı. Dərisi kimi hamar, fil sümüyü rəngində ipək köynək
geyinmişdi, mirvari boyunbağısı üç dəfə
boynuna dolanmışdı, iyirminci illərin dəbində vurulan gümüşü
saçları yanağında burulmuşdu, altı
kölgələnmiş iri sarı gözləri parıldayırdı. Bütün görkəmi yaddaşının
pozulması ucbatından ağlının getgedə ağ kağıza dönməsi barədə
şayiələrlə ziddiyyət təşkil edirdi. Taqətsiz halda quruyub qaldım,
ancaq
üzümə sıçrayan istiliyin öhdəsindən gəlib, ədəblə dinməzcə təzim
etdim. O, kraliça kimi gülümsəyib,
əlimdən yapışdı. Başa düşdüm ki, bu – taleyin qismətidir və
ürəyimi həmişə göynədən tikanı çıxarmaq
fürsətini əldən vermədim: «Bu anı mən ömrüm boyu
arzulamışam», – dedim. «Nə danışırsan! – o
təəccübləndi. – Axı sən kimsən?» Mən heç sonra da bilmədim: o,
doğrudanmı, hər şeyi unutmuşdu, ya
bu onun sonuncu intiqamı idi.
Öləcəyim haqda fikir əlli yaşımın tamamına az qalmış, buna
oxşar bir şəraitdə, gecə karnavalda
üzünü görmədiyim qeyri-adi bir qadınla apaçi tanqosu oynayanda
məni sarsıtmışdı; o, məndən qırx funt
ağır və iki qarış uzun idi, buna baxmayaraq, quş kimi süzürdü. Bir-
birimizə bərk-bərk sıxılıb
oynayırdıq, hətta damarlarımızda axan qanın səsini eşidirdik, onun
tövşüyən nəfəsi, kəsif tər qoxusu, iri
döşləri məni uyutmuşdu və birdən-birə ölümü elə yaxında hiss
etdim ki, diksinib az qaldım yıxılam.
Sanki, qeybdən gələn bir səs qulağıma dedi: «Nə eləyirsən elə,
fərqi yoxdur, bu il, ya yüz il sonra,
onsuz da ölüb gedəcəksən». Qadın qorxaraq məndən aralandı:
«Sizə nə oldu?» «Heç nə», – toxtamağa
çalışıb, cavab verdim:
– Məni titrəməyə siz məcbur edirsiniz.
O vaxtdan ömrümü illərlə yox, onilliklərlə hesablamağa
başladım. Beşinci onillik həlledici oldu –
birdən dərk etdim ki, az qala, hamı, məndən balacadır. Ən
dolğunu altıncı onillik idi – artıq səhv
etməyə vaxtım qalmırdı. Yeddinci onilliyi qorxu içində keçirdim,
çünki bu axırıncı on il həm də
sonuncu ola bilərdi. Ancaq doxsanilliyimin səhəri sağ-salamat və
xoşbəxt halda Delqadinanın
yatağında oyananda özümə təskinlik verdim ki, həyat – heç də
axıb gedən coşqun Heraklit çayı deyil,
doxsan il qovrulduğun ocaqda daha bir doxsan il də o biri böyrün
üstə bişmək fürsəti verən möcüzəli
bir şeydir.
İndi gözümün yaşı ovcumun içində idi. Kimdənsə bir damcı
mehribanlıq görməyimə bənddim,
qəhərimi heç də həmişə boğa bilmirdim və ölümümdən çox,
Delqadinanın qalan ömrünü mənsiz necə
keçirəcəyi mənə ağır gəldiyindən, onun yuxusuna keşik çəkmək
ləzzətindən imtina etmək qərarına
gəldim. Belə üzüntülü günlərin birində fikrimi dağıtmaq üçün
rəsmi idarələrin yerləşdiyi Notariuslar küçəsinə getdim və heç on
iki yaşım tamam olmamış eşqin incəlikləri ilə zorla tanış edildiyim,
görüş
yeri olan köhnə mehmanxananın yerində bir yığın zir-zibil görüb
heyrətləndim. Qədimlərdə gəmi
sahiblərinə məxsus olmuş, gəclə suvanmış, qızılı frizli sütunları,
ortasında – oranjeriyaya əlvan işıq
süzülən yeddi rəngli şüşə günbəzin altında isə daxili həyəti olan
bu gözəl binadan şəhərdə çox az idi.
Aşağı mərtəbədə, küçəyə baxan portalın arxasında bir əsrdən
artıqdı ömrü boyu xəyallarla yaşayan,
firavan dolanan, sonra isə müflisləşən atamın işlədiyi müstəmləkə
notarial kontorları yerləşirdi.
Tədricən kübar ailələr üst mərtəbəni tərk etdilər və onların yerini
bir peso yarıma çay limanının
yaxınlığındakı yeməkxanalarda ələ keçirdikləri müştərilərlə səhərə
qədər otaqlara çıxıb düşən, gecələr
çalışmaq müsibətilə üzləşmiş qadın dəstəsi tutdu.
On iki yaşımda, hələ gödək şalvar və məktəbli başmaqları
geyindiyim vaxt atam növbəti qurtarmaq
bilməyən iclasda çarpışanda üst mərtəbə ilə tanış olmaq
həvəsindən özümü saxlaya bilmədim və
qarşımda ilahi bir mənzərə açıldı. Səhərə qədər bədənini satan
qadınlar gündüz saat on birdən sonra adi
həyat yaşayırdılar; şüşə günbəzin altı dözülməz isti idi və onlar
gecə sərgüzəştləri barədə hündürdən
danışa-danışa evdə lüt anadangəlmə gəzirdilər. Mən qorxdum.
Ağlıma gələn yeganə şey gəldiyim yolla
da geri qaçmaq oldu, ancaq bu yerdə ətli-canlı, qıvraq, gil sabun
qoxusu verən çılpaq qadınlardan biri
məni arxadan qucaqlayıb, lüt kirayənişinlərin şən qışqırıqları və
alqış sədaları altında öz karton
hücrəsinə dartıb apardı.
Məni dalı üstə dörd adama yetəsi yatağa tulladı, gödək şalvarımı
ustalıqla çıxarıb, üstümə mindi,
ancaq bədənimi buxovlayan vahimə onu kişi kimi qəbul etməyimə
imkan vermədi. Gecə evdə
xəcalətimdən qovrulurdum və onu yenə görmək istəyi məni bir
dəqiqə də olsun yatmağa qoymadı.
Ertəsi gün, gecələr çalışan qadınların hələ yatdığı vaxt, titrəyə-
titrəyə həmin hücrəyə qalxdım, ağlayaağlaya qadını oyadıb,
amansız gerçəklik bizi həyata qaytarana qədər sevgidən ağlımı
itirdim. Adı
Kastorina olan həmin qadın binanın kraliçası idi.
Ayaqüstü eşqbazlıq üçün xırda otaqlar bir peso idi, ancaq günü
neçəyə olduğunu çox az adam bilirdi.
Bundan başqa, Kastorina məni kasıb müştəriləri öz səhər
ziyafətlərinə dəvət etdikləri, sabun borc
verdikləri, dişlərini sağaltdıqları, ehtiyacları olanda isə sevgilərini
əsirgəmədikləri bəlalı aləmləri ilə də
tanış etdi.
Ancaq haçan öldüyü məlum olmayan, çay bəndinin sınıq-salxaq
künc-bucağından çıxıb, baş mamasanın müqəddəs taxtına
qalxmağı bacaran, yeməkxana davasında itirdiyi gözünü dəniz
qulduru kimi
sarğı ilə bağlamış ölməz Kastorinanı indi heç kim tanımırdı. Onun
sonuncu oynaşı dəmiryol qəzasında
öz şən təbəssümünü itirənə qədər Havanada ən yaxşı
kornetçilərdən biri kimi tanınan, Katorqa Xonas
adında kamaqueyalı xoşbəxt zənci olmuşdu.
Həmin acı təəssüratlar yaradan gəzintidən sonra ürəyim
sancmağa başladı, ot-alafdan dəmlədiyim
çay, bədənimə sürtdüyüm cürbəcür şeylər mənə yüngüllük
gətirmədi. Yanına getdiyim məşhur nəsildən
olan həkim qırx iki yaşımda məni müalicə edənin nəvəsi idi; öz
babasına elə oxşayırdı, yetmiş
yaşındakı babası kimi elə qoca görünürdü ki, mən diksindim:
vaxtından əvvəl tökülmüş saçlar,
gözündə uzağı görmək üçün eynək və ümidsiz kədər. Həkim
zərgər dəqiqliyi ilə bütün bədənimi
müayinə etdi. Sinəmə, kürəyimə qulaq asdı, təzyiqimi ölçdü,
dizlərimin reaksiyasını yoxladı, gözümün
dibinə və alt göz qapaqlarımın rənginə baxdı. Mən taxtda
çevrildiyim vaxt elə qəliz suallar yağdırırdı
ki, fikirləşib cavab verməyə çatdırmırdım. Bir saatdan sonra
xoşbəxtcəsinə gülümsəyərək mənə baxdı.
«Bax belə, – o dedi, – güman edirəm ki, burda mənlik bir şey
yoxdur». «Bu nə deməkdir?» «Siz yaşda
adam üçün sağlamlığınız əla vəziyyətdədir». «Çox maraqlıdır, –
dedim, – qırx yaşım olanda babanız da
eynən belə demişdi, sanki, vaxt keçmir». «Həmişə belə demək
olar, – nəvə bildirdi, – çünki yaş
yaşdır». Ondan söz qopartmaq məqsədilə dedim: «İntəhası, hər
şeyin sonu ölümdür». – «Bəli, – o
təsdiq etdi, – ancaq sizin vəziyyətinizdə ölmək elə də asan deyil.
Sizə faydalı ola bilmədiyimə görə
səmimi qəlbdən təəssüflənirəm».
Bütün bu xatirələr gözəldir, ancaq 29 avqust ərəfəsində daş
asılmış ayaqlarım pilləkənlə evə qalxanda
məni hissiz-duyğusuz gözləyən yüz yaşımın sonsuz ağırlığını hiss
etdim. Yenə anam Florina de Dios
ölənəcən onun yatağı olan çarpayıda yuxuma girdi və son dəfə,
ölümünə iki saat qalmış gördüyüm vaxtdakı kimi, mənə xeyir-dua
verdi. Bunu sonuncu xəbərdarlıq kimi başa düşüb həyəcanlandım
və
Rosa Kabarkasa zəng etdim ki, elə bu axşam qızı gətirsin, çünki
görürəm, doqquzuncu onilliyi son
nəfəsimə qədər yaşamaq arzum həyata keçməyəcək. Axşam saat
səkkizdə bir də zəng vurdum və o
təkrar etdi ki, mümkün deyil. «Nəyin bahasına olursa olsun, bunu
etmək lazımdır», – bərk qorxmuş
halda qışqırdım. Rosa xudahafizləşmədən dəstəyi asdı, ancaq on
beş dəqiqədən sonra zəng vurdu:
– Yaxşı, o buradadır.
On birə iyirmi dəqiqə işləmiş oraya gedib, Rosa Kabarkasa son
vəsiyyətimi etdim, məndən sonrakı
dövr üçün qıza dair göstərişlərimi verdim. Onun evindəki qətldən
təsirləndiyimi güman edib, məni
sancdı: «Ölməyə hazırlaşmısansa, lütf elə, burda yox». Mən isə
cavab verdim: «Bir şey olsa, deyərsən,
Puerto-Kolombia qatarı vurub, ancaq bu miskin dəmir qutu
mığmığanı da vurmağa qadir deyil».
Həmin gecə hər şeyə hazır vəziyyətdə arxası üstə uzanıb,
doxsan bir yaşımın ilk anında son ağrılarımı
gözlədim. Kilsə zənglərinin uzaqdan gələn səsini dinlədim, yanı
üstə yatan Delqadinanın ətrini
duydum, kiminsə qışqırtısını və ola bilsin, yüz il əvvəl bu otaqda
ölmüş adamın hönkürtüsünü eşitdim.
Son dəfə köks ötürüb, işığı söndürdüm, özümlə aparmaq üçün
onun əlindən tutdum, sonuncu göz
yaşlarımı udaraq, qüllə zənginin gecəyarısını bildirən on iki
zərbəsini saydım, sonra xoruzlar banladı,
sonra səhər açıldı və doxsan bir yaşımda sağ-salamat olmağımın
şərəfinə fişənglər göyə yüksəldi.
Rosa Kabarkasa ilk olaraq dedim: «Sənə dükan və bağı ilə bir
yerdə ev alaram». O cavab verdi: «Gəl
iki qoca saziş bağlayaq: ikimizdən kim çox yaşasa, hər şeyimiz
ona qalsın, notariusda da imzalayaq».
«Yox, mən öləndə hər şey ona çatmalıdır». «Nə fərqi var, – Rosa
Kabarkas dedi, – mən qızın qayğısına
qalaram, sonra səninkini də, özümünkünü də ona verərəm, bu
dünyada mənim başqa heç kimim
yoxdur. Hələlik isə gəl sənin otağına sərinkeş qoyaq, yaxşı bir
otaq düzəldək, kitabların, musiqin də
olsun».
– Deyirsən, o razılaşar?
– Ay tənha qoca, əlbəttə, sən yaşlaşmısan, ancaq axmaq ki
deyilsən, – Rosa Kabarkas uğundu. – Bu
yazıq qız səndən ötrü dəli-divanədir.
Mən göz qamaşdıran, fərəh oyadan küçəyə çıxdım və yüz
yaşımın üfüqündə ilk dəfə özümü tanıdım.
Xoşbəxt səhərin dumduru işığı sakit və sahmanlı evimə dolurdu.
Damiana mətbəxdə bərkdən
oxuyurdu, heç vaxt olmadığı qədər gümrah və sağlam görünən
pişik quyruğunu topuğuma sürtüb,
mənimlə yazı masamın yanına gəldi. Masanı səliqəyə salanda –
saralmış kağızlar, mürəkkəbqabı, qaz
lələyindən qələm – günəş parkdakı badam ağaclarının arasından
içəri düşdü və quraqlığa görə bir həftə
gecikmiş poçt daşıyan çay gəmisi uğultu ilə liman kanalına girdi.
Axır ki, əsl həyat gəlib yetişdi, mən
xilas oldum. Və yüz il yaşayandan sonra günlərin birində, yalnız
böyük məhəbbətdən bəxtiyarlıq içində
can verərək öləcəyəm.
Dostları ilə paylaş: |