Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman

önündə donub qalırdı; tabut isə prezident kayutunun tən ortasında, dörd bir tərəfi 
güzgülü otaqda qoyulmuşdu ki, güzgülü divarlarda birə on çox görünsün. 
Beləcə, bu qədim gəzinti gəmisi bir neçə ay, zamanın yuyub Yer üzündən sildiyi 
muvəqqəti adaların yanından ötüb keçə-keçə, elə bir uzun-uzadı səyahət elədi ki, 
axırda saysız-hesabsız axınların töküldüyü vahiməli, sulu çəngəlliklər içində, 
həmişəyaşıl çiçəklərin ağlı başdan çıxardığı yerdə, zamanın qurtaracaq nöqtəsində 
azdı və elə orda, dünyanın axırında dayazlıqda lövbər saldı, taxta çarxlarının 
pərləri qızılı qumda xırçıldayıb sındı, gəmi yarıyacan lehməyə batdı, döyülmüş buz 
da, daş duz da əriyib axdı, mərhumənin meyiti şişib taxta tilişkələrin arasında 
yırğalandı. - «Və elə həmin o an möcüzə baş verdi, mənim generalım! Məhz həmin 
o dəqiqə biz baxıb gördük ki, o, gözlərini açdı… gördük ki, onun gözləri yanvarda 
açılan akonita çiçəyi kimi, ay daşı kimi işım-işım işıldayır. Biz hamımız bir nəfər 
kimi, onun nəfəsindən, tabutun şəffaf şüşəli qapağının tərlədiyini, üzü tər 
damcılarıyla örtüldüyünü gördük… sonra bir də baxıb gördük ki, o, gülümsəyir... 
Siz təsəvvürünüzə belə gətirə bilməzsiniz, onda orda nələr baş verdi, mənim 
generalım, ağlınıza belə gətirə bilməzsiniz, biz hansı təlatümlərin şahidi olduq, öz 
gözlərimizlə nələr gördük?!.. Qısır madyanlar elə ordaca balaladılar, qupquru 
şoranlıqda şapan-şapan güllər açdı, lal-karlar öz səslərindən döyüküb qaldılar, 
«Möcüzə! Möcüzə! Möcüzə!» - deyə beşcə dəqiqə qabaq lal-kar olan adamlar 
çığırışdı, camaat hücum çəkib tabutun qapağını xıncım-xıncım sökdü, mərhumənin 
bədənini az qala tikə-parça elədi, çünki hər adam tabutdan yadigar kimi nə isə 
götürmək istəyirdi: odu ki, bir batalyon əsgər göndərməli olduq ki, ağlı başından 
çıxmış kütləni bir təhər sakitləşdirsinlər. Camaat dörd bir yandan, bütün Qəraib 
adalarından gəmiyə axışmağa başladı – sizin ananız Bendisyon Alvaradonun, 
ilahidən ona verilmiş, təbiət qanunlarına sinə gərə bilən sehrli qüvvə alması 
xəbərini eşidənlərin ardı-arası kəsilmirdi. Bu adamlar, ananızın kəfəninin saplarını 
belə satdılar, bu sapdan tikilmiş duaları, tabutun içinə yığılmış suyu, onun 
müqəddəs kraliça libasında təsvir olunmuş kağız ikonalarını satdılar, camaat isə bir 
ucdan elə hey axışıb gəlirdi, dəhşətli basabas yaranırdı, itələşə-itələşə özlərini 
gəmiyə təpənlər, sanki adam yox, qabağına çıxan hər bir şeyi təpikləyib dağıdan, 
ayaq səsləri zəlzələ səsini xatırladan şüursuz, vəhşi öküz sürüsü idi. Siz o səsləri 
elə indi də eşidə bilərsiz, mənim generalım, diqqətlə qulaq assanız, elə burdan 
eşidə bilərsiz. Qulaq asın!» Onda o, ovuclarını bardaq kimi büküb, uğultusu bir 
qədər azalan qulağına tutdu, diqqətlə sakitliyə qulaq asdı və göy gurultusunun 
uğultusnu andıran - «İlahi, anam mənim, Bendisyon Alvarado!» - deyən səsləri 
eşitdi, sonra pəncərədən, nəhəng adam kütləsini, üfüqəcən yeri-göyü tutan, işıq seli 
kimi saraya yaxınlaşmaqda olan yanar şam axınını – gurultulu izdihamı gördü…. 
Bu, onun anası idi, onun canı-ciyəri Bendisyon Alvarado… doğulub boya-başa 
çatdığı, ömrü boyu qorxub çəkindiyi ətürpədən xatirələrindən bədəni lərzəyə 
gəldiyi aran yerlərinə qayıdırdı; şəhərə ilk dəfə gəldiyi kimi, yenə çiyinlərdə daxil 
olurdu; o vaxt bu təşrif, dörd bir yanın qanlı ət iyi verən qızğın müharibə günlərinə 
təsadüf eləmişdi, amma indi Bendisyon Alvaradonu şəhərə dinc əhali gətirib 
gəlirdi; bu şəhərdə daha nədənsə qorxmalı bir şey yox idi, çünki oğlu əmr vermişdi 
ki, bütün tədris kitablarından vitse-krallar haqqında yazılmış səhifələr qoparılsın, 
abidələr məhv edilsin, - «Və ümumiyyətlə, sənin yuxuna haram qatan bütün 
 
91

---

abidələr məhv ediləcək!» Onu, tabutda yox, elə-beləcə açıq göyün altında, yalın 
çiyinlərində aparan dinc kütlənin arasında daha qorxudacaq bir şey yox idi; cənazə, 
üstünə dağ hündürlüyündə yığılan qızıl hədiyyələrin altında itib bata-bata, uzun-
uzadı vaxtlardan bəri kədər içində uyuyan meşələrdən, düzlərdən, dağlardan keçib 
gedirdi; iflic xəstələrin qızıldan düzəldilmiş qoltuq ağacları, gəmi qəzalarından 
qurtulanların qızıl ulduzları, uzun müddətdən bəri sonsuzluq dərdindən üzüldükləri 
halda, birdən-birə yaxınlıqdakı kolluqda təcili surətdə uşaq doğan qadınların 
Bendisyon Alvaradoya hədiyyə etdiyi qızıl gəlinciklər meyitin üstünə qalanmışdı. 
O yenə həmin o müharibə illərindəki kimi, adam axınının mərkəzində, dünyanı alt-
üst edə biləcək möhtəşəm izdihamın tən ortasında idi, Bibliya köçərilərinə bənzər 
insan dənizinin – mal-qara sürülərini başlı-başına buraxıb, qoltuqlarında mətbəx 
ləvazimatları, həyatlarının qalan hissəsini harda, necə keçirəcəkləri özlərinə də 
məlum olmayan çaşqın adamların arasındaydı; bu adamların bircə ümidi – bir vaxt 
hadisələrin ən qızğın çağında bu yerlərə federalizm ideyalarından çox, dənizin nə 
olduğunu görmək arzusuyla gələn və başına qırmızı lent bağlayaraq: «Yaşasın 
liberal partiyası! Yaşasın felderalistlər, lənət şeytana!» - deyib çığıran oğlunu 
güllədən qoruyan Bendisyon Alvaradonun möcüzəli dualarına idi. Bendisyon 
Alvaradonun meyitini şəhərə gətirən dilənçilər ordusu, ölkəni mütəmadi olaraq, 
çapıb talayan o biri quldur dəstələrinin hamısından məsuliyyətsiz və şüursuz idilər; 
«Bu, sizin hakimiyyətiniz dövründə öz gözlərimizlə gördüklərimizin ən dəhşətlisi 
idi, mənim generalım! Dünya üzü hələ belə şey görməmişdi. - Siz bir baxın, 
mənim generalım, görün, bu, nə möcüzədi!» Və o, nəhayət başa düşdü ki, yer 
üzündə həqiqətən möcüzə var, odu ki, qolunda qara matəm lenti, sapsarı hiddətli 
hüzn içində, anası Bendisyon Alvaradonun bütün xeyirxahlıqlarının müqəddəs 
möcüzələr olduğunu və bu möcüzəni var gücü və bütün dövlət imkanlarıyla sübuta 
yetirməyin vacib olduğunu anladı. Bu məqsədlə o, ən savadlı nazirləri Romaya 
göndərərərək, Roma Papasının nunsisini öz hüzuruna - bir fincan şokoladla 
peçeniye içməyə dəvət elədi. O, onu çox sadə şəkildə – diri güllərdən yığılan 
talvarın altındakı tor yelləncəyində köynəksiz-filansız oturan yerdə, üzünü 
şlyapasıyla yelləyə-yelləyə qəbul elədi; nunsi onunla üzbəüz, təklif olunan 
yelləncək kresloda əyləşdi. – «Bu kresloda əyləşməyi mən yalnız sizə təklif 
edirəm, müqəddəs ata!» - deyə o, isti şokaladla dolu fincanı əlinə götürüb xırda 
qurtumlarla içə-içə söhbətə başladı. Nunsi, təzəcə ütülənmiş sutanada* idi, ondan 
sütül lavanda iyi gəlirdi; bu yerlərə məxsus tropik sıxıntıya, bürküyə, tozanağa və 
rəhmətlik Bendisyonun quşlarının, ara-sıra talvarın işıqlı məsamələrindən aşağı 
damızdırdıqları nəcisə məhəl qoymadan, laqeyd üzüylə ona qulaq asırdı. O, 
şokoladı qız utancaqlığıyla içir, peçenyeni qəsdən aramla çeynəyirdi ki, şokaladın 
son qurtumunu udub söhbətə başlayacağı anı bir qədər uzatsın. Nunsi, uzun illər 
bundan əvvəl, əməköməcinin çiçəkləməyə başladığı gözəl günlərin birində başqa 
bir nunsinin – sadəlövh qocanın oturduğu həmin kresloda əyləşmişdi və öz 
həmsöhbətinin diqqətini xristian dininə cəlb edərək, Foma Akvinskinin fitri 
vergilərini təhlil etməklə məşğul idi. - «İndi isə mən sizi bir məsələdən agah 
eləməliyəm, müqəddəs ata. Sən saydağını say, gör fələk nə sayır! - deyirlər. İş elə 
gətirdi ki, daha mən də dindar oldum... Daha mən də dindar olmuşam». – O, 
gözlərini belə qırpmadan, əvvəlki kimi nə Allaha, nə İblisə, ümumiyyətlə, bu işıqlı 
 
92

---