Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman

idi ki, o özünü saxlaya bilməyib onu öz həmyerlisinə - səhiyyə nazirinə danışdı, 
nazir də bu sayaq ölümün artıq tarixdə təsvir edildiyini söyləməklə onun xofunu 
bir az da artırdı. «Eynilə belə bir ölüm, mənim generalım!» Və səhiyyə naziri, 
general Lautaro Munyosun kənarları yanmış, qalın kitabını əlinə alıb eynilə bu cür 
qətlin təsvir olunduğu epizodu oxudu. «Hə, hər şey mənim yuxumda olduğu 
kimiydi, ana! Mən onu dinləyərkən, hər şeyi yenidən xatırladım, unutduğum ən 
xırda detalları belə xatırladım… məsələn, necə yuxudan ayılandan sonra havanın 
küləksiz olmasına baxmayaraq, iyirmi üç pəncərənin öz-özünə açıldığını 
xatırladım… yuxuda da mənə düz iyirmi üç bıçaq zərbəsi vurulmuşdu. Bu nə 
dəhşətli uyarlıqdı?!» Uyarlıq, tək bir bununla bitmədi, yuxum, bir növ çin oldu, elə 
həmin həftə hərbi qüvvələrin səhlənkarlığı, yaxud, bilərəkdən yaxalarını kənara 
çəkməsi nəticəsində senata və ali məhkəməyə quldur basqıları baş verdi; hücum 
edənlər, milli sərvətimizin – senatın altını üstünə çevirdilər… o senatın ki, bir 
zamanlar müstəqillik uğrunda mübarizənin fədailəri ordan, millətimizin 
suverenliyini elan etmişdilər; senat yandırıldı, yanğının alovları gecə yarısınadək 
tuğyan etdi, bu dəhşətli mənzərəni prezident iqamətgahının balkonundan da 
aydınca seyr etmək olurdu, yanğın, bu tarixi binanın özülündən belə əsər-əlamət 
saxlamadı və kiminsə, nəinki binanın özünü, onun xatirəsini belə yaddaşlardan 
birdəfəlik silməyə çalışdığı xəbəri isə prezidenti zərrə qədər məyus etmədi; bizə 
vəd edildi ki, cinayətkarlar mütləq axtarılıb tapılacaq və tezliklə Qəhrəmanlar 
Evinin tam eyni olan bir bina ucaldılacaq; lakin cinayətkarlar tapılmadı, senat 
binasının xarabalığı isə indi də olduğu kimi qalmağındadır. Senatorlara, ali ədalət 
məhkəməsinin işçilərinə gəldikdə isə prezident öz yuxusunun bəd yozumunu heç 
də onlardan gizlətmək fikrində deyildi, əksinə, bir vaxtlar yuxuda aldığı 
xəbərdarlıqla öz hərəkətlərinə haqq qazandıraraq, qanunvericiləri, iti qovan kimi 
qovdu, köhnə respublikanın məhkəmə aparatını büsbütün dağıtdı, senatorları, 
millət vəkillərini, ali məhkəmə hakimlərini isə (onun, onlara artıq heç bir ehtiyacı 
yoxidi, o səbəbdən ki, hakimiyyətinin qanuniliyinin təsdiq edilməsinə heç bir 
ehtiyac duymurdu) mükafatlandırdı - pulu yağış kimi başlarına yağdırdı, sonra da 
bir-bir uzaq ölkələrə səfir göndərdi, öz yanında isə yalnız bircə nəfəri – öz 
kölgəsini, əli maçeteli, ayağıyalın, qaraqabaq hindunu saxladı; hindu onu bir an 
belə tək buraxmır, içəcəyi mayeni, yeyəcəyi yeməyi birinci öz üzərində sınaqdan 
keçirir, heç kəsi, ona müəyyən olunmuş məsafədən yaxına gəlməyə imkan 
vermirdi. « Bu hindu, prezident yanımda olduğu saatlarda da qapının ağzını 
kəsdirib dayanırdı. Söhbət gəzirdi ki, guya prezident mənim oynaşımdır, əslində 
isə o, yanıma ayda iki dəfə kart falına baxmağa gəlirdi. Bu, uzun illər davam etdi, o 
vatlar o özünü, hələ haçansa öləcək bəndə kimi hiss edirdi, hələ də şübhə və 
tərəddüdlər içindəydi, özü də bunu etiraf edirdi ki, o da səhvə yol verə bilər və kart 
falına öz vəhşi, fitri instinktindən daha çox inanırdı. O, adətən mənim yanıma, 
nədənsə qorxub-hürkəndə, canını xof alanda, qorxudan qocalıb qartımış vəziyyətdə 
gəlirdi; mən, onu ilk dəfə görəndə də o eynil belə bir vəziyyətdəydi… içəri daxil 
olub əllərini - qurbağa qarnı kimi tarıma çəkilmiş hamar dərili, yumru ovcunu 
mənə uzatdı… mən, bu uzundan da uzun ovsunçu-falçı ömrümdə hələ bu cür gözəl 
əllər görməmişdim, heç sonralar da görmədim! O, lal yalvarış və ümidsizlik dolu 
gözlərini üzümə dikib, hər iki əlini stolun üstünə qoydu… görürdüm axı necə içi 
 
61

---

gizli təşvişdən və özünə inamsızlıqdan doğranıb-tökülür, onu da görürdüm ki, daha 
ürəyində bircə dənə də olsun, arzu, ümid qalmayıb, bədbinliəyə qapılıb və onda 
məni, onun əllərindən daha çox, hüdudsuz qüssəsi və yalqızlığı heyrətə gətirdi. 
Onun zavallı qəlbinə, şübhələrdən üzülmüş qoca qəlbinə acıdım və falına baxmağa 
başladım, lakin onun taleyi, alın yazısı mənim üçün anlaşılmaz, büsbütün qaranlıq 
qaldı. Nə onun ovcu, nə də digər fal üsullarıyla heç nəyi oxumaq olmurdu… onun 
kartlara toxunmağıyla, kartlar rəngini dəyişir, bataqlıq suyuna düşən kimi qapqara 
qaralır, fincanın dibinə çökən qəhvə, bulanıq palçığa çevrilirdi. Onun şəxsiyyəti ilə 
bağlı heç bir üsulla heç nə öyrənmək mümkün olmurdu… qəribədi ki, onun onun 
falında, onunla ünsiyyətdə olan yaxın adamların taleyi apaydın oxunurdu. Orda 
mən, onun anasını - Bendisyon Alvaradonu görə bildim və ona, anasının lap 
qocalandan, kar olmağa başlayandan sonra hansısa əcaib quşları necə 
rəngləyəcəyini də göstərdim, o isə: «Yazıq anam!» - deyib ah çəkdi. O biri dəfə 
falına baxanda, şəhərimizin qasırğadan necə dağılacağını gördüm, qasırğa o qədər 
dəhşətliydi ki, onun, qadın adını xatırrladan adı belə iyrənc məsxərə kimi 
səslənirdi. Bir dəfə isə biz, belində qılınc olan, yaşıl maskalı bir kişini gördük və 
prezident təşvişlə soruşdu ki, hazırda bu adam hardadı, kartlar cavab verdi ki, bu 
adam, çərşənbə günləri, o biri günlərə nisbətən prezidentə daha yaxın olur, o dedi: 
«Aha», sonra soruşdu ki, bu adamın gözləri nə rəngdədir, kartlar cavab verdi ki, 
işıqda baxanda, onun bir gözü quarapo-şərab rənginə, o birisi, tünd rəngə çalır və o 
dedi: «Aha!», sonra soruşdu ki, bu adamın niyyəti nədir? Mən, daha dözə bilməyib 
bütün həqiqəti açıb ona danışdım; dedim ki, yaşıl maska - xəyanət və namərdliyə 
işarədir, o, təntənəylə: «Aha! - dedi. – Bilirəm o kimdi! Dəqiq bilirəm!» Bu adam, 
onun yaxın köməkçilərindən biri, polkovnik Miravan idi… bir neçə gündən sonra 
həmin polkovnik tapançanı qulağına sıxıb özünü vurdu və ölümündən sonra heç bir 
əlçim kağızı da tapılmadı ki, camaat onun bu intiharının səbəbini bilsin. 
İnsanların və vətənin taleyini, onun tarixi yollarını o, beləcə, kart falı əsasında 
müəyyən edirdi. Yalnız sonralar, adi suya baxaraq, kimin nə vaxt və harada 
öləcəyini söyləyə bilən, bu sahədə misli-bərabəri olmayan görücü qarı haqqında 
eşitdiyi gündən, kart falı gözündən düşdü və o, maçete ilə silahlanmış 
mühafizəçisinin müşayəti ilə hamıdan xəlvət həmin görücünü axtarmağa yollandı, 
yalnız qatar keçə bilən dağ cığırlarıyla, dərələrin dibiylə yol yeriyə-yeriyə gedib 
yayladakı tənha bir komaya çatdı; görücü qarı burda öz nəticəsiylə yaşayırdı, bu 
yaxınlarda ərini itirmiş nəticəsinin üç uşağı vardı, dördüncüsünü də bu gün-sabah 
doğasıydı: o, qarını qaranlıq bir otağın küncündə, qamakada uzanmış halda tapdı; 
qarını iflic vurmuşdu, gözləri, demək olar, görmürdü: lakin qarı ona deyəndə ki, 
əllərini suyla dolu ləyənin üzərinə tut, qaranlıq dağıldı, ləyəndəki su duruldu, 
saflaşdı, işıq saçıb parıldadı… bu işıq hardansa, suyun dərinliyindən gəlirdi… o. 
bu suda özünü, güzgüdəki kimi apaydın gördü… rütbə nişanları taxılmamış hərbi-
səhra geyimində, uzunboğaz çəkmələrdə, sol dabanında qızıl mahmız, döşəmədə 
üzüqoylu uzandığı yerdə gördü… qarıdan soruşdu ki, bu harada baş verir, 
döşəmədə üzüqoylu uzandığı bu yer haradır və qarı, ləyəndəki suyun, işıq 
şölələrini izləyə-izləyə cavab verdi ki, bu, bu dəqiqə oturduqları otaqdan böyük 
olmayan bir otaqda baş verir və o, bu otağın içində yazı masasını, elektrik 
yelqovanını görür, dənizə açılan pəncərə görür, ağ divarları, hansısa atların şəklini 
 
62

---