Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman Latın Amerikasının Nobel mükafatı laureatlı dünyaşöhrətli yazı

hər bir şeyi, hətta eyvanların hər pəncərəsindən içəri dolan işığın düşmə dərəcəsini 
belə hesablayırdılar. 
«Hələ bu harasıdır, ana!» Sonra məlum oldu ki, onun iki aşnasını da saraydan 
qovub çölə atıblar, çünki admiral Qrinqonun fikrincə, «bu əyrimçə qızlar 
prezidentə layiq deyilmişlər…» Bu səbəbdən prezident elə vəziyyətdəydi ki, 
anasıyla xudahafizləşib evdən çıxanda, oğlunun, çönüb özünü boş otaqlara 
salmasını, orda qabağına keçən qulluqçularla gizlənpaç oynamasını hiss eləyəndə, 
quşlarını didişdirib qarmaqarışıqlıq saldı ki, yarıqaranlıq otaqlardan eşidilən 
biabırçı səslər – oğlunun yalvarışları, qulluqçunun boğuq səslə: «Əl çəkin, yoxsa 
ananıza deyərəm!» - deməsi, quşların cikkiltiləri, qanad şıppıltıları içində əriyib 
itsin və qonşular bu işdən xəbər tutmasın. Bendisyon Alvarado, qanadlı 
sakinlərinin halına acımadan, bədbəxt quşları elə hey çimdikləyirdi ki, səslərini 
kəsməsinlər, bircə heç kim oğlunun qaynar nəfəsini - qadınları soyundurmadan, 
özü də soyunmadan, küçük zingiltisiylə zingildəyib, acı tənhalıq yaşı yanağını 
islada-islada, özünü ayaqüstü rahatlayan bu kəmhövsələ, zəif kişinin səsini 
eşitməsin. Bütün bu vay-həşirdən hürkən toyuqlar otaqlara doluşub özlərini sərin 
künclərə soxdular. Hava isə sərinləmək bilmirdi ki, bilmirdi. Hava, elə bil ərinmiş 
şüşə idi. «Can bala, avqustun bu cəhənnəm istisində, günorta saat üçdə bu nə 
sevgibazlıqdı?!» 
Xarici dövlətlərin qoşunları ölkədən çıxıb gedənəcən prezident çox kasıb idi, 
ixtiyarı da öz əlində deyildi. Qoşun isə ölkəni çox tez bir zamanda, müqavilə 
müddəti başa çatmamış tərk etdi. Səbəbi çox sadə idi: ölkəni taun bürümüşdü. 
Taundan qorxuya düşmüş qoşun, zabitlər yaşayan kottecləri hissə-hissə söküb yük 
maşınlarına yığır, çəmənliyə sərdikləri sintetik, mavi gölməçələri xalça kimi 
bürmələyib döşəmələrdən qoparır, bizim çayların bulanıq suyundan istifadə 
eləməmək üçün, özləriylə gətirib gəldikləri su sisternlərini boşaldıb zirzəmilərə 
yığır, tikib ucaltdıqları hərbi qospitalların ağ binalarını, kazarmaları partladırdılar 
ki, heç kim onların inşaat sirrlərini öyrənə bilməsin. Bircə, isti iyun gecələri, tez-
tez admiralın qorxunc ruhu görünən limanda yırğalanan qədim, zirehli gəmiyə 
toxunmadılar. Hərbi donanmadan onlara yadigar qalan bircə bu zirehli gəmi oldu. 
Qalan nə vardısa, hamısını yığışdırıb öz yel qatarlarında apardılar. İstirahət 
avadanlıqlarını, xırda müharibələr üçün gətirdikləri ləvazimatları da yığışdırıb 
özləriylə apardılar. Bütün bunları aparmazdan əvvəl öz vicdan borclarını yerinə 
yetirməyi də unutmadılar – ölkə rəhbərini qarşılıqlı mehriban münasibətlərinə görə 
medalla təltif etdilər, sonra isə: - «Vəssalam! İndi bu murdar məmləkətdə tək qal! 
Görərik bizsiz neyləyəcəksən!» - deyib elə çığırdılar ki, səsləri ölkəni başına 
götürdü. Və getdilər. «Getdilər, ana, cəhənnəm oldular axır!» Və nəhayət ki, o, 
pilləkənlərlə ilk dəfə, daha naxıra girən öküz kimi yox, ağa kimi qalxa-qalxa, heç 
kimdən qorxmadan, heç nədən çəkinmədən, ucadan əmrlər verməyə, bütün təklif 
və xahişlərə şəxsən özü nəzarət eləməyə başladı: «Xoruz döyüşlərinə icazə vermək 
olar?» - «Mən razı!» «Çərpələng necə, göyə çərpələng buraxmaq olar?» - «Olar!» 
O, qəsbkarların qadağan etdiyi bütün əyləncələri yenidən bərpa etdi və qadağaları 
ləğv etdikcə, öz hökmranlığının əzəmətini duydu, sonradan görəndə ki, onun bir 
sözünü iki eləyən yoxdu, hakimiyyəti doğrudan-doğruya təkbaşına, şəxsən özü 
idarə eləməyə - ilk növbədə milli bayrağın zolaqlarının yerini dəyişib yuxarı zolağı 
 
35

---

aşağıda, aşağı zolağı yuxarıda yerləşdirdi, dövlət gerbindəki firqə qapağını, 
başıaşağı çevrilmiş əjdahayla əvəz eləməyi əmr etdi. Ona görə ki, biz artıq 
xaltasızıq, ana! «Yaşasın taun!» 
Xarici qəsbkarlar ölkədən çıxıb gedənəcən keçirdikləri miskin həyat - biabırçı 
asılılıq və kasıbçılıq, hətta arada bir dilənçi vəziyyətinə düşməkləri Bendisyon 
Alvaradonun heç cür yadından çıxmır, Patrisio Araqonesin ölümüylə qurulan 
tamaşadan sonra da, oğlu tabutdan xortlayıb üsyanı yatırdandan sonra da, bolluq və 
müvəffəqiyyət dənizində üzəndə də Bendisyon Alvarado yenə ehtiyac içində 
yaşadıqlarından danışıb şikayətlənirdi. O günlər, əvvəl-əvvəl heç nədən xəbəri 
olmayan Bendisyon Alvarado, onu dinləməyə hövsələsi çatanlara, prezidentin 
anası ola-ola, bu cındır tikiş maşınından savayı heç nəyi olmadığından, oğlunun 
müflis vəziyyətindən şikayətlənirdi: «Siz onu faytonda görürsünüz, senyor, onu 
məşəllərlə müşayiət edirlər, amma, yazıq balamın qəbristanlıqda ovuc boyda yeri 
belə yoxdur. Ayağını uzadıb ölməyə özü üçün bir qarış torpaq belə almayıb, balam. 
Bu da işdi, senyor?.. Bu qədər əlləş-vuruş, bu da axırı...» Bir qədərdən sonra isə 
arvad daha oğlunun dərdlərindən söz açmırdı, çünki oğlu daha öz dərdlərini 
anasıyla bölüşmürdü, ona heç nə barədə danışmırdı, həmişə elədiyi kimi, arada bir 
vaxt tapanda yanına qaçıb dövlət işlərində qurduğu kilkəli torlardan, gizli 
sirlərindən söz açmırdı. Ümumiyyətlə, qəsbkarlar ölkədən çıxıb gedəndən sonra 
oğlu çox dəyişmişdi, hərdən Bendisyon Alvaradoya elə gəlirdi ki, oğlu ondan da 
qocadır, ona elə gəlirdi ki, oğlu, hansı möcüzəyləsə, vaxtı da qabaqlayırd. Axır 
vaxtlar anası hiss eləməyə başlamışdı ki, oğlunun nitqi də get-gedə anlaşılmaz, 
qocasayağı əlaqəsiz olub, o, sözlərdə büdrəyir, fikirləri, sapı qırılmış muncuq kimi 
pərən-pərən düşür, hərdən bir də ağzının suyu axır... Onda Bendisyon Alvaradonun 
ürəyi əzilirdi, ananın oğula yox, qızın ataya yazığı gələn kimi, ürəyinin başı 
sökülürdü. Ürəyi ən çox da, bir dəfə oğlu, qucağı hədiyyələrlə, paketlərlə, karton 
bağlamalarla dolu içəri girib, bağlamaların hamısını birdən açmaq istəyəndə və 
Bendisyon Alvarado qayçını axtarıb tapanacan, bağlamaların ipini dişiylə 
didişdirib, dırnaqlarını karton qutuların künclərində sındıranda, sonra hövsələsi 
daralıb, hər şeyi stolun üstünə səpələyərək, təntənənin həyacanından boğulan 
nəfəsi təngiyə-təngiyə: «Bir bax, burda nələr var, ana! Görürsən? Bu akvariumdakı 
– diri su pərisidi, bu, oyuncaq mələkdi, doğurçu mələk boydadı, ora-bura uçub 
zəng çalacaq; bax bu, okean balıqqulağıdır, görürsən nə boydadı?.. Bunu qulağına 
tutsan, ordan adi balıqqulaqları kimi, okeanın səsi yox, bizim milli himni 
eşidəcəksən! Əla şeylərdi, düzdü, ana?.. Görürsən, dövlətli olmaq necə şeydi?!...» - 
deyəndə ağrımışdı. Oğlunun bu əcayib sevinci onda Bendisyonu açmamışdı və o, 
dinməz-söyləməz, quşları rənglədiyi fırçasının quyruğunu çeynəyə-çeynəyə, 
oğluna baxa-baxa qalmışdı, uzaq keçmişi, oğlunun hakimiyyətdə nəyin bahasına 
qalmasını xatırlamışdı… bütün o məşəqqətlərin nəticəsi indi göz qabağındaydı... 
«O vaxt, indiki vaxtlar kimi deyildi, senyor, hakimiyyətin möhkəmliyini budu bax, 
ovcunun içi kimi hiss edəsən. O vaxt hakimiyyət, balamın sözü olmasın, ovcunun 
içində o yan-bu yana diyirlənən şüşə kürəcik kimi bir şey idi, sabalo balığı kimi 
sürüşüb, Allahın nəzərindən qaçıb, bu qarmaqarışıq sarayın içində sülənə-sülənə 
sivişib aradan çıxmaq istəyirdi elə bil. Bütün bu qarmaqarışıqlıqda, onu Federasiya 
uğrunda döyüşdə qalib gələn bir sürü tamahkar - bir vaxtlar, şair-general Lautaro 
 
36

---