anası,
öz kənd işləri üçün, evi üçün, həyəti üçün darıxmasın; anasının bədənindən
gələn üfunətli irin iyini heç kim hiss etməsin deyə, bix ağacının ətirli budaqlarını
öz əlləriylə yandırıb tüstülədirdi, bu yaralara öz əlləri ilə cürbəcür yaxmalar çəkir,
anasının, buna qədər çəkdiyi digər yaxmalardan qızarıb saralan, göyərən bədənini,
cadudan ölüm kimi qorxan səhiyyə nazirinin etirazlarına məhəl qoymadan, türk
balzamıyla müalicə eləməyə çalışırdı. «Cəhənnəm olsun hamısı, - o, deyirdi –
ikimiz də bir yerdə ölsəydik, pis olmazdı!»
Bendisyon Alvarado isə başa düşürdü ki,
tək ölür, oğluna öz keçmişindən
danışmağa tələsir, olub keçənləri, bütün sirli işlərini heç cür özüylə qəbir evinə
aparmaq istəmirdi; oğluna, doğuşdan sonra içindən çıxarıln ciftin donuzlara
atılmasından, küçədən ötüb keçən cavanlardan hansının, uşağın atası olduğunu
müəyyənləşdirməyə çalışdığından, necə boylu olmağından – qəlyanaltıxananın
arxa otağında çaxır çəlləklərinin arasında vızıldaşan gümüşü çalarlarlı göyümtül
milçəklərin əlindən göz aça bilmədən, şlyapasını belə başından çıxarmağa macal
tapmadan, ayaq üstə dayandığı yerdə hamilə olmasından danışdı. Vaxtından xeyli
əvvəl, bir avqust səhəri, qadın monastrının darvazaları altında anadan olarkın,
ətirşaha bənzər küçə fənərlərinin solğun işığında, körpənin yumurtalığının birinin
əncil böyüklüyündə olduğunu gördüyündən danışdı. - «Sən ağlayırdın və işəyirdin,
nəfəsin sinəndən, tuluq zurnasının səsinı çıxara-çıxara, qırıq-qırıq çıxırdı...» Bazar
günləri anası onu
meydana gətirir, monastr rahibələrinin ona bağışladığı əskiləri
körpənin bədənindən açıb çılpaq uşağı camaata göstərirdi ki, bəlkə kimsə
dəbəlikdən, raxitlikdən və sairədən müalicə üçün ona ucuz və etibarlı dərman adı
məsləhət görə. Ona deyirdilər ki, hamısından yaxşısı, arı balıdı, deyirdilər, alın
yazısını pozmaq olmaz, deyirdilər, uşaq böyüyəndə, nəfəsli alətlərdə çalmaqdan
savayı əlindən hər iş gələcək; günlərin bir günü isə təsadüfən küçədən keçən qara-
qışqırıqçı bir falçı uşağa yaxınlaşaraq,
vay-şivən qoparanacan, körpəyə bir o qədər
də məhəl qoyan olmadı. Falçı isə uşağa baxıb təəccüblə: «Bu uşağın ovcunda tale
xətləri yoxdu ki?! Bu o deməkdi ki, körpə - padşah olacaq!» - demişdi. «Görürsən,
demək o, səhv eləməmişdi, oğul…» - anası deyirdi; o isə anasının danışdığı bütün
bu tarixi səlnamələri, can verən adamın sayıqlamaları hesab edərək, arvada
yalvarırdı ki, keçmişdə olub-keçənləri az eşib-töksün, ondansa, bir az yuxulasın. O,
anasına yalvara-yalvara, onu çit döşəkağıya səriyirdi və bu sayaq yaraları
incitməyən çoxlu nazik və yumşaq döşəkağılar tikdirməyi əmr etmişdi. Gecələr
anasını böyrü üstə uzadıb, ona, körpə uşağı yatıran tək,
lay-lay deyir, qadınsa
gözünə yuxu getmədən, əli sinəsində uzanıb qalırdı. – «Bax belə, anacan. Olub-
keçənləri yada salmaq lazım deyil. Olan oldu, keçən keçdi, mən də, budu ha,
gözünün qabağındayam.» O çalışırdı ki, anasının bu cür diri-diri çürüməsindən
saraydan kənarda xəbər tutmasınlar; rəsmi dövlət mənbələri Bendisyon
Alvaradonun xəstəliyi barədə saxta bülletenlər nəşr edir, bu bülletenləri ictimai
yerlərdə carçılar bərkdən-bərkdən oxuyurdular, bu səbəbdən, prezidentin anasının
əsl xəstəliyi barədə söz-söhbətin qabağını almaq heç cür mümkün olmurdu.
Carçılar növbəti bülleteni oxuyandan sonra şifahi
surətdə təsdiq edirdilər ki, can
verənin otağından gələn üfunətli çürümə iyi axır vaxtlar o qədər kəskinləşib ki,
həyətdəki cüzamlı xəstələr belə bu iyidən ordan baş götürüb qaçıblar. Onlar
danışırdılar ki, can verən xəstəni, başı, yenicə kəsilmiş qoyunların qanında
87
çimdirirlər, deyirdilər, arvadın altından yığılan döşəküzülərin irinli ləkələri
qaynatmaqla da getmir, prezident özü isə heç fermaya da ayaq basmır, ən çətin
məqamlarında baş çəkdiyi arvadlarına belə dəymir, deyirdilər prezident, anası üçün
dua oxumağa gələn arxiyepiskopun özünü belə qapıdan qaytarararq: «Burda ölən-
zad yoxdu, müqəddəs ata! Camaatın boş şaiyələrinə inanmayın!» - deyib.
O, üfunətli iyə məhəl qoymadan anasıyla bir nimçədən, bir qaşıqdan yeyir, hər
axşam yatmamışdan əvvəl onu çimdirir, onu ən nəcib
itin piyindən bişirilmiş
sabunla sabunlayır, anasının vəsiyyətlərini – ölümündən sonra onun heyvanlarıyla
necə rəftar edilməli olduğu, onlara necə qulluq göstərilməli olduğu barədə
dediklərini ürəyinin başı sökülə-sökülədinləyir və bu söhbətlərdən kövrəlirdi.
«Tovuzquşuların lələklərini qoparıb şlyapalara vurmağı qadağan edirəm...» -
deyəndə, axırıncı kəlmədə anasınının səsi əsmişdi. O isə arvadın bədənini qətran
yağı ilə yağlamağına davam edə-edə, onun bütün əmrlərinə: «Yaxşı, anacan.» -
deyə cavab verirdi. «Quşları bayramlarda oxumağa məcbur eləməyin...» - «Yaxşı,
ana.» - deyə o, söz verirdi və arvadı təmiz döşəkağıya səriyirdi. «Qasırğadan qabaq
quş yuvalarından yumurtaları yığışdırın, yoxsa ətcəbalalar quşların altında qalıb
boğular...» «Yaxşı, ana.» - o deyirdi və arvadın əlini ürəyinin üstünə qoyurdu. –
«Sən rahat yat».
O, anasının alnından öpür, çarpayısının yanında döşəmənin üstünə uzanır, üzünü
döşəməyə söykəyəyərək, arvadın yuxusunun istiqamətini izləyir, ölüm
yaxınlaşdıqca, get-gedə məntiqə minən sonsuz sayıqlamalarını xüsusi bir diqqətlə
dinləyirdi. Günlərin bir günü, sonsuz gecələrlə üst-üstə yığılan qəzəbi, kin-
kudurəti, kədərli bir bazar ertəsinin sübhündə, sübhün vahiməli səssizliyində əriyib
yoxa çıxdı.
Həmin səhər o, yuxudan, doğma anası Bendisyon Alvaradonun
nəfəsinin dayanmasına oyandı. Ayağa qalxıb, arvadın yara-xoralı bədəninə
bürüdüyü döşəkağını açdı, bir müddət sübhün səsinə – ara-sıra eşidilən xoruz
banlarına diqqət kəsildi, sonra qəfildən, səhərin bozumtul ala-toranında,
döşəkağıda, anasının bədəninin qalan izi - qadın bədəninin heyrətamiz əksini –
sağlam, cavan qadın bədəninin izini gördü; bu, həm də onun anası Bendisyon
Alvaradonun – neçə müddətdən bəri əli sinəsində, böyrü üstə uzanıb qalan anası
Bendisyonun bədəninin izi idi… anasının, eynilə beləcə, o biri döşəkağıda da sanki
yağla çəkilmiş hamar və aydın izi qalmışdı və bu gözəl izdən,
üfunət yox, otağın
eybəcər, ağır xəstəxana havasına bənzər havasını təmizləyən diri çiçəklərin incə
ətri gəlirdi; sonradan bu döşəkağıları sodayla qaynadaraq, ha cürbəcür sabunlarla
yuyurdularsa da, arvadın bədəninin izi, döşəkağının nə üzündən, nə də astarından
getmirdi ki, getmirdi; bu iz, parçanın az qala saplarının canına yerimişdi, onun
ayrılmaz, silinməz hissəsinə çevrilmişdi. Lakin, binəva oğul bu möcüzənin
mənasını və əhəmiyyətini ilk anlar ona görə dərk edə bilmədi ki,
bütün vücuduyla
ölümə qarşı nifrət və qəzəbdən sarsılmışdı; o, qəzəbdən boğula-boğula, qapını
çırpıb anasının otağını tərk etdi və bu zərbə, topdan atılan yaylım atəşi kimi bütün
sarayı titrətdi. Elə həmin dəqiqə kilsənin matəm zəngləri çalınmağa başladı, bu
zənglərin səsinə o biri kilsələr də qoşuldu və ölkənin dörd bir yanından göyə
matəm zəngləri ucaldı. Bu zənglər yüz gün dalbadal – yüz gecə və yüz gündüz,
fasiləsiz çalındı. Zəngələrin elə birinci çalınmasından camaat, bədənləri üşünə-
üşünə anladı ki, o, yenə öz taxtında – iş başındadı, anladılar ki, onun ölüm
88