Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman Latın Amerikasının Nobel mükafatı laureatlı dünyaşöhrətli yazı

qoydurmağı əmr elədi. Manuela Sançesin, istirahət günlərini keçirdiyi çılpaq 
çimərlikləri gördü və ora soyunacaqlar qoymağı əmr elədi. Əmr elədi ki, hava 
haqqında məlumat verən dirəyə bayraq assınlar ki, çimməyin mümkün olub-
olmadığı bilinsin və nəhayət Manuela Sançesin ayrıca çimməsi üçün çimərliyin bir 
hissəsi hasara alınsın. O, dəniz sahili boyu uzanan mərmər meydançalara, onun 
mərhəməti sayəsində varlanan on dörd ailənin imarətlərinə, kimsəsiz hovuzlara 
nəzər saldı. Ən çox da, dağın üstündə ucalan imarət nəzərini cəlb elədi. 
Bu, həyəti fəvvarələrlə bəzədilmiş ən böyük imarət idi. Odu ki, özündən asılı 
olmadan, həyəcanla: «İstəyirəm bu imarətdə sən yaşayasan! Məni hər axşam burda 
gözləyəsən!» - deyə qışqırdı. Və əlbəttə ki, elə o dəqiqə də malikanə boşaldılıb 
Manuela Sançesə verildi… O, bu fikirlərlə maşınının arxa oturacağında otura-otura 
xəyala dalır, öz arzularıyla aləmi bir-birinə qatıb-qarışdırır, dünyanı istədiyi kimi 
dəyişirdi. Lakin, çox keçmədi ki, maşın sahili ötüb keçdi, dənizin ecazkar nəfəsi 
sovuşub arxada qaldı və İt Döyüşü məhəlləsinin cəhənnəm uğultusu maşına doldu. 
Məhəllənin müdhiş mənzərəsindən qorxub öz-özünə: «Anacan, Bendisyon 
Alvarado, sən bir gör, oğlun hara gəlib girib!?... Məni xilas elə!» Lakin bu hay-
həşirin içində heç kim onun qəmli gözlərinə, nazik dodaqlarına, yorğun sinəsinin 
üstə yatan koppuş əlinə məhəl qoymadı, heç kim ağ kətan kostyumlu, sadə kepkalı 
qədim qocanın səsini eşitmədi, başını maşının pəncərəsindən çıxarıb: «Mənim 
Manuela Sançesim, dilənçilər kraliçası, əlində qızılgül tutan senyora, harda 
yaşayır?» - soruşan baba heç kimi maraqlandırmadı. O, Manuela Sançesin harda 
yaşadığı barədə soraqlaşa-soraqlaşa özü-özünə: «Sən burda, bu ətürpədən 
uğultunun içində - ağzından qan daman, gözündən cin çıxan bu quduz itlərin 
arasında necə yaşaya bilirsən, bu müsibətin, bu bataqlığın içində - ölüncə didilib 
tökülən itlərin quyruqlarını dallarına qısıb ulaya-ulaya yaralarnı yaladığı bu 
eybəcər yerdə, iylənmiş gölməçələrin, qəlyanaltıxanalardan dəstə-dəstə küçəyə 
atılan sərxoşların çığırtıları arasında sənin şirin, səhləb çiçəyi qoxuyan nəfəsini 
necə hiss edim, necə, sənin atana lənət!.. Axı necə, ay mənim əzabım?! Səni, bu 
əvvəli axırı bilinməyən maranquanqo və burundanqo, qordolobo və manta-de-
banderaların* içində necə tapım?.. Bu Qara Adam və Xuansito Trukupeyanın** 
yuxuyabənzər cənnətində - tünd bənövşəyiyə çalan çatlar dolu pəncərəli, tutuquşu 
rəngində rənglənmiş şüşəli, göy çərçivəli, yaşıl evlərin arasında necə tapım?.. 
Əlində qızılgülün tabaq kimi açıla-açıla dayandığın evini necə tapım?.. Bu dəqiqə 
bu cəhənnəmin içində, görən, sənin saatın neçəni göstərir?.. Görən, sənin saatın 
günortanın üçünü, yoxsa dünən axşamın səkkizini göstərir?.. Nərçənd ki, bu 
cəhənnəmin içində gecəylə gündüzü qarışıq salmaq mümkün deyil… Səni bu 
evlərin arasında, boş otaqlar boyu yanlarını burcuda-burcuda gəzib buludların 
istisini soyudan arvadların arasında necə tanımaq olar axı?..» – deyə fikirləşirdi. 
Belə fikirləşə-fikirləşə, açıq pəncərədən çölə boylana-boylana: «Mənim kədərim 
Manuela Sançes, paltarı brilyant köpüyünə bənzəyən, başında qızıl cıqqa olan 
Manuela Sançes harda yaşayır?» - deyə soruşdu. Və nəhayət bu cəhənnəm 
uğultusunun içində kimsə onu eşitdi və: «Hə-ə, bildim kimi deyirsiniz! O, belə dalı 
yekəni deyirsiz, özündən də elə razıdı, elə bil arşın udub. O orda yaşayır, senyor, 
bax, o evdə!» - dedi.  
 
49

---

Bu adi, ucuz rənglərlə rənglənmiş, kandarı it nəcisiylə dolu bir ev idi... Baxan kimi 
bilinirdi ki, kimsə evə girəndə ayağı qapının ağzındakı nəcisin içində sürüşüb. Bu 
ev, görüş vaxtı şah kreslosunda oturan Manuela Sançesin görünüşünə qətiyyən 
uyuşmurdusa da, onun ocağı idi. «Anam mənim, Bendisyon Alvarado, mənə güc 
ver ki, bu qapıdan içəri girə bilim!..» İçəri girməmişdən əvvəl o, bütün məhəlləni 
azı on dəfə hərləndi, sonra nəfəsini dərib qapını üç dəfə, üç yalvarışa bənzər 
tıqqıltıyla tıqqıldatdı, sonra elə qapının ağzındaca - günün istisindən alışıb-yanan 
kölgəlikdə dayanıb gözlədi və bu üfunətli iyin hardan gəldiyini bir müddət 
anlamadı. Yoxsa bu eybəcər iyi, havanın bürküsü əmələ gətirmişdi, ya da ola bilər, 
havanı o özü, həyəcandan qarnına düşən ağrıdan korlamışdı?.. Nəhayət ki, qapını 
Manuela Sançesin anası açdı və onu içəri – ağırlaşmış balıq iyi verən geniş, sərin 
zala keçirib, qızını oyatmağa getdi. O da oturub, bu miskin zalı - yağışın isladıb 
qaraltdığı divarları, içi çökmüş divanı, oturacağı deşik kətilləri, dilləri qopmuş 
pianinonu gözdən keçirdi. Zalda daha heç nə yox idi. – «Heç nə, lənət şeytana, 
mənsə bu miskinliyi görmək üçün bu qədər əziyyət çəkmişəm?!..» Çox keçmədi ki, 
Manuel Sançesin anası, əlində zənbiltoxuyan qıyıq zala qayıdıb kətillərin birinə 
oturdu və qızı o biri evdə geyinib, baş-gözünü darayanacan, qəfil qonağın gözünə 
yaxşı görünmək üçün ən yaxşı çəkmələrini axtaranacan, başını aşağı salıb 
toxumağa başladı. O isə həyəcanını güclə içində boğa-boğa, dodaqaltı: «Hardasan, 
ey mənim əzabım, ağrım Manuela Sançes, səni görə bilmirəm, sənin, səhləb çiçəyi 
ətri qoxuyan nəfəsini eşitmirəm, bunların əvəzinə, yemək qalıqlarının üfunətlərini 
duyuram… Axı sən hardasan… qızılgülün hardadır, hanı sənin məhəbbətin… gəl, 
gəl, qurtar məni bu it əzabından!» - deyə donquldanırdı. O, beləcə, içini çəkə-çəkə 
öz-özünə danışırdı ki, birdən içəri otağın qapısında Manuela Sançes göründü: onun 
təsəvvür elədiyi kimi - yuxularında, sayıqlamalarında gördüyü kimi, həm də bir az 
ayrı cür – yuxunun güzgüdə görünən əksi kimi: ucuz çit paltarda, köhnə 
ayaqqabılarda, saçları necə gəldi, boynunun ardında daraqla yığılmış, amma yenə 
də dünyanın ən gözəl və ən qürurlu qadını kimi, əlində alışıb-yanan qızılgülüylə… 
Bu, elə bir ecazkar mənzərəydi ki, o, ayağa qalxıb, qızın, başını yüngülvari 
tərpədərək, ağızucu salamlaşmağına cavab olaraq, baş əyməyə özündə zorla güc 
tapdı. Qız şahənə bir səslə: «Allah sizə yar olsun, əla həzrətləri!» - dedi, sonra 
barmaqlarının arasındakı qızılgülü alışıb yana-yana, divanın bir kənarında əyləşdi, 
iti baxışını qonağın gözünün içinə zillədi. 
«…Mən, onun yarasa dodaqlarını, suda boğulmuş meyitin suyun içindən baxan 
donuq gözlərinə bənzər gözlərini gördüm… tüksüz dərisini, torpaq rənginə çalan 
qırışlı üzünü, dərisi bir qədər tarıma çəkilmiş əllərini gördüm. O, sağ əlini dizi üstə 
qoymuşdu, odu ki, barmağındakı prezident möhürlü üzük yaxşı görünürdü… ağ, 
kətan kostyumu əynindən, asılqana keçirilibmiş kimi asılmışdı, çəkmələri ayağına 
yekəydi… belə çəkmələri adətən ölülərə geydirirlər, senyor! Mən onun gizli 
fikirlərini oxuyurdum, əfsanəvi hakimiyyət gücünü – Yer üzünün ən qədim, bütün 
qəddarlıqlarından qəddar, cümlə məmləkətin nifrətini qazanmış, qocalığı, bir kəsin 
ürəyini zərrə qədər belə olsun ağrıtmayan, halına acınmayan bu ahıl insanın 
hökmranlıq gücünü duyurdum… o isə kepkasını əlinin içində hərlədə-hərlədə 
susub danışmır, elə bil mənə hardansa, dünyanın o biri üzündən baxırdı. İlahi, bu 
nə qaradinməz adamdı!» - qorxu içində fikirləşirdim, özüm isə soyuq bir səslə: 
 
50

---