Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman Latın Amerikasının Nobel mükafatı laureatlı dünyaşöhrətli yazı

olmadı, üstəlik, belə bir sərəncam da verildi ki, ona heç kim mane olmasın, qoy o, 
öz gözləriylə görsün ki, bu sonsuz qəm dəryasına qərq olan vilayətdə insan 
gözündən kənarda qala biləcək bir şey yoxdu, Bendisyon Alvaradonun, yuxarı 
qüvvələr tərəfindən bəxş edilmiş müqəddəsliyini şübhə altında saxlaya biləcək bir 
şey yoxdur. – «Bütün ölkə sizin ixtiyarınızdadır, müqəddəs ata – buyurun, baxın!» 
Əsgərlər qarşısında, öz cavan, təmiz dərilərini nümayiş etdirməyə gələn 
cüzamlılıarla dolu Apostolik nunsiaturada səliqə-səhman işləri aparırdılar; 
müqəddəs Vitta rəqsindən şəfa tapanlar, bu möcüzəyə inanmayanlara, iynələri göz 
qırpımında saplamaqlarını nümayiş etdirirdilər; ruletka oyunundan dövlətlənənlər 
öz uduşlarının səbəbini, yuxularına girib onlara uduş nömrələrini qabaqcadan 
söyləyən Bendisyon Alvaradonun köməyi ilə izah edirdilər; nunsiaturanın 
həyətinə, xəbərsiz itənlərini axtaranlar, suda boğulanların meyitlərini tapanlar, 
əvvəllər acından günorta duran, indi var-dövləti başından aşanlar gəlirdi və bu 
adam axını ardı-arası kəsilmədən, bir vaxtlar kannibalları qoşalülə tüfənglə məhv 
edən Uolter Reylicin qədim tısbağa çanaqlarıyla bəzədilmiş kabinetindən keçib 
gedir, həmin bu kabinetdə oturan yorulmaz eritreyalı, heç kimdən heç nə 
soruşmadan, heç bir mükaliməyə girişmədən, laqeyd üzüylə hamıya qulaq asır, tər 
içində üzə-üzə, yüzlərlə adam bədəninin iyinə, kabinetin havasızlığına məhəl 
qoymadan, ucsuz siqaretlərdən birini o birinə calaya-calaya, Bendisyon 
Alvaradonun müqəddəsliyinin şahidlərinin dediklərini diqqətlə vərəqə köçürür, 
sonra onların hər birini ya adını yazmağa, ya hansısa işarəylə, yaxud, barmağının 
iziylə imza atmağa məcbur edirdi. – «Eynilə sizin kimi, mənim generalım!» Hərə 
öz imzasını bacardığı kimi atıb həmin dəqiqə otaqdan çıxır, içəri, bayaqkından heç 
nəyi ilə fərqlənməyən başqa birisi daxil olur və budu ha, başlanırdı: «Məni vərəm 
tutmuşdu, müqəddəs ata.» – «Məni vərəm tutmuşdu…» – o biri sözünün dalını 
gətirənəcən eritreyalı yazırdı – «İndi isə qulaq asın, görün, mən necə oxuyuram!» 
Bir başqası daxil olur: «Mən kişilikdən düşmüşdüm, müqəddəs ata. – deyirdi. – 
İndi isə budur, baxın. İndi səhər-axşam elə bu kökdə də gəzirəm». – «Mən 
kişilikdən düşmüşdüm.» – eritreyalı silinməyən mürəkkəblə yazırdı ki, bu yazıları 
insanlıq tarixinin sonunacan heç kim poza bilməsin. «Mənim qarnımda diri heyvan 
böyüyürdü, müqəddəs ata.» – «Mənim qarnımda diri heyvan böyüyürdü.» – o biri 
tünd qəhvədən içib gözünün acısını ovuda-ovuda, növbəti siqarın odlu kötüyünün 
tüstüsünü ciyərlərinə çəkə-çəkə, yenilməz, tərli sinəsini qabağa verib yazırdı. – 
«Bu kahin əsl kişidi, mənim generalım!» – «Bəli, senyor, o, əsl kişi idi. Belə kişilər 
indi çətin ələ düşər». Auditor, bircə dəqiqə başını yuxarı qaldırmadan, axşamacan 
fasiləsiz-filansız çalışır, gecə düşəndə belə istirahət eləmir, çimib, yamağı-yamağa 
calanan kətan cübbəsində, acından üzülən vücuduyla liman hamballarına 
qoşularaq, uzun taxta stolun arxasında oturub it yalına bənzər şorbadan içir, 
qızardılmış balığın pulunu əliylə təmizləyir, qaranlığa işıq saçan tıxlarını dişiylə 
qoparır, şorbanı hindular kimi qaşıqsız-filansız, eləcə kasadan başına çəkirdi. «Siz 
bir onu görəydiniz, mənim generalım, o qarmaqarışığın, o boyda millətin içində, 
marimonda* və yaşıl qvineo yükünü, dənizi olmayan Santyaqo-de-los 
Kabalyerosun, Kurasao və Quantanamonun** güzgülü otelləri üçün, dünyanın ən 
gözəl və ən qəmli adaları üçün sütül fahişələr daşıyan, həmin o kirli yelkənçi-
dənizçilərin arasında…» «Bir yadınıza salın, gəmilər ləngər vurub dənizə çıxanda 
 
95

---

biz nə günlərə düşürdük. Matilda Arenelsin evindəki tutuquşunun tale söyləməyi 
necə, yadınızdadı?.. Şorba dolu kasalarının içindən sürünüb çıxan dəniz 
xərçənglərini xatırlayın. Siz, müqəddəs ata, özünüz də dediniz ki, elə bil biz elə 
buralarda – İt Döyüşü kvartalının göbəyində anadan olmuşuq!» Müqəddəs ata 
çimərlikdə futbol oynayır, akkardeonda, yerli virtuozlardan heç də pis çalmır, 
həvəskar müğənnilərdən geri qalmır, bizim söyüş söyənlərin qabağına beş qoyaraq, 
qəliz dənizçi söyüşləriylə latınca söyür, əxlaqsız bazar adamlarının komalarında 
dənizçilərlə içib keflənirdi; deyilənə görə, hətta bir dəfə kimisə kafirliyinə görə 
təpiyinin altına salmışdı. «Onlar bir-birini o ki, var yumruqladılar! İndi nə əmr 
edirsiz, nə edək, mənim generalım?» Əmr gəldi ki, dalaşanları ayırmayaq, əksinə, 
onların döyüş dairəsini bir az da genişləndirək ki, rahatca vuruşsunlar. Və bilirsiz 
nə oldu?! «Kahin qalib gəldi, mənim generalım!» «Kahin? Mən elə də bilirdim. O, 
əsl kişidi!» O, hamının zənn elədiyi kimi elə-belə, adi adam deyildi, Apostolik 
nunsiaturada keçirdiyi bütün keşməkeşli illər öyrənə bilmədiklərini o, həmin o 
qızğın gecələr öyrənmişdi. Həmin gecələrin birində isə yağışlı bir axşam o, 
prezidentin sayıq təhlükəsizlik xidmətini aldatdığını zənn edərək, gizlicə gedib 
çıxdığı kəndin kənarındakı qəramətli malikanədə bildiklərindən daha çox şey başa 
düşmüşdü. Həmin o gecə o, tavandan şırhaşırla süzülüb tökülən yağışın altında 
islana-islana, qorxudan əsə-əsə bütün malikanəni ələk-vələk eləmiş, künc-bucaqları 
gözdən keçirmişdi və bədəni ən çox, Bendisyon Alvaradonun, öz qulluqçuları üçün 
ayırdığı, dörd bir yanı zəhərli çiçəklər basmış yataq otağında əsim-əsim əsmişdi. – 
«Axı o, çox xeyirxah qadın idi, çox təvazökar idi! Qulluqçularının yatağına çit 
döşəkağılar sərirdi, özü isə sınıq-sökük əsgər çarpayısında, qupquru həsirin 
üstündə yatırdı; o, onlara öz gəzinti paltarlarını – ölkənin bir nömrəli xanımının 
paltarlarını geyməyə icazə verirdi; qulluqçular vannada yuyunanda, onun ətirli 
duzlarından istifadə edir, arvadın başı işə qarışanda - quşlarının lələklərini 
rəngləyəndə, odunlu sobanın üstə öz tərəvəz şorabalarını bişirəndə, qonşularına 
lazım olacaq şəfqətli otlar əkəndə, çılpaq bədənləriylə, bürünc şir ayaqları üstə 
dayanan nəhəng vannanın rəngli köpüyün içində uzana-uzana əsgərlərlə 
mazaqlaşırdılar. Qulluqçular daim gecələr onu yuxudan oyadırdılar. «Mədəmi 
sancılar doğrayır, senyora!» O da ayağa qalxıb, xəstəyə, çeynəmək üçün kress* 
toxumları verirdi; «Oğlumun gözləri çəpləşir!» - və o, anaya epasot bişməsi 
verirdi: «Mən ölürəm, senyora!» - deyə onu yuxudan oyadırdılarsa da, ölən 
olmurdu, çünki bütün qonşuların canı onun əlində idi. O, elə sağlığından müqəddəs 
idi, ata, özünü bütün çirkabdan öz bakirəliyi ilə qoruyurdu, bu yad təmtərağın 
içində, həmin bu günah dolu malikanədə öz bakirə dünyasına qapılıb yaşayırdı; 
onu ordan prezident sarayına – damından, vedrədən axırmış kimi yağış tökən, 
yağış damlaları royalın dillərini, dəbdəbəli qonaq otağının, Bendisyon 
Alvaradonun: «Bu stolun arxasında oturmaq – mehrabı təhqir eləməkdi.» - 
deyərək, heç vaxt arxasında oturmadığı ağappaq stolunu təbil kimi çalan xarabaya 
zorla gətirib gəldik. Siz bir fikir verin, müqəddəsliyin fövqünə bir baxın, ata!» 
Lakin Bendisyon Alvaradonun qonşularının bu cənfəşanlığı, auditorun iblisanə 
fəhmini çaşdıra bilmədi və o qayanın üstündəki malikanənin sahibəsinin bütün bu 
hərəkətlərinin səbəbinin, onun, xeyirxahlığından çox, yad mühitin qorxusu, 
kasıbçılıq vərdiş olduğunu, sadəcə, bütün o qaralmış palıddan yonulmuş 
 
96

---