Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman Latın Amerikasının Nobel mükafatı laureatlı dünyaşöhrətli yazı

Şahlıq edir yuxuda... 
 
Çöl tutuquşuları bu mahınını ev tutuquşularından, qarğalar onlardan, qalan quşlar 
qarğalardan öyrənib oxumağa başlamışdılar. Bu minvalla mahnı, məşhurlaşıb 
paytaxt sərhədlərini aşmışdı, bütün ölkəyə yayılmışdı, dəstə-dəstə adamlar bu 
mahnını küçələrdə gəzə-gəzə, xorla oxuyur, milli təhlükəsizlik nazirliyinin hərbi 
geyimli əsgərlərini görəndə isə dağılışıb hərə bir yana qaçır, mahnının növbəti 
bəndəlrini ağızlarının içində qaça-qaça, hırıldaşa-hırıldaşa qoşurdular: 
 
Bizim əziz general 
Vətəni murdarladı.  
Çox əlləşdi-vuruşdu, 
Öz ağlı-kamalıyla, 
Yeni qanunlar qoşdu 
Başıyla yox, dalıyla... 
 
Yeni bəndlər gün-gündən artıb, çoxalırdı. Tutuquşular da bəndlər qoşmağa 
başlamışdılar, bu mahını kökündən kəsib yaddaşlardan çıxarmağa çalışan milli 
təhlükəsizlik nazirliyinin əsgərlərini də çaşdıran elə bu tutuquşular idi. Hərbi 
patrullar yeməkxanalara, döyüşə tam hazır vəziyyətdə, ağır silahlarla doluşur, 
boğazlarını cıra-cıra mahnı oxuyan tutuquşuları güllələyir, qəfəslərdən çıxarıb diri-
diri itlərə atırdılar. Ən çətini isə, mahının bəzi açıq-saçıq bəndlərini camaatın 
dilindən çıxarmaq idi. Bu, camaata, gördüyünü unutdurmaq kimi bir şey idi. 
Ələlxüsus da, gecələrlə arxa girişdən oğrun-oğrun saraya girib, mətbəxdən 
ötüşərək, quru təzəklərin tüstüsündə itə-itə, ağcaqanadları qova-qova: - 
«Sabahacan, kraliçam! Sabahacan!» - dediyi bəndi. Sabahı gün isə o, yenə həmin 
saatda, yenə qucağı saysız-hesabsız əndirəbadi hədiyyələrlə dolu Manuela 
Sançesin yanına gəlirdi. Bu hədiyyələr gün-gündən elə sürətlə çoxalırdı ki, onları 
yerləşdirmək məsələsi çətinləşirdi. Odu ki, qonşu evləri də Manuelanın evinə 
birləşdirib nəhəng bir zal düzəltməli oldular ki, Manuela öz qonağını burda 
qarşılaya bilsin. Zalın o biri hissəsi isə ürəksıxan anbara çevrilmişdi: burda nə 
desən tapmaq olardı – bütün dövrəlrin saatları, müxtəlif markalı qramafonlar – ən 
sadəsindən tutmuş, silindirlisinəcən, son dəbli, nikelli səs pərdəsi, əllə, ayaqla 
işlədilən saysız-hesabısız paltartikən maşınlar, qalvanometr, musiqili mücrülər, 
optik fokslu aparatlar, quru kəpənək kolleksiyaları, Asiya bitkiləri, fizioterapevtik 
laborotoriyalar, idman kabinələri üçün ləvazimatlar, ayaq üstə qurumuş diri 
adamlara oxşayan müxtəlif mexanizmli kuklalar və s. Bu anbarın böyük hissəsinə 
heç kim girib-çıxmırdı, şeylər necə qoyulmuşdusa, eləcə də tozun altında bozara-
bozara qalmışdı, oraları heç süpürmürdülər də, kimin nəyinə lazım idi axı!? 
Manuela Sançesin isə, həmin o qara şənbə günü, karnaval gecəsi tacqoyma 
mərasimindən sonra, ümumiyyətlə, dünya vecinə deyildi... 
– Mən həmin o gün – gözəllik kraliçası elan edilən gün bədbəxt oldum! O gecə, 
həyatımın sonuna nöqtə qoyuldu. Pərəstişkarlarım bir-bir, qəfil ölümlərlə ölməyə 
başladılar; birinin ürəyi partladı, o birilər əcaib xəstəliklərdən öldülər, 
rəfiqələrimsə yoxa çıxdılar.» Öz evində oturanda da Manuela Sançes özünü tamam 
 
53

---

ayrı, yad bir yerdə hiss eləyirdi, çünki ətrafda nə vardısa, hər şey sökülüb yenidən 
tikilmişdi, dəyişib ayrı cildə düşmüşdü. O özü də bilmədən, taleyin onun üçün 
qurduğu məkrli tora keçmişdi, təsəvvürəgəlməz hakimiyyət qüdrətinə malik qoca 
bir şorgözə əsir düşmüşdü. Ona «yox» - deməyə cürəti çatmırdı, «hə» deməyə isə 
taqəti yox idi. Qoca isə öz miskin məhəbbətiylə onu qarabaqara izləyir, ona, qan-
tər içində, üzünü ağ şlyapasıyla yelləyə-yelləyə, sərxoş baxışlarla baxırdı. Son 
günlər isə qoca özünü elə itirmişdi ki, Manuela arada bir özü-özünə: «Yəni 
doğrudan bu, odu?.. - deyə soruşmaya bilmirdi. – «Bəlkə gözümə görünür?!» 
Lakin heç nə Manuelanın gözünə görünmürdü. Qocanın yerişini, meyvə suyunu 
içməyini, həsir kresloda oturub mürgü vura-vura burnuyla əlindəki stəkanın içinə 
girməyini Manuela öz gözləriylə görürdü, qocanın mürgüsü dərinləşəndə və o 
xoruldamağa başlayanda, Manuela oturduğu yerdə dik atılır, qocanın əlindən az 
qala sürüşüb düşən suyla dolu stəkanı havadaca tutur: «Ehtiyatlı olun, əla 
həzrətləri!» - deyirdi. Onda qoca, həmin dəqiqə yuxudan ayılır, Manuelanın, yerə 
düşən stəkanı havada tutmağına məhəl qoymadan, üzü qorxudan əyilə-əyilə:«Mən 
yatmamışdım, kraliça! Qətiyyən yatmamışdım! Elə belə gözümü yummuşdum!» - 
deyirdi. O, ümumiyyətlə, Manuelanın incə bicliklərini başa düşmür, onun nazıyla 
oynaya-oynaya, yanında ola-ola, həm də ondan üsulluca uzaqlaşdığını hiss 
eləmirdi. Hər şey elə beləcə də davam edirdi ki, bir gün qoca, ağlasığmaz dərəcədə 
ehtiraslı bir vəziyyətdə Manuelanın yanına gəlib: «Bu gecə, kraliça, mən sənə, 
ağlına gəlməyən hədiyyə edəcəyəm, kosmik hədiyyə! Bu gecə, on ikiyə altı dəqiqə 
işləmiş sənin üçün göydə ulduz axacaq, kraliça, tək sənin üçün!» - dedi. 
Bu, o demək idi ki, kometa nəhayət yaxınlaşırdı; bizim üçün bu kometanın gəlişi, 
dövrün ən kədərli, ən faciəli hadisəsi oldu. Çünki uzun illər camaat arasında belə 
şaiyə gəzirdi ki, bizim generalın ömrü, adi Yer vaxtına tabe deyil, kometanın gəlişi 
ilə bağlıdı. Deyirdilər ki, kometa gəlməyənəcən və o, kometanı görməyənəcən, 
generala ölüm yoxdu. Bu, onun alın yazısı idi. Yaltaqlar nə deyirlər desinlər, ona 
ikinci kometanı görmək müyəssər olmayacaqdı. Odu ki, həmin o noyabr gecəsi 
biz, kometanın gəlişini, dirçəliş gününü gözləyən kimi, əsrdə bir dəfə baş verəcək 
ən gözəl dünya hadisəsi kimi gözləyirdik və zəngləri, son yüz illikdə ilk dəfə 
olaraq, onun şərəfinə yox, ölümünə çalmağa hazırlaşırdıq; axşam saat on birdə, düz 
on bir qulaqbatıran zəng çalınmalıydı... General özü isə kometanın gəlişini, 
Manuela Sançesin evinin yastı damında, Manuelayla anasının arasında otura-otura, 
ürəyinin həyəcanlı döyüntüsü eşidilməsin deyə, dərindən nəfəs dərib, bərkdən-
bərkdən ah çəkə-çəkə, donuq göyə qorxu içində baxa-baxa Manuela Sançesin, 
onun bütün bədənini riqqətə gətirən şirin nəfəsini uda-uda gözləyirdi. Çox keçmədi 
ki, o, uzaqlardan, kometanın gəlişini həsrətlə gözləyənlərin, pıçıltıyla oxuduqları 
duaları, dünyanın axırından xəbər gətirən bu əlamətin - sirli möcüzənin qarşısında 
diz çökən camaatın, yeraltı vulkan təkanlarını xatırladan uğultusunu, təbillərin 
gurultusunu eşitdi və ömründə birinci dəfə zamanın hüdudsuzluğunu hiss etdi… ilk 
dəfə, həqiqətən, nə vaxtsa bir vaxt öləcəyini bütün vücuduyla hiss elədi və həmin 
an gözü Manuelaya sataşdı: - «Bax, kraliça, bu odur!» 
Kometa, ulduz kəhkəşanının uzaq ənginliklərindən, kainatın ucsuz-bucaqsız 
sonsuzluğundan gəlirdi... O, bizim dünyamızdan çox-çox qədim idi, göyün tən 
yarısına sığmayan qəmli, alovlu meduzaya bənzəyirdi, saniyədə milyon 
 
54

---