çarpmağa başlamışdı. Lakin, bütün
bunlar da cəm halda yenə bizi, prezidentin,
həmin bu ağ divarların arasında, həmin bu hökümət evində yaşadığına inandıra
bilmirdi. Əksinə, bizim əlimizdə dəqiq əsasımız vardı, belə güman edək ki, bütün
bunlar, vur-tut gözdən pərdə asmaqdı; hərb maşınının, prezidentin qocalıqdan
mistisizm aləminə qərq olması, ictimai tədbirlərdən, əyləncələrdən uzaqlaşması,
özünün öz üzərinə epitimya* qoyması, ömrünün son günlərində bütün
qabiliyyətlərini itirdiyini gizlətməsi, ruhunu dərviş əbasıyla sakitləşdirərək, canını
yüz cür dəmir avadanlıqlarla rahatlaması barədə söz-söbətlərə son qoyması üçün
normal həyat barədə tamaşa düzəltməsi idi; həm də danışırdılar ki, o, tək bir qara
çörək və quyu suyuyla dolanır, yataq həzzlərini isə, biskay monastrlarının, dərviş
əbası geymiş çılpaq xidmətçiləri ödəyir; deyirdilər, o, beləcə,
zorla cinsi əlaqəyə
girdiyi bir qadına görə, bircə Allahın köməkliyi ilə hələ bütün ali ordenləri ala
bilməyən bu rahibənin ondan uşaq doğmağının günahını yuyanacan, bu vəziyyətdə
də qalacaq. Lakin bütün bu söz-söhbətlər, söhbət olaraq da qalır, hər şey, öz
əvvəlki qaydasında - onun hüdudsuz kədər səltənətində olduğu kimi, yenə öz
yoluyla davam etməkdəydi, çünki hakimiyyətin açarları hələ də Letisiya
Nasarenonun əlindəydi və o, pul hesablarının dövlət tərəfindən ödəniləcəyini
bildirəndə, onu da bildirməyi unutmurdu ki, bu, şəxsən prezidentin öz arzusudu.
«Hesabı hökumət ödəyəcək!» - ilk günlər bu ifadə azca da olsa, ümid işığı
yaradırdısa, günlər ötdükcə, öz dəyərini, ciddiliyini itirirdi: «Hesabı hökumət
ödəyəcək!» Hadisələr bu
minvalla davam etməyindəydi ki, uzun-uzadı illərdən
sonra günlərin bir günü, cəsarətli kreditorlar, əllərində çamandanları, özlərini
prezident sarayının qəbul bölməsinə yetirdilər. Ən qəribəsi o idi ki, bizə nə «hə»,
nə də «yox» deyən olmadı. Növbətçi bizi, çox qanacaqlı və cavan bir zabit oturmuş
yığcam qəbul otağına ötürdü, orda zabit öz növbəsində, bizə gülər üzlə qəhvə təklif
etdi: «Prezidentin öz məhsulundadı, cənablar!» Bundan sonra o, bizə, pəncərələri
dəmir çərçivəli, tavanları ventilyatorlu, gur işıqlı, ağ kabinetləri göstərdi; bu
kabinetlər
elə təmiz, elə işıqlı idi, hər şey o qədər saf və insanpərvər idi ki,
bizlərdən hər birimiz özümüzü itirə-itirə biri-birimizdən: «Bəs deyilən o çürük
hakimiyyət havası hanı? Öz işləri ilə tələsmədən, sakitcə məşğul olan bu ipək
köynəkli məmurlar, bu mülayim adamlar necə qəddar və simic ola bilərlər axı?» -
deyə soruşduq.
Cavan zabit isə bizi hey saray otaqlarıyla gəzdirirdi; o bizi, Letisiya Nasarenonun,
sübh şehi və səhərin təmiz havası, kor və iflic xəstələrin üfunətindən korlanmasın
deyə, dibindən kəsilən qızılgül kollarıyla bəzənmiş içəri həyətə apardı və bizə, bir
vaxt kənizlərin yaşadıqları hinəbənzər barakları göstərdi… pas atmış tikiş
maşınlarını, hərəmxana sakinlərinin iki-iki, bəzən üç-üç yatdığı kazarma
çarpayılarını göstərdi və izah elədi ki, bu qəfəsəbənzər biabırçı barakı söküb,
yerində kiçik kilsə tikəcəklər; o, bizə prezident sarayının ən müqəddəs yerini –
günorta günəşinin işığından qızılı rəngə çalan diri güllərdən hörülmüş talvarın
altında dayanan, yaşıl taxtalardan yığılmış stolu, prezidentin, Letisiya Nasareno və
oğluyla - bu stolun arxasında oturmağa ixtiyarları çatan
yeganə adamlarla təzəcə
nahar elədiyi yeri göstərdi; əfsanəvi seybanı – prezidentin, siestanın ən bürkülü
saatlarını, ikirəngli parçadan tikilmiş milli bayrağın kölgəsində keçirdiyi
yelləncəyi, süd fermasını, pendir düzəldilən dəzgahları göstərdi; biz, prezidentin,
117
hər səhər süd sağımına nəzarət etmək üçün gəldiyi yolla geriyə qayıdanda isə
cavan zabit ayaq saxlayaraq, palçığın içində qalan uzunboğaz çəkmənin izini
göstərib: «Baxın, bu, onun izidir!» - dedi. Və biz, nəhəng çəkmənin izinə baxa-
baxa, yerimizdəcə donub qaldıq. Bu izdən möhtəşəmlik və əzəmət duyulurdu; bu,
tənhalığa öyrəşən bəbirin, hökümranlığı izi idi; bu izə baxdıqca, bizim hər birimiz
özümüzü,
prezidentin özündən çox, ecazkar hakimiyyət havasının bizə məlum
olmayan gizli sirlərinin yaxınlığında hiss etdik və hər şey onunla bitdi ki, yüksək
rütbəli hərbçilər, ali komandanlığın, dövlətin, nəhayət, prezidentin özünün
hüquqlarından daha böyük imtiyazlara malik olan özündənrazı, yekəxana qadına
qarşı üsyana qalxdı. Şöhrətdən başı gicəllənən, özündən süni surətdə kraliça
düzəldən Letisiya Nasareno həddini o qədər aşdı ki, axırda baş qərargah daha dözə
bilməyib, bizlərdən birini əla həzrətlərin yaxınlığına buraxmağa məcbur oldu:
«Yalnız bir adam, - bizə dedilər, - qoy, o, generalın kürəyi arxasında baş verənlər
barədə,
heç olmasa, ucundan-qulağından da olsa, bir arayış versin.»
- «Məsələ də bax, belə alındı ki, mən onu gördüm. O, öz qar kimi ağappaq
otağında tək idi. Divarlardan cins ingilis atlarının qravürləri asılmışdı. O, yumşaq
kresloda söykənəcəyə ehmalca söykənmiş vəziyyətdə oturmuşdu, başının üstə
ventilyator pərləri hərlənirdi. O, orden-medalsız, bürünc düyməli, ağ, əzik, kətan
formadaydı, ipək əlcəkli əli, üstündə üç cüt eyni qızılı çərçivəli eynəkdən savayı
heç nə olmayan yazı stolunun üzərində idi. Kürəyinin arxasında, içi insan dərisinə
bənzər cilidli, tozlu mühasibat kitablarıyla dolu rəflər vardı; sağ tərəfində, dəmir
tor vurulmuş açıq pəncərədən bütün şəhər, dənizə qədər bircə quş görünməyən
buludsuz, açıq səma görünürdü. Mən özümü çox yüngül hiss edirdim, çünki onun,
əshabələrinə nisbətdə, çox sadə görkəmi vardı; portretlərindəkindən fərqli olaraq,
ev
görkəmində idi, bəlkə də buna görə ona ürəyim ağrıdı; ona aid olan hər bir şey
nimdaş və qoca idi; o özü isə çarəsiz xəstəlikdən üzülmüş xəstələr kimi o qədər
zəif idi ki, «əyləşin» deməyə belə, gücü çatmadı və o, ipək əlcəkli əlinin hərəkəti
ilə mənə oturmağı təklif etdi və harasa kənara baxa-baxa, nəfəsindən gələn
amonyak iyi kabinetin içini doldura-doldura, ağır xışıltı ilə nəfəs ala-ala, məni
dinləməyə başladı; sonra uzun müddət pul sənədlərini gözdən keçirdi. Abstrakt
təfəkkür ona yad olduğu üçün mən, məktəb dərsliklərində keçdiklərimdən istifadə
edərək, bu kağızlarda nədən yazıldığını sadə sözlərlə ona izah etdim. Mən ondan
başladım ki, Letisiya Nasarenonun borca götürdüyü taftanın
uzunluğu, burdan
Santa Mariya-del-Altaracan gedib-qayıtmaq qədərdir, yəni yüz doxsan dəniz
milindən çox; onda o: «Aha» - dedi; edə dedi, elə bil bu sözü özü-özünə dedi.
Sözümü onunla bitirdim ki, Letisiyanın borcları, sizin, əla həzrətlərinin güzəştini
nəzərə alsaq, son on ildə lotereya oyununun altı ən böyük uduşuna bərabərdir.
Onda o, yenə: «Aha» - dedi və ancaq onda gözü gözümə sataşdı. Onun gözündə
eynək yox idi və mən gördüm ki, onun gözləri ürkək və qəmlidi, danışanda isə səsi
elə qəribə çıxırdı, elə bil sinəsində fisqarmon çalınırdı. «Sizin gətirdiyiniz dəlillər
inandırıcı və ədalətlidir!» - o dedi.
Bəli, o dövrlər o,
məhz belə idi; Letisiya Nasareno onu istədiyi kimi dəyişib, Daş
dövründən qalan vəhşi Bendisyon Alvaradonun mağara tərbiyəsini canından
çıxartdığı dövrlər, onu yalnız bu səviyyədə görmək olardı. Letisiya ona, süfrə
arxasında yox, ayaq üstə yeriyə-yeriyə, bir əlində kasa, o biri əlində qaşıq, dala-
118