dəvə şəkilləri çəkən sısqa, bic uşaqlarım hanı?; yazı stollarının siyirtmələrində
yumurtlayan toyuqları qova-qova otaqlardan çıxaran həyəcanlı məmurlarım hanı?;
ümumi tualetlərdə əsgərlərlə eyş-işrətlə məşğul olan fahişələrim hanı?;
diplomatlara hürən saysız-hesabsız itlərim hanı?;
mənim iflic xəstələrimi
pilləkənlərdən qovub, qızılgül kollarının altında yatan cüzamlıları rədd eləyib,
yaltaq əyanlarımı məndən kim uzaqlaşdırıb..?» O, generalitetdən olan-qalan yaxın
dostlarını, o birilərdən güclə ayırır, onlara, cangüdənlərin, yeni yaxınlarının kürəyi
arxasından baxırdı; ona, tərkibi tamamilə ayrı bir adam tərəfindən təsdiq olunan
Nazirlər Kabinetinin iclasında çıxış eləməyə böyük minnətlə icazə verirdilər; - bu,
onun fikirlərini qabaqlayaraq, bütün dövlət işlərini, onunla məsləhətləşmədən, həll
edən qara, hüznlü pencəkli, nişastalı yaxalıqlı altı elmlər doktoru idi. «Lənət
şeytana! Hökumət mən özüməm!» - deyə o, arada bir özündən çıxırdısa da, Xose
İqnasio Saens de la Barra ona sakitcə: «Qətiyyən, general! Siz, hökumət yox,
hakimiyyətsiniz!» - deyə izah edirdi. Axşamlar o, darıxmaqdan üzülə-üzülə,
domino oynayır, tərəf müqabillərinin ən usta oyunçu olmasına
baxmayaraq, üzücü
darıxmadan xilas ola bilmir, ha bic fəndlərlə üzləşirdisə də, bircə partiya belə
uduzmaq ona müyəssər olmurdu. Naharı hər dəfə, ən azı bir saat ona görə
gözləməli olurdu ki, nəzarətçilər, hər tikənin dadına bircə-bircə baxmadan, onu
stola yaxın buraxmırdılar; gizli divar mücrülərindən, içi bal dolu bankalar yoxa
çıxmağa başlamışdı, odu ki, o, Saens de la Barraya şikayətlənərəki: «Bu nə
hakimiyyətdi? Məgər mən belə hakimiyyət deyirdim?» - deyirdi. Saens de la Barra
da
cavab verirdi ki, ayrı cür hakimiyyət olmur. - «Olanı budur, general!» Bir
zamanların büsatlı cənnət həyatı - istirahət günlərinin bazarını xatırladan saray
həyatı onun letargik yuxusuna çevrildi və o, yeni həyatını, gündə-gündə dördcə
saat, yerli radisostansiyanın verdiyi bədbəxt sevgi barədə romana qulaq asmağın
intizarında yaşamağa başladı; o, romanın hər fəslini, top yelləncəyində uzana-
uzana, əlində, içilməmiş meyvə şirəsiylə dolu stəkan tuta-tuta dinləyir, gözləri
dolur, növbəti fəsil başa çatanadan sonra, radioromanın baş qəhrəmanı olan cavan
qızın ölüb-ölməyəcəyi sualıyla özünü üzüb əldən salırdı. Xose İqnasio Saens de la
Barra, bu barədə də onun üçün informasiya toplayıb xəbər veridi ki: «Bəli, general,
qız öləcək!» - «Qoy ölməsin, lənət şeytana! - o, əmr etdi - qoy bütün adamlar kimi
ərə gedib uşaq doğsun, sonra qocalıb ölsün!»
Və Saens de la Barra, generalın,
hakimiyyət illuziyalarında rahatlığı üçün ssenarini dəyişdirməyi əmr etdi. O
gündən sonra radioromanların qəhrəmanları, onun icazəsi olmadan, ölmür, əsərin
keçmiş fəsillərində ölmüş personajlar onun arzusuyla dirilir, mənfi qəhrəmanlar
vaxtından əvvəl cəzalandırılır, müsbət qəhrəmanlar xoşbəxt olurdular; bu
xoşbəxtliklər, onun əmriylə baş tuturdu; bütün bunlar, fəaliyyət illuziyası
yaradaraq, onun həyatına nə isə bir dolğunluq gətirirdi; axı, lap çoxdannan, nə iləsə
məşğul olmağa özünə iş tapmırdı; axşamlar,
saat səkkizdə, əlində lampa, öz
malikanəsində gəzib dolaşdıqca, belə məlum olurdu ki, artıq kimsə itləri yemləyib
və prezident qvardiyasının otlaqlarının işığını söndürüb, kimsə qulluqçuya yatmaq
əmri verib və o yatıb; mətbəx - tərtəmiz yığışdırılmış, döşəmələr yuyulmuş,
üstündə ət doğranan taxtalar, qaşınıb karbolla dərmanlanmışdı; kimsə onun
görəcəyi işləri artıq yerinə yetirmişdi; sonra məlum olurdu ki, kimsə pəncərələrin
şpinqaletlərini də endirib, kabinet qapılarının açarlarının yalnız və yalnız onda
135
olmasına baxmayaraq, bütün qapıları da açarlamışdı; vestibuldən,
onun yataq
otağınacan asılan divar işıqları, o əlini düyməyə uzatmağa macal tapmamış, bir-bir
sönürdü və o, qaranlıqda əsir düşmüş monarx kimi, ayaqlarını ağır-ağır çəkə-çəkə,
izinə heç kim düşə bilməsin deyə, qara məxmərin içindəki mahmızını ardınca
sürüyə-sürüyə, əksi güzgülərə düşmədən, yeriyirdi; pəncərələrin önündən keçib
getdikcə, həmin dənizi – yanvar ayının Qəraib dənizini görürdü; o, dənizə düz
iyirmi üç dəfə baxdı və iyirmi üç dəfənin iyirmi üçündə də onu öz yanvar
mənzərəsində – üzünə qırmızı örtük çəkilmiş cənnət bataqlığına
oxşar vəziyyətdə
gördü. O, hər axşamını beləcə, bu minvalla keçirdi; həmin o avqust axşamı da yenə
hər şey olduğu kimi idi; qaranlıqda ayaqlarını xışıldada-xışıldada öz otağına
getdiyi yerdə o, yolüstü, hələ də melisa kolu bitən dibçək, çoxdan ölmüş quşların
qəfəsləri, anasının, diri-diri çürüyüb canını tapşırdığı əzablar kəcavəsi həmişəki
yerində dayanan otağa – Bendisyon Alvaradonun yataq otağına baş çəkdi. «Gecən
xeyrə qalsın, ana!» - səssizcə deyib uzun müddətdən bəri eşitmədiyi: «Gecən xeyrə
qalsın, Allah amanatında, oğul!» - cavabını yenə də eşitmədi. Anasının otağından
çıxıb, işdi, əgər qalmaqal düşərsə, qaçıb aradan çıxmaq üçün karına gələcək
lampayla yoluna işıq saça-saça, öz yataq otağına gedirdi ki, birdən-birə bədəni
qorxudan qıc olub gərildi – lampanın işığı, hardasa qaralığın dibində, Lord
Köxelin, kösöv kimi işaran bəbəklərində közərirdi… kişi odekalonu ətri gəldi və
general bu odekalon ətri gələn adamın
ona olan nifrətini, hakim gücünü hiss etdi.
O, zülmət qaranlıqda duranın kim olduğunu, əyninə parad kostyumu geyib bura, bu
gecənin tarixi bir gecə olduğunu ona xatırlatmaq üçün gələn adamın, Xose İqnasio
Saens de la Barra olduğunu gözəl bilsə də: «Kim var burda?» - deyə soruşdu. –
«Bu gün on iki avqustdur, general! Böyük, tarixi bir gündür! Sizin hakimiyyətə
gəlişinizin düz yüzüncü ildönümüdür! Odur ki, general, dünyanın dörd bir
tərəfindən qonaqlar təşrif buyurub! Bəs necə?! Axı belə bayramda, ən uzun ömür
ərzində belə, cəmi bircə dəfə iştirak etmək müyəssər olur. Bu günü bütün ölkə
qeyd edir, bəs siz?!» O, Xose İqnasiyonun inadkar tələblərinə - bu yaddaqalan
gecəni, xalqın gurultulu alqışları və odlu məhəbbətinin şüarları altında keçirmək
barədə bütün xahişlərinə cavab olaraq, öz yuxu kamerasına
həmişəkindən bir az da
tez çəkilib, üç kilidi və üç qıfılı bağladı, üç zənciri çəkib soyunmadan, orden-
medalsız, kobud kətan formasında, sol tayı qızıl mazmızlı uzunboğazlarında
döşəməyə uzanaraq, üzünü balışa basan kimi, ovuclarına basdı və elə bu
vəziyyətdəcə – öz əbədi vəziyyətində, bizim, onu bir vaxt tapacağımız vəziyyətdə -
quzğunların didib-dağıtdığı, dərisi min bir həşərat və dəniz yosunları basdığı
vəziyyətdə donub qaldı və yuxusuz gözələrinin içiylə, dumanlı şehin arasıyla
uzaqdan eşidilən bayram atəşfəşanlığının, şən musiqinin, təntənəli kilsə zənglərinin
cingiltisini, şüarlar çığıra-çığıra, lil axını kimi irəliləyən kütlələrin səsini eşitdi; o,
bütün bunları eşidir, qəmlənməkdən çox, təəccüblənir və öz-özünə: «Anam mənim,
taleyim mənim, Bendisyon Alvarado! O vaxtdan artıq düz yüz il keçir! Lənət
şeytana, vaxt necə də tez gedir!» - dedi.
…Deməli o, elə ordaydı, özü də bu, onun oxşarı yox,
məhz özüydü, qəbul
salonunda, ziyafət masasının üstündə, dünyasını dəyişmiş Papa kimi təmtəraqlı
geyimdə, təpədən-dırnağacan gül-çiçəyin içində, bir dəfə nə vaxtsa ölüb uzandığı
136