Q. Y. Abbasova Sosial proseslərin modelləri. Dərslik. Rus dilindən tərcümə. B.: 2016

3.
 
Sosial sistem bir adamdan ibarət ola bilərmi və ya ən azı iki adam tələb olunur? 
4.
 
Akoffun sistemə verdiyi anlayışdan istifadə edərək öz təhsil müəssisənizin tərkibini 
analiz  edin.  Sistemin  hansı  hissələrinin  ən  çox  əhəmiyyətli  olduğu  məlum  olacaq? 
Əhəmiyyətsiz  hissələrlə  nə  etmək  lazımdır?  Aşağıdakılar  avtomobillin  ən  əhəmiyyətli 
hissələri ola bilərmi: a) onun rəngi; b) motorun rəngi; c) sürücünün paltarının rəngi? 
5.
 
Bəzən sosial  sistemləri məqsədyönlü  sistemlər sinfinə aid  edirlər  (1). Sosial  sistem 
bir yox, bir neçə məqsədə doğru gedə bilərmi? 
6.
 
Sosial sistem düşünə bilərmi? 
7.
 
Canlı sistemlərdə autopoyezis prosesləri üçün yaddaş lazımdırmı? 
8.
 
Əgər  sosial  sistemə  Lumanın  verdiyi  tərifi  əsas  götürsək,  onda  emercentlik 
anlayışını istifadə etmək zəruridirmi? 
9.
 
Kifayət qədər dəqiq tərif verməyə çalışın: 
a)
 
Sosial sistemin sabitliyinə 
b)
 
Sosial sistemin inertliliyinə 
10.
 
 Hesab  edək  ki,  iki  müşahidəçi  bir  sosial  sistemi  tədqiq  edir.  Onların  sistem 
haqqında təsəvvürləri həmişə üst-üstə düşəcəkmi? 
11.
 
 Əlilin sosial sistemdə iştirakını könüllülük – icbarilik şkalası üzrə qiymətləndirmək 
olarmı? Sistem intizamı anlayışına tərif verin. 
12.
 
R.Akoff hesab edir ki, XX əsr sistem əsridir. Digər alimlər isə, əksinə, hesab edirlər 
ki,  XX  əsrin  sonunda  sistemin  nüfuzu  azalır,  sistem  emansipasiyası  prosesləri  üstünlük 
təşkil etməyə başlayır. Siz hansı mövqeyi müdafiə edirsiniz? 
13.
 
P.A.Sorokinin fikrinə görə hər hansı bir təşkil olunmuş sosial qrup sosial sistemdir 
və onun mütləq insanlardan ibarət olması heç də vacib deyildir. Sorokinə görə quş sürüsü, 
arı dəstəsi də sosial sistemdir. Bu halda kompyuterlər şəbəkəsi sosial sistem sayıla bilərmi? 
14.
 
Sorokin  mədəni  sistem  adı  altında  norma,  dəyər,  ideya,  maddi  predmetlərin  – 
mədəni fenomenlərin hansılar ki, ideoloji davranış, maddi və ya qarışıq formaya malik ola 
bilər – qarşılıqlı şəkildə bağlı olan birliyini nəzərdə tuturdu. Amma bundan heç də belə bir 
nəticə çıxmır ki, mədəni sistem sadəcə olaraq sosial sistemin sistemaltı sistemdir. Bir sosial 
sistemin  üzvləri  müxtəlif  sistemlərə  istiqamətlənə  bilir.  Elm,  katolisizm,  ingilis  dili  kimi 
mədəni  sistemlər çoxlu  adalar  – sosial  sistemlər  –  ilə  əhatə  olunmuş  okean kimi  nəzərdən 
keçirilə bilər (50, s. 33). Mədəni sistemi canlı sistemlər sinfinə aid etmək olarmı? 
15.
 
Sistemin  müxtəlif  təriflərinin  qarşılıqlı  əlaqəsini  daha  yaxşı  hiss  etmək  üçün 
Mencers  (46)  1980-ci  ildə  P.Şuber  tərəfindən  icad  edilmiş  maraqlı  ―Nomic‖  oyununu 
oynamağı  təklif  edir.  Bu  oyun  –  qanunları  ancaq  qanunlar  yarada  bilər  –  prinsipinin 
fəaliyyətini nümayiş etdirmək üçün xüsusi olaraq yaradılmışdı. Nəzərdə tutulur ki, dəyişən 
və  dəyişməyən  olmaqla  iki  tip  qaydalar  mövcuddur.  Oyunçular  əvvəlcədən  müəyyən 
edilmiş qaydalara uyğun olaraq gedişlər edirlər. Hər bir gediş cümlələrdən, müzakirələrdən, 
daha sonra isə qaydaların dəyişdirilməsi səbəbi ilə səsvermədən ibarətdir. 
16.
 
Üç tipdə dəyişiklik mümkündür: 
1)
 
Qaydaların üstündən xətt çəkmək, yenilərini yaratmaq və ya dəyişdirilən qaydalarda 
düzəlişlər etmək; 
2)
 
Dəyişmələrin üstündən xətt çəkmək, yenisini yaratmaq və ya dəyişikliklər etmək; 
3)
 
Dəyişməz qaydaları dəyişənlərin sırasına keçirmək və ya əksinə. 
Əgər oyunçuların əksəriyyəti dəyişikliyin lehinə səs verirsə, o, qəbul olunur. Oyunun 
gedişində ən qəribə metamorfozların baş verməsi mümkündür.  
Oynayın, sonra isə bu oyunun sosial sistemlərin hansı aspektlərin modelləşdirdiyini 
analiz etməyə cəhd edin. 
Ədəbiyyat. 
1.
 
Акофф Р. Планирование будущего корпорации.  М.: 1985. 
2.
 
Алексеев П.В., Панин А.В. Философия. М.: Проспект, 1996. 

---

3.
 
Берталанфи Л.  Общая  теория  систем:  критический  обзор  //  Исследования  по 
общей теории систем. М.: 1969. С. 23-82. 
4.
 
Блауберг  И.В.,  Мирский  Э.М.,  Садовский  В.Н. Системный  подход  и  системный 
анализ //Системные исследования. М.: 1982. С. 47-64. 
5.
 
Богданов А.А. Тектология. М.: 1989. 
6.
 
Вагнер  Р. Социология:  к  вопросу  о  единстве  научной  дисциплины  // 
Социологический журнал. М.: 1996. № 3,4. С. 60-83. 
7.
 
Вертгеймер М.: Продуктивное мышление. М., 1987. 
8.
 
Винер Н. Кибернетика, или управление и связь в животном и машине. М., 1983. 
9.
 
Гиг Дж. Ван. Прикладная общая теория систем. М.: 1981. 
10.
 
Гидденс Э. Элементы теории структурации // Современная социальная теория: 
Бурдье, Гидденс, Хабермас. Новосибирск: 1995. С. 40-72. 
11.
 
Громов  И.А.,  Мацкевич  А.Ю.,  Семенов  В.А. Западная  теоретическая 
социология. СПб.: 1996. 
12.
 
Данилов-Данильян 
В.И., 
Рыбкин 
А.А. Моделирование: 
системно-
методологический аспект //Системные исследования. 1982. М.: 1982. С.182-209. 
13.
 
Клини С.Н. Введение в метаматематику. М.: 1957. 
14.
 
Кимелев  Ю.А.,  Полякова  Н.Л. Теория  общества  Энтони  Гидденса  // 
Современные  социологические  теории  общества  /  Под  ред.  Н.Л.Поляковой.  М.: 
ИНИОН, 1996. С. 33-57. 
15.
 
Клир Дж. Системология. Автоматизация решения системных задач. М.: 1990. 
16.
 
Кравченко  С.А.,  Мнацаканян  М.О.,  Покровский  Н.Е. Социология: парадигмы 
и темы. М.: 1997. 
17.
 
Луман Н. Глоссарий // Социологический журнал. 1995. № 3. С.125-127. 
18.
 
Луман Н. Понятие общества // Проблемы теоретической социологии / Под ред. 
А.О.Бороноева. СПб.: 1994. С. 25-42. 
19.
 
Манн  М. Общества  как  организованные  сети  власти  //  Современные 
социологические  теории  общества  /  Под  ред.  Н.Л.Поляковой.  М.: ИНИОН,  1996.  С. 
24-32. 
20.
 
Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 23. 
21.
 
Матурана У. Биология познания // Язык и интеллект. М.: 1996. С.95-142. 
22.
 
Моисеев Н. Н. Социализм и информатика. М.: 1988. 
23.
 
Монсон П. Современная западная социология: теория, традиции, перспективы. 
СПб., 1991. 
24.
 
Морозов Е.И. Методология и методы анализа социальных систем. М.: Изд-во 
МГУ, 1995. 
25.
 
Наппельбаум Э.Л. Системный анализ как программа научных исследований  - 
структура и ключевые понятия // Системные исследования. 1979. М.: 1980. С. 55-77. 
26.
 
Пригожий И., Стенгерс И. Порядок из хаоса. М.: 1986. 
27.
 
Перегудов Ф. И., Тарасенко Ф. П. Введение в системный анализ. М., 1989. 
28.
 
Разумовский О.С. Бихевиоральные системы. Новосибирск: Наука, 1993. 
29.
 
Рапопорт А. Мир - созревшая идея. Дармштадт: Дармштадтер Блаттер, 1993. 
30.
 
Сорокин П. А. Система социологии. Пг.: 1920. Т. 1. 
31.
 
Садовский В. Н. Системный подход и общая теория систем: статус, основные 
проблемы и перспективы развития //Системные исследования. 1987. М.: 1987. С. 29-
54. 
32.
 
Современная  западная  теоретическая  социология.  Ю.Хабермас.  М.:  ИНИОН, 
1992. Вып. 1. 
33.
 
Социология. Основы общей теории /  Под ред. Г.В.Осипова, Л.К.Москвичева. 
М.: 1996. 
34.
 
Тернер Дж. Структура социологической теории. М.: 1985. 

---