Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman

qovduqlarını, meyidə sarılıb ağlamaqdan doymayan balıqsatan arvadı döşəməyə 
yıxmaqlarını, meyidi səkkiz ədəd pəzəvəng gül çələnginin içindən dartıb 
çıxardığını, ayağından tutub pilləkənlər boyu sürütləyə-sürütləyə məsxərəyə 
qoyduqlarını, piləkəni düşürüb harasa bir az da aşağı aparmaqlarını gördü... 
Qalanları isə içi naz-nemət dolu kədər sarayı talan eləməyə, əllərinə keçəni dağıdıb 
məhv eləməyə başladılar… qotika üslubunda yığılmış kərpicli sütunları sökür, quş 
qəfəslərini, vitse-kralın tacını, royalı pəncərələrdən aşağı tulazlayır, naməlum 
cəngavərlərin külü yığılmış vazları yerə çırpıb sındırır, məyus gəmilərdə 
xumarlanan gözəllər təsvir olunmuş qobelenləri yırtır, yepiskopların, qədim döyüş 
geyimlərində təsvir olunan hərbçilərin portretlərini, möhtəşəm dəniz müharibələri 
təsvir olunan şəkilləri od vurub elə yandırırdılar, elə bil bununla bu mənfur 
hakimiyyətin axırına biryolluq çıxırdılar. Hər şeyi elə dağıdıb sökürdülər ki, 
gələcəkdə bu qan çanağını yada salmağa belə bircə iz qalmaın.  
Bütün bunları o, öz gözü ilə gördü, sonra özünü pəncərənin qabağına atıb, 
çərçivələrin bağlı taxtaları arasından, çöldə baş verənləri, hər şeyi söküb məhv 
eləyən bu dağıdıcı dalğanın haralaracan gedib çıxdığını öz gözləri ilə gördü… «Elə 
bu an, bayaqdannan maşahidə elədiyim bütün bu məşəqqətlərdən sızlayıb qan 
ağlayan gözlərimlə daha dəhşətli mənzərələri, misli görünməyən yaramazlığın və 
naşükürlüyün bariz nümunəsini gördüm, ana... Bəxtəvərlikdən ağlıllarını itirmiş 
arvadlarım dingildəyə-dingildəyə evimi atıb gedirdilər. Hələ bu bəs deyil, özləri ilə 
fermanın inəklərini, sarayın mebelini, sənin bəslədiyin pətəklərin balını da 
vedrələrlə daşıyıb aparırdılar… mən öz balalarımı - qazan qapaqlarını gümüş 
qaşıqlarla təbil kimi çalan, bürünc ləyənləri büllur güldanlara vurub cingildədə-
cingildədə: «Atam ölüb, yaşasın azadlıq!..» - deyib ulaşa-ulaşa ətürpədən şənlik 
düzəldən bu alayarımçıq küçükləri öz gözlərimlə gördüm… Armas meydanında 
qalanan tonqalda yanıb külə dönən portretlərimi, litoqrafik təqvimləri gördüm!» O, 
hamının zəhləsini tökmüş, hər dəqiqə, hər addım camaatın gözünü döyənək eləmiş 
portretlərinin alışıb yanmağına, sonra yenə öz bədəninə baxdı. Bədnini indi də 
fayton yolunun ortasıyla - orden-medalları, qızılı qaytanaları, məxmər gödəkçəsi, 
balaca qılıncı, paqonlarında, göylər generalının qüruba enən günəşləri ilə bir yol 
uzunu sürüyürdülər… «Bax gör, ana, gör məni neylədilər…» - deyə o, ağzının 
içindəcə pıçıldadı və küçə boyu, bir ucdan meyidə tüpürən camaatın sulu 
tüpürcəyini bütün vücuduyla, dərisinin hər toxumasıyla hiss elədi, eyvanlardan 
təpəsinə tökülən sidiyin üfunətini duydu, bədənini acı xəcalət təri basdı, sonra get-
gedə bu xəcaləti dəhşətli qorxu əvəz elədi; onu şaqqalaya da bilərdilər... Onda ətini 
itlər gəmirəcəkdi, bədənini qarğa-quzğun dəlik-dəlik eləyəcəkdi və bütün bu 
müsübət, bu bayram şənliyinin - onun ölümünə qurulan şənliyin gurultulu təntənəsi 
olacaqdı! Bu dəhşətli bayram qasırğası sovuşub gedəndən sonra otağı, çöldə 
çalınan müxtəlif musiqi səsləriylə doldu… Külək əsməsə də, musiqi sədaları 
şəhərin dörd bir yanından axıb içəri dolurdu… o öz tənha, xəlvət otağında 
gicəllənir, milçəkləri havada tutub ovcundaca boğur, qulağına qonub fikrini 
cəmləməyə mane olan mığmığaları da beləcə, ovcuna sıxıb öldürməyə çalışır, 
üfüqdə közərən yanğının işığına, yaşıl işığı dəqiqədə bir yanıb sönə-sönə 
pəncərənin taxta millərindən içəri süzülərək, onu zolaqlı pələngə oxşadan mayaka 
baxır, çöldən eşidilən səslərə diqqət kəsilir, həyatın qaynar nəfəsini, onsuz keçən 
 
23

---

gündəlik həyatın – fövqəladə ölümü adiləşib, yüz-yüz illərin minlərlə ölüsünün adi 
ölümünə çevrildikcə, dincəlib, rahatlanıb özünə qayıdan həyatın havasını duyur, 
tədricən adsız-ünvansız əbədiyyət bataqlığında əriyib yoxa çıxdığını hiss eləyirdi. 
Bu məqam o, ölümünün üstünə çımxırıb: «İtil cəhənnəmə, adamaoxşamaz!» - dedi 
və xəlvət otağından bu fikirlə çıxdı ki, artıq vaxtdı, gizlənməyin heç bir mənası 
yoxdu. Ayağını sürüyə-sürüyə, sökülüb dağılmış zalların içi ilə, ölü güllərin, şam 
yanığının iyindən baş çatlayan qaranlıq xarabaıqlarla gəzib-dolaşdı, nazirlər 
kabinetinin iclas salonuna çatıb qapını itələdi və tüstüdən göz-gözü görməyən bu 
qaranlıq otağa daxil oldu. Uzun, qədim stolun ətrafı xırlıtılı adam səsləriylə 
uğuldayırdı... Dünəndən bəri axtardığı, görmək istədiyi adamların hamısı 
buradaydı. Federasiya uğrunda qazandıqları qələbəni pula dəyişən liberallar, 
onlardan bu qələbəni satın alan konservatorlar, yüksək rütbəli generallar, üç nazir, 
arxiyepiskop və səfir Şnotpern, hamı buradaydı, hamı! Hamı bir tələdə! Bir neçə 
dəqiqə əvvəl bu adamlar öz çılğın çıxşlarıyla hamını bir əsrlik despotizmə qarşı 
mübarizədə birliyə çağırırdılar, amma özləri ömürləri boyu bütün işlərdə ona züy 
tutmuşdular. İndi başları bütün bu murdarlığa o qədər qarışmışdı ki, gözləri elə 
qızmışdı ki, heç biri o dünyadan xortlayıb gələn prezidenti görmədi. Onda o 
yumruğunu stola çırpıb: «Demək belə?!» - dedi və zərblə çırpıdığı yumruğunun 
stola dəyməyi ilə stolun ətrafındakıları göz qırpımında, çığır-bağırtıyla yoxa 
çığmaqları bir oldu. Ortada siqaret kötüyü ilə dolu külqabılar, qəhvə fincanları, 
arxası üstə aşan kreslolar, bir də hərbi səhra geyimli, balaca, təmkinli general 
Rodriqo de Aqilar qaldı. O, tək qoluyla otağın ortasından pərdə kimi asılan tənbəki 
tüstüsünü qovub döşəməni göstərərək: «Yerə uzanın, mənim generalım! – dedi – 
İndicə atəşfəşanlıq başlayacaq». Və bizim general özünü yerə, əziz dostunun 
yanına atmağı güclə çatdırdı və «Qiyamçılardan biri də sağ qalmamalıdır!» əmrini 
xüsusi dəqiqlikə yerinə yetirən prezident qvardiyasının qanlı bayramı, ölüm şənliyi 
başladı. Əmriniz yerinə yetirildi, mənim generalım, çöl qapısından aradan çıxmaq 
istəyənləri pulemyotla aşsüzənə döndərdilər, pəncərədən atılanlar havada tutuldu, 
yaxın evlərdə gizlənənlər isə qumbara tüstüsündə boğuldu. «Cəzadan qaçanlar 
əsrin sonunadək ən qorxunc düşmən elan olunsun!» - prinsipinə əsasən, orda-burda 
sağ qalan yaralıları da yerlərindəcə güllələdilər. Bütün bu haqq-hesab uzananacan 
o, general Rodriqo de Aqilardan iki addam aralıda, döşəmədə üzü üstə uzanaraq, 
səbrlə qumbaraların gurultusuna qulaq asdı. Kürəyi, hər partlayışdan pəncərələrdən 
içəri dolan şüşə qırıntılarıyla, divarlardan qopan suvaq parçalarıyla dola-dola, 
qumbaralar guruldaya-guruldaya, dua oxuyurmuş kimi, ağzının içində bir nəfəsə 
pıçıldadı: «Bitdi, əzizim, qurtardı daha, bundan sonra bütün əmrləri özüm 
verəcəyəm, bir küçüyün belə cınqırı çıxmayacaq, sabah səhər baxarıq görək, bu 
zırıltıdan sonra nə salamat qalıb… əgər oturmağa bir şey qalmayıbsa, bir cüt ucuz 
kətil, dəlmə-deşiyi tutmağa beş-altı həsir, bir-iki xəm-xırt da alınar, qab-qaşıq 
lazım deyil, kazarmalardakını işlədərik, daha əsgər-məsgər də saxlayan deyiləm, 
nə əsgər, nə zabit, hamısı cəhənnəm olsun süd əmməklərinə, qarmaqarışıqlıq 
düşəndə ələ bir kəs gəlmir, çörəkləri dizlərinin üstündədi köpək uşağının, bircə 
prezident qvardiyasını saxlayacağam, bir onlar qocaq və namusludurlar, nazirlər 
kabineti-zad da qurtardı… nəyimə gərəkdi, bircə qabiliyyətli səhiyyə naziri bəs 
eləyər… belə nazir doğrudan lazımdı, bir də xətti yaxşı olan bir nəfər, birdən bir 
 
24

---