Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman

və üzərində əjdaha təsvir olunan bayraq görür. Prezident dedi: «Aha!» O, bu 
təsvirlə, iclas salonunun qonşuluğunda yerləşən kabinetini tanımışdı… Odu ki: 
«Bəs mən necə öləcəyəm, öldürəcəklər, ya pis bir xəstəlikdən öləcəyəm?» - deyə 
soruşdu. Qarı cavab verdi ki, yox, onu nə öldürəcəklər, nə də o, pis xəstəlikdən 
öləcək, o öz əcəliylə öləcək və ölüm, onu yuxuda ikən yaxalayacaq… özü də o, 
əziyyətsiz-filansız, rahat öləcək. Prezident: «Aha!» - deyib gizli bir həyəcanla: 
«Bəs bu, nə vaxt baş verəcək?» - deyə soruşdu. Qarı cavab verdi ki, qorxmasın, 
onun yaşı qədər – yüz yeddi il yaşayacaq, bundan sonra daha yüz iyirmi beş il 
ömür sürəcək və yalnız o zaman, indicə suda gördüyü hadisə baş verəcək. O: 
«Aha.» - dedi və xəstə qarını, öz peşəkar cəllad məharətiylə – ona heç bir işgəncə 
vermədən, öz qızıl mahmızının bağıyla onu üsulluca boğub öldürdü; baxmayaraq 
ki, bu vaxtacan nə müharibədə, nə də dinc dövrlərdə o, bir kimsəni, yaxud heyvanı 
şəxsən özü öldürməmişdi, zavallı qarını özü öldürdü, bu, onun öldürdüyü yeganə 
canlıydı; onu da ona görə öldürdü ki, yer üzündə özündən savayı heç kəs onun 
harda və nə vaxt öləcəyini bilməsin. Bu əclaflığı uzun-uzadı payız gecələrində də 
onun ruhunu narahat eləmir, vicdanını zərrəcə də ağrıtmırdı. 
Əksinə, o bu hadisəni özünə alqış və öyüd kimi xatırlamağı sevirdi – bax, bu cür 
zalım və qətiyyətli olmaq gərəkdir; Manuela Sançes, həmin o günəş tutulması 
hadisəsinin zülmətində qeyb olandan bəri o öz keçmiş əzmini və qətiyyətini dönə-
dönə, təəssüflə xatırlayır, özünü, ondan iyrəndirməyə çalışırdı ki, xəcalət hissindən 
qurtulsun, özünü alçaldılmış duymasın, içini yandırıb-yaxan məsxərə neşətərini 
canından çıxarıb atsın; o, tamarinlərin altındakı qamakda uzanır, Manuela Sançes 
barədə, yarpaqların xışıltısını dinləyə-dinləyə, yuxusuna haram qatan bir nifrətlə 
düşünür, silahlı qüvvələr Manuela Sançesi quruda və dənizdə, şor çıxarılan ucsuz-
bucaqsız ölü səhralarda axtarmaqda ikən, o, hey düşünür, arada bir hikkəylə öz-
özünə: «Lənət şeytana, hara yoxa çıxmısan, haralara qaçıb gizlənmisən ki, ünüm 
sənə yetmir, səsim çatmır, səni heç cür ələ keçirə bilmirəm… ələ keçirə bilsəydim, 
onda bilərdin, hakimiyyət nə deməkdi!» - deyə deyinirdi. İndi o, hikkə və 
nifrətindən başqa heç nə duymurdu, sinəsinə qoyduğu şlyapası şiddətli ürək 
döyüntülərindən narın-narın titrəyir, anasının – ondan, nə baş verdiyini öyrənməyə 
çalışan Bendisyon Alvaradonun sualını sanki heç eşitmirdi… «Gün tutulmasından 
sonra niyə belə qanıqara gəzirsən, bir kəslə kəlmə də kəsmirsən? Niyə içini 
yeyirsən?» O, dinməzcə ayağa qalxır, anasını ürəyində söyə-söyə, fil ayaqlarını 
arxasınca sürütləyə-sürütləyə çıxıb gedir, gedə-gedə, acı heyrətlə, bir Allah bilir, 
kimdənsə əsəbi-əsəbi: «Yəni doğurdan bu, mənəm? Doğurdan, başım bu qədər 
xarab olub ki, neyləməyin, necə yaşamağın təhərini bilmirəm?.. Yəni doğurdan 
mən, daha öz taleyimin ağası deyiləm? Bəlkə hamısı ona görədi ki, o qızın evinə, 
bir zamanlar Santos-İqeronos de Fransisko Lineronun sərin və rahat evinə girdiyim 
kimi yox, qızın anasının icazəsiylə girirdim?» -deyə soruşurdu. 
Fransisko Lineroyla bağlı əhvalat, hələ Patrisio Araqonesdən əvvəl, o öz mübarək 
çöhərsini xalqa, şəxsən özü göstərməyə məcbur olduğu vaxtlarda baş vermişdi. 
«O, qapını döymədən, içəri girdi… ona görə girdi ki, könlü belə istəyirdi… saat on 
biri vuran zəngin sədaları altında içəri keçdi… mən, pationun üstündəki 
eyvandaydım, onun qızıl mahmızının, saatın zəngiylə həmahəng cingildədiyini 
eşidirdim; onun, pationun kərpic döşəməsində fil kimi tappıldatdığı addımlarının 
 
63

---

səsini eşidirdim, onu bu vaxtacan görməsəm də, vücudunu, boy-buxununu, 
əzəmətiylə bir təsəvvürümə gətirib o, hələ içəri eyvanın astanasında peyda 
olmamışdan dəhşətə gəldim; dan quşu qızılı ətirşahların arasında haray çəkir, o da 
saat on birin olmasından xəbər verir, qvineo bananlarının ətrindən məst olmuş 
sarıköynək cəh-cəh vurur, ağacın şirəli meyvələr dolu bir neçə budağı pationun 
çardağı altında yellənirdi; avqust ayının həmin o məşum çərşənbə axşamı 
günəşinin şəfəqləri yarpaqların, bal dadan sapsarı meyvələrin və bir gün əvvəl ərim 
Ponsio Dasanın sübh erkəndən gülləylə vurmuş və qanı axsın deyə, çardağın 
altından, qvineo salxımlarının böyründən asdığı cavan maralın cəmdəyi üzərində 
oynaşırdı… Budur o, içəri girdi, qara-qura yuxularda görə biləcəyindən daha 
qorxunc və zəhmli, tərdən islanmış xaki rəngli gödəkçədə, silahsız-qundaqsız içəri 
girdi… amma o, tək deyildi, yanında, əlini maçetenin qulpuna qoymuş qaraqabaq 
bir hindu daynmışdı. Mən onun, içi çıxılmazlıqlar dolu, qəddar gözlərini gördüm. 
O, öz incə, qadın əlini yuxuluymuş kimi, yavaş-yavaş qvineo budağına uzatdı, 
salxımlardan birini qoparıb acgöz-acgöz yedi, sonra birini də qoparıb yedi, sonra 
birini də, birini də, meyvələri ağzına basıb marçamarçla elə yeyirdi, elə bil bataqlıq 
lehməsi sümrülürdü…» O, həm salxımları, həm də gözləriylə Fransisko Lineronun 
gözəl bədənini yeyirdi… biçarə qadınsa, az qalırdı xəcalətdən əriyib yerə girsin… 
o çox cavan idi, təzəcə ərə getmişdi və bu cür baxışlardan sıxılırdı, amma onu da 
gözəl başa düşürdü ki, bu qorxunc adam bura, öz ehtirasını, şəhvətini söndürmək 
üçün gəlib və olacağa çarə yoxdu, çünki baş vermək üzrə olan vaqiənin qarşısını 
almağa yalnız bir adamın gücü çatardı – o da bu əjdahanın özünün. 
«Mən, ərimin, dəhşətdən təngiyən nəfəsini eşidirdim… o mənim yanımda oturdu, 
biz əl-ələ verib, bir müddət daş kimi donub qaldıq, elə bil ürəklərimiz də bir-birinə 
qovuşdu, bir ürək kimi vurmağa başladı… heybətli qoca isə ikicə addımlıqda 
dayanmışdı, gözü doymadan, qvineo meyvələrindən basıb yeyir, çəyirdəkləri 
arxaya tullayır və gözlərini qırpmadan, mənə baxa-baxa ağacın bütün salxımlarının 
axırına çıxırdı… o, maral cəmdəyinin böyründən asılmış budağı tamam-kamal 
soub qurtardı, ayaqyalın hindusuna işarə verib, ərim Ponsio Dasaya: «Çıx çölə, 
dostumla bir az söhbət elə, səninlə bir məsələni yoluna qoymalıdı!» - dedi. Mən, 
qorxudan titrətsəm də, başa düşürdüm ki, həyatımı xilas etməyin bircə çarəsi var – 
bu da, mənimlə etmək istədiyinə imkan vermək, bütün hərəkətlərinə dözməkdi; 
odu ki, məni soyunduranda, özüm də ona kömək eləyirdim, yoxsa krujevaların 
içində azıb-qalırdı, nəyi nə cür açmağın təhərini bilmirdi… onun iyrənc iyindən, 
otağa dolan üfunətindən, az qala boğulurdum… axırda o, pəncəsinin bir zərbəsiylə 
paltarımı cırdı və məni vəhşi kimi sıxcalamağa, əlini hara gəldi atmağa başladı, 
mən isə qeyri-ixtiyarı düşünürdüm; «Pərvərdigara, bu gün səhərdən başım marala 
elə qarışıb ki, qıçlarımın arasını yumağa da macalım olmayıb, rüsvayçılıqdır!» 
Nəhayət, o öz istəyinə çatdı, ancaq bunu elə tələm-tələsik, elə naşıcasına elədi ki, 
elə bil əldən düşmüş qoca, yaxud indiyəcən qadın görməmiş burnufırtıqlı 
yeniyetməydi. Öz acizliyindən özü də əməlli başlı pərt olmuşdu, lap qurumsağa 
oxşayırdı… sıtqayıb ağlayır, sidik kimi isti göz yaşları axıdırdı… sifəti o qədər 
kədərli, gözləri o qədər qüssəliydi ki, üzündən də yetimsayağı bir kimsəsizlik, 
yazıq yalqızlıq yağırdı ki, ona ürəyim ağırıdı… ona da, elə dünyadakı bütün 
kişilərə də yazığım gəldi, barmaqlarımın ucuyla başını sığallamağa, ona təsəlli 
 
64

---