Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman

işıqlı izini qarlığa yaya-yaya, qaranlığı üfunətli fısıltılarıyla doldura-doldura, it 
kimi zingildəyə-zingildəyə uçur, həyat adlanan dəhşətin həzzini duya-duya, 
gözqamaşdıran ölüm od-alovunun, lal şimşəklərin içindən ötüşə-ötüşə uçurdu… 
lakin uçurumun dibində, dəryanın qurtaracağında onu yenə həmin bu toyuq hin, 
yaşıl toyuq zili, toyuqların yuxusuz mürgüsü, donu, sınmış yumurtaların sarısına 
bulaşmış, titrək bədənli mulat qadın gözləyirdi… - «Görürsüz, dedim axı sizə, 
general! Bütün yumurtaları sındırdınız!» O isə, doymuş məmnun heysizliklə, 
növbəti sevgisiz eyş-işrətdən püskürən acı qəzəbini içində zorla boğa-boğa 
ona:«Say və qeyd elə neçəsi sınıb, pulunu maaşından çıxacağam…» - dedi və 
getdi. Saat onu göstərirdi. O, fermaya daxil olub, bütün inəklərin damaqlarını bir-
bir yoxladı. Girov qadınlar yaşayan tikilinin yanından ötəndə, pəncərədən içəri 
boylandı və döşəməyə uzanmış zahı qadını gördü – mamaça, bir az əvvəl 
doğulmuş çağanı qucağında tutmuşdu, ona: «Oğlan oldu, mənim generalım! Adını 
nə qoyaq?!» - deyirdi. «Nə istəyirsiz qoyun.» - o cavab verdi. Saat on biri 
göstərirdi. O, adəti üzrə, qarovulu saydı, qıfılları yoxladı, quş qəfəslərinin üstünə 
örtük çəkdi, bütün otaqların işıqlarını söndürdü. Gecə, yarıya yaxınlaşırdı… ölkədə 
sakitlik idi, dünya yatırdı… o, öz yataq otağına gecənin bu zülmət qaranlığında 
yollandı, dəhlizi, mayakın ani parıltıyla hərlənib yoxa çıxan işığı altında ötdü, 
yataq otağına çatıb lampanı qapının yanındakı asılqandan asdı… qəfildən qaçıb 
aradan çıxmaq lazım gəlsəydi, bu lampa ona gərək olacaqdı… - qapını arxasınca 
bağlayıb, üç qıfılı, üç cəftəni vurub, üç zənciri çəkdi və yığcam unitazında oturub, 
zalım körpəsini - heybətli şişini nazlamağa, giziltisini ovutmağa başladı, şıltaq 
körpəsi ovucunun içində kiriyib yatanacan, ağrısı səngiyənəcən oturduğu 
vəziyyətdə qaldı. Lakin ağrının səngiməyi ilə yenidən baş qaldırmabı bir oldu. 
Qəfil qorxu onu ildırım kimi vurdu – açıq pəncərədən içəri külək doldu, uzaq şor 
səhrasından əsən külək, yataq otağını, qum dənəciklərinə bənzər, saysız-hesabsız 
uşaq səsləriylə doldurdu. Ölüm çöhrəli səhrada dolaşan kimsəsiz uşaqların 
qəlbindən qopan mahnı müharibəyə getmiş cəngavər barədə idi… «Hardadı 
cəngavər? Hardadı igid? Bu nə dərddər, bu nə kədər… Qülləyə qalx, onun gəlişinə 
tamaşa elə, onda görəcəksən ki, məxmər üzlü tabutda qayıdıb o! Ah bu nə 
bədbəxtlik!» Uzaqdan eşidilən bu səslər xorunu, ulduz sayrışması da zənn etmək 
və özünü, bu səslərin, ulduz şərqisi olduğuna inandırıb rahatca yuxuya getmək 
olardı, lakin o, qəzəb içində ayağa sıçrayıb, var gücüylə: «Yetər daha, lənət 
şeytana! Ya onlar, ya mən!» - deyə bağırdı. Sözsüz ki, o özünü seçdi. Hələ səhərin 
gözü açılmamış əmr verdi ki, uşaqları, sement yüklənmiş barjaya doldurub, mahnı 
oxuda-oxuda, ərazi sularımızdan kənarlara aparsınlar; orda barja dinamitlə 
partladıldı və uşaqlar, nə baş verdiyini anlamağa macal tapmamış, daş kimi suyun 
dibinə getdilər. Üç zabit onun hüzuruna gəlib, əmrinin yerinə yetirildiyini 
bildirəndə, o ilk növbədə zabitlərin hər birinin rütbəsini iki dərəcə qaldıtdırdı və 
vətənə sədaqətli xidmətlərinə görə medalla təltif etdi, sonra da əmr verdi ki, onları 
cinayətkar kimi güllələsinlər… - «Çünki elə əmrlər var ki, verilə bilər, ancaq 
yerinə yetirilə bilməz, çünki bu əmrlərin yerinə yetirilməsi cinayətdir, lənət 
şeytana, zavallı cocuqlar!» Bu sayaq ağır sınaqlar onu bir daha əmin edirdi ki, ən 
təhlükəli düşmən - rejimin öz daxilindədir, yəni etimad qazanaraq, dövlət 
başçısının ürəyinə soxulmuş şəxsdir; bir daha əmin olurdu ki, ilk baxışda ona ən 
 
75

---

sadiq görünən, vaxtı ilə vəzifə pillələri ilə yüksəltidiyi və bu səbəbdən, dayağı 
bildiyi adamlar, gec-tez onları yedizdirən əli kəsib atmağa çalışırlar – o, belələrini 
pəncəsinin bircə zərbəsiylə yıxır, onların yerinə, yoxluqdan, ayrılarını tapıb çıxarır, 
onları yüksək vəzifələrə təyin edir, fəhmi və barmağının bircə işarəsi ilə onlara 
müxtəlif rütbələr verirdi: «Sən – kapitansan, sən – polkovnik, sən – general, 
qalanları isə leytenant! Daha nə istəyirsiz?!» Sonra vaxt ötdükcə, bu adamların 
tədricən qarın bağlamağına, enlənib-şişib az qala tikişləri cırılan mundirlərinə 
sığmamağına tamaşa eləyə-eləyə, ona sədaqətlə xidmət etdiklərini dəyərləndirərək, 
onları gözdən itirirdi və yalnız iki min uşaqla bağlı bu gözlənilməz hadisədən sonra 
o anladı ki, onu, bir nəfər yox, hərbi qüvvələrin bütün komandanlığı aldadıb. - 
«Bircə onu bilirlər ki, süd xərclərinin artırılmasını tələb eləsinlər, iş çətinə düşəndə 
isə, indicə xörək yedikləri nimçəyə batırmağa hazırdılar, halbuki, onların hamısını 
mən, Adəm Həvvanı yaratdığı kimi, öz qabırğamdan yaratmışam!» Bu, həqiqətən 
də belə idi, ancaq nolsun, o, bir an belə dinclik bilmir, onların naz-qozuyla 
oynamalı, iddia və təkəbbürləriylə hesablaşmalı olurdu. Ən təhlükəlilərini isə 
yanında saxlayırdı ki, onlara göz qoymaq asan olsun, digərlərini sərhəd 
qarnizonlarında xidmətə göndərirdi, lakin bu tədbirlər də onu, şübhələrdən xilas 
edə bilmirdi. Vaxtı ilə o, qrinqoların dəniz piyadasının ölkəyə desant çıxarmasına, 
səfir Tomposunun rəsmi məlumatında deyildiyi kimi, heç də sarı qızdırmaya qarşı 
birgə mübarizə aparmaq üçün yox, yaxud siyasi mühacirlərin iddia etdiyi kimi, 
xalqın qəzəbindən qorxduğuna görə yox, məhz onların, öz zabitlərinin xatirinə 
icazə vermişdi. - «Mən istəyirdim ki, onlar bizim zabitləri adam eləsinlər, onlara 
namuslu olmağı öyrətsinlər, ana! Onlar da öyrədirdilər, bizim zabitlərə, ayaqqabını 
necə geyməyi, prezervativ və tualet kağızından istifadə etməyin qaydalarını 
öyrədirdilər, bütün öyrətdikləri də bundan ibarət idi. Hərbçilərin müxtəlif yönlü 
dəstələri arasında ixtilaf, ya münaqişə düşsə, başları bir-birinə qarışar, məndən 
uzaq olarlar, mənim üçün milli təhlükəsizlik idarəsi, baş istintaq agentliyi, ictimai 
asayiş üzrə milli departament və sair bu sayaq, bir-birindən mənasız və lazımsız o 
qədər təşkilat və idarə uydurub yaratdılar ki, indi çoxunun adı yadımda deyil!» 
Əslində, bunlar, milli təhlükəsizlik xidmətinin müxtəlif adları idi, lakin ona, 
mənzərəni bu cür təsvir etmək sərfəliydi, guya bunlar, müxtəlif təşkilatlar, müxtəlif 
xidmətlər idi. Bu ona, çətin vaxtlarda manevrlər etmək imkanı yaradırdı. 
Məsələn, o, milli təhlükəsizlik orqanının əməkdaşlarına təlqin edirdi ki, onlar, baş 
istintaq agentliyi tərəfindən izlənilir, əslində isə, bu təşkilatların hər ikisi ictimai 
asayiş agentliyinin müşahidə obyektləriydi. O, zabitləri bir-biriylə toqquşdurur, 
etibarsız sayılan hərbi hissələrin barıtına dəniz qumu qatılması əmrini verir, birinə 
bir şey, o birinə tamam başqa bir şey deyir, hamını elə dolaşdırırdı ki, artıq heç kəs 
onun əsl niyyətindən baş aça bilmiridi. Bununla belə, onlar qiyama qalxdılar: «N» 
kazarması qiyam edib, mənim generalım!» Onda o, kazarmaya cumub, ağzı 
köpüklənə-köpüklənə:«Çəkilin yoldan, qurumsaqlar, burda hökmdar - mənəm, 
hakimiyyət də mənimdir!» - deyə bağırırdı. O, ayaq saxlamadan, özlərini itirmiş, 
beşcə dəqiqə əvvəl onun portretlərini hədəf seçərək, güllə ata-ata məşq edən 
zabitlərin yanından saymazyana ötüb keçir və gedə-gedə: «Tərk-silah olsunlar!» - 
deyə əmr verirdi. Onun hökm dolu səsində isə, öz gücünə o qədər böyük inam 
vardı ki, zabitlərin özləri silahlarını yerə atırdılar. O: «Mundirləri çıxarın! - deyə 
 
76

---