qarşısında
müvəqqəti olaraq, acizləşən dəfolunmaz qəlbi yenidən güc toplayıb yer
üzündə dərrakə və insan ləyaqəti deyilən hər nə varsa, hamısına qarşı bir az da
qəddarlaşıb və bu dəfəki qəddarlaşmanın səbəbi – iyirmi üç fevral, bazar ertəsinin
sübh çağı vəfat edən Bendisyon Alvaradonun faciəli ölümüdü.
Bendisyon Alvaradonun ölümü ilə ölkə tamamilə yeni - qarmaqarışıq, narahat bir
əsrə qədəm qoydu. Bizlərdən heç birimiz o qədər qoca deyildi ki, onun anasının
dəfn tarixini dəqiq yadında saxlasın, lakin bu dəfn mərasimi haqda söz-söhbətlər
bizim vaxtlara gəlib çatmışdı. Biz bilirdik ki, o, bir daha əvvəlki kimi, anasının
sağlığında olduğu kimi olmayacaq – öz keçmiş həyat tərzinə qayıdacaq. Onün bu
yetimçilik əhvalını nəyinki, həmin o yüz gün ərzində, sonralar da pozmağa heç
kimin cürəti çamadı və o, özü də bu hüznlü sarayın – əbədi
kədərə qərq olmuş bu
qəm səltənətinin, matəm zənglərinin əbədi olaraq donub qaldığı, saatların, yalnız
bir vaxtı – Bendisyon Alvaradonun ölüm vaxtını göstərdiyi, hamının ağır –ağır
köks ötürə-ötürə danışdığı, qarovulun ayağıyalın gəzdiyi, rejimin ilk günlərindən
toyuqlara azadlıq verildiyi, o matəmli gündən sonra görünməz adama çevrilən,
qəlbi gücsüzlükdən və ələmdən qan axıdan monarxın icazəsi olmadan, heç bir
hərəkətə icazə verilmədiyi sarayın sakinlərinin gözünə görünmədi; həmin vaxtlar
isə, həyatın, ölümün çürüdə biləcəyindən daha pis çürütdüyü bədəniylə buzla
bərkidilmiş taxta tilişkələri ilə dolu tabutda yatan anası təntənəli matəm
izdihamının çiynində ölkənin ən ucqar məhəllələrinə aparılırdı ki, hər kəs
mərhuməylə son vida görüşünün şərəfinə nail ola bilsin. Külək, hər tərəfdən
asılmış matəm bayraqlarını yellədir, cənazəni, zəhlətökən, darıxdırıcı matəm
musiqisi ilə, bir vaxtlar prezident qatarını dinməz üzlərlə qarşılayan
həmin camaat
qarşıladı; cənazə, bir vaxtlar darvazaları önündə hansısa alverçi-qadının, sonradan
padşah olacaq körpəsini doğduğu monastran girəcəyinə də qoyuldu; bu
münasibətlə, monastrın həmişəbağlı darvazaları, bəlkə də yüz il ərzində birinci
dəfə taybatay açıldı, atlı əsgərlər hinduları, mal sürülərini qovan kimi, məbədin
qapılarına sarı qovdular, camaatı tüfəng qundaqlarıyla döyə-döyə sürükləyib
monastrın içinə saldılar, içəridə isə camaat, pəncərələrin şəbəkəli şüşələrinin
rənglərindən sıxıla-sıxıla, zər-xarlı geyimli doqquz yepiskopun, mərhumənin
ruhuna oxuduqları dualar altında döyüküb qaldılar. Kilsə xoru «Allah dərgahına
doğru»nu oxuyur, məbədin çölündə yağış yağır və yağa-yağa, bir vaxtlar padşah
olacaq uşağın doğulduğu gün təzəcə cücərməyə başlayan ətirşahları sulayır,
monastır xadimələri, şərab və donuz qabırğaları,
təsbeh və içinə müqəddəs su
yığılmış şüşələr satır, alver hər pationun, daşdan hörülmüş girəcəyində gedir,
yeməkxanalarda musiqi çalınır, arakəsmələrdə şıdırğı rəqs gedirdi; sonu,
qurtaracağı olmayan bir bazar günü idi; uzun illərdən bəri gözlənilən bayram
şənliyi gəlib yetmişdi; bu şənlik, bir vaxt Bendisyon Alvaradonun gümrah
vaxtlarında, oğlunun ardınca federasiya uğrunda mübarizəyə getdiyi həmin gizli
cığırlarla, dumanlı dərələrlə irəliləməkdəydi. Həmin o odlu-alovlu müharibə illəri
o, tersiananın* odlu titrəməsindən yerə yıxılanda, anası qoymamışdı ki, oğlu ordu
atlarının tapdağı altında qalıb əzilsin, naməlum, yad dənizin sahillərində yaşayan
əhali üçün qorxulu olan təhlükələri əvvəlcədən duyub anlamağı da oğluna anası
öyrətmişdi; arvad vitse-kralların abidələrindən,
ümumiyyətlə, heykəllərdən yaman
qorxurdu, bir də xərçənglərdən qorxurdu, ona nəyə görəsə elə gəlirdi ki, xərçənglər
89
körpələrin göz yaşını içir; həmin o taleyüklü gecə, bomboz yağışlar dumanı içində
əriyib itən nəhəng Hökumət Evini görəndə isə arvadın, həyəcandan əl-ayağı əsib
titrəmişdi və o gecə arvadın heç ağlına belə gəlməzdi ki, nə vaxtsa bir gün o, elə
həmin bu binada, oğlunun, üzü üstə döşəməyə düşərək, qəzəbdən boğula-boğula,
dönə-dönə özü-özünə: «Sən hara ilim-ilim itdin lənət şeytana ana bu seyrək kol-
kosun içində necə azdın indi üzünə yığılan milçəkləri kim qovacaq?»
- deyə
inildəyəcəyi həmin bu möhtəşəm sarayda öləcək.
O, ağır-ağır köks ötürür, Bendisyon Alvarado isə həmin məqam, öz tabutunda -
platan yarpaqlarından hörülmüş örtüyün altında üfunətli iylər saçan bataqlığın içi
ilə irəliləyən izdihamın çiyinləri üstə üzür, üzə-üzə, arada bir gah hansısa kənd
məktəbinə, gah səhralıqdakı şor yığılan baraka, gah da ucqar bir hindu kəndinə
qonaq oldur, kəndlərin ən gözəl evlərinə daxil olurdu; tabutun önünə, Bendisyonun
gənclik illərinin portreti qoyulurdu: bu portretdə Bendisyon ona görə gözəl və
ecazkar görünürdü ki, portret çəkilən gün,
zorla da olsa, yaxalığına naxışlı diadema
taxmağa, üzünü pudralamağa, dodaqlarını boyamağa icazə vermişdi, ömründə ilk
dəfə əlində zanbaq tutmuşdu. - «Əlinizdəki gülü elə yox, bax belə tutun, senyora!
Onu, guya bilməyərəkdən ətəyinizə salın...» - ona demişdilər və həmin bu pozada
şəklini, Avropa monarxlarının şəklini çəkən venetsiyalı fotoqraf çəkmişdi; bu
portreti də – dövlətin bir nömrəli xanımının portretini həmin o venetsiyalı
düzəltmişdi; portreti bu səbəbdən tabutla yanaşı qoyurdular ki, sübut olsun ki,
tabutda yatan, həqiqətən Bendisyon Alvaradonun özüdür və camaat, şəkillə
tabutdakı üzü tutuşdurub uyğunlaşdıra bilsin. Bir sözlə, hər şey əvvəlcədən
düşünülmüşdü: meyitin vəziyyəti ciddi nəzarət altındaydı,
dərisinə çəkilmiş
kosmetika və parafin layı vaxtı-vaxtında dəyişilir, yağışlar vaxtı mərhumənin göz
dəliklərinə yığılan kif təmizlənirdi; ordu dərziləri mərhumənin paltarına elə nəzarət
edirdilər ki, baxanda, adama elə gəlirdi, meyiti indicə geyindirib bəzəyiblər;
meyitin başındakı (qız vaxtı taxmağa müyəssər olmadığı) ağappaq bakirəlik
fatasının təmizliyinə də onlar nəzarət edirdilər.
«Qoy bu bütpərəstlərdən bircəsi belə desin ki, sən öz portretinə oxşamırsan, ana!»
Əsrlər ötdükcə, burda - hakimiyyətin yalnız və yalnız ona məxsus olduğunu
unutmağa heç kimin haqqı olmadığı bu məmləkətin ən kasıb kəndlərində, ən ucqar,
çəngəllik meşələrində belə, hakimiyyətin yenə yalınz və yalnız ona məxsus
olacağına heç kimin şübhə eləyə bilmədiyi kimi, buna
da kiminsə şübhə eləməyə
cəsarəti çatmazdı. Günlərin bir günü, gecənin bir yarısı, bu məmləkətin gözdən-
könüldən uzaq, sakit yerlərindən birində, sanki Nuh əyyamından qalmış yelkənli
gəmi peyda oldu, avarlarını suda şappıldada - şappıldada, göyərtəsində ara-sıra
yanan işıqlarıyla qaranlıqlarda görünüb yox oldu; sahildəki camaat, keçmiş, gözəl
günlərin yenidən geriyə döndüyünü zənn edərək, gəmini, bayram təbillərini vura-
vura qarşıladı. «Yaşasın əsl kişi!» - yer-yerdən qışqırıqlar eşidildi. Haqq naminə
geri dönənə eşq olsun!» Sonra camaat suya doluşdu, üzə-üzə gəmiyə can atdılar ki,
ora cürbəcür, şirəli meyvələr və ayrı yeməklər çatdırsınlar. Onlar, gəminin naxışlı
haşiyəli məhəccərlərinə dırmaşıb ordan göyərtəyə soxulurdular ki,
üzüb gətirdikləri
nemətləri, vətənin taleyini adətən domino oyunlarında həll edən dövlət başçısının
ayaqları altına düzsünlər; lakinin bunun əvəzinə, onları tabutun önünə çəkib
gətirdilər. Camaat heyrət içində, daş duz və buz qırıntılarıyla bəzədilmiş tabutun
90