ATƏT-in Vyandakı katibliyinə, həmçinin münaqişə tərəflərinə təqdim
edib.
ATƏT-in
Faktaraşdırıcı
Missiyasınm
həmin
hesabatında
Ermənistanın işğal altındakı ərazilərdə qanunsuz məskunlaşdırma
həyata keçirdiyi barədə Azərbaycanın neçə vaxtdır ifadə etdiyi
narahatlıqlarım
təsdiqləyib.
Missiya
işğal
altındakı
ərazilərdə
məskunlaşdırılan ermənilərin sayını vizual qiymətləndirmə yolu ilə
müəyyən edib və ortaya çıxan rəqəmlər Azərbaycanm daha əw əl
açıqladığı rəqəmlərə xeyli yaxın olub. Missiya müəyyən edib ki, işğal
altındakı ərazilərdə məskunlaşdırılan ermənilərin sayı 17 mindən
çoxdur. Həmin missiyamn araşdırmasından əw əl Azərbaycan bu
rəqəmin 20-23 min arasında olduğunu bəyan etmişdi. ATƏT-in
Faktaraşdırıcı Missiyası həmin hesabatında təkcə Laçın rayonu
ərazisində 8-11 min erməninin yerləşdirildiyini müəyyən edib.
Azərbaycanın məlumatlarına görə isə bu rəqəm 13 mindən artıqdır.
Azərbaycan XİN bəyan edib ki, Laçın rayonunda əhalinin mütəşəkkil
surətdə yerləşdirilməsinin missiya tərəfındən təsdiq olunması xüsusi
narahatlıq doğurur. Belə ki, əw əllər burada ümumiyyətlə ermənilər
yaşamayıb.
Azərbaycan XİN bəyan edib ki, ATƏT missiyasının regiona
göndərilməsi BMT Baş Assambleyasının prinsipial mövqeyi sayəsində
mümkün olub. Bəyanatda qeyd olunub ki, bu missiya Azərbaycan
ərazilərinin
işğal
olunduğu və BMT Təhlükəsizlik
Şurasının
Ermənistanla
Azərbaycan
arasında
münaqişəyə
dair
müvafıq
qətnamələr qəbul etdiyi vaxtdan bəri ilk dəfə həyata keçirilib. Minsk
Qrupu həmsədrləri Faktaraşdırıcı Missiyanm hesabatı ilə yanaşı
məktub da yayıblar. Məktubda həmsədrlər işğal olunan torpaqlarda
ermənilərin məskunlaşdırılması prosesinin dayandırılması, regionun
demoqrafık strukturunda dəyişikliklərə son qoymaq tələbləri ilə çıxış
ediblər və donor ölkələri məskunlaşmış əhalinin Ermənistana
qaytarılmasına yardım göstərməyə çağırıblar. Həmsədrlər xüsusi
vurğulayıblar ki, bu vəziyyətin uzun müddət qalması sülh prosesini
ciddi şəkildə mürəkkəbləşdirər.
2010-cu ilin sentyabrında BMT Baş Assambleyasımn növbəti illik
sessiyası zamanı Azərbaycan növbəti dəfə işğal altındakı ərazilərdəki
vəziyyət barədə qətnamə layihəsini müzakirəyə çıxanb. Layihənin
səsvermədən keçməsi şanslannın kifayət qədər yüksək olmasını nəzərə
alan Ermənistan işğal altındakı Azərbaycan ərazilərindəki vəziyyəti
araşdırmaq üçün ATƏT-in Minsk Qrupu tərəfmdən daha geniş
mandata malik Sahə Qiymətləndirmə Missiyasının bu ərazilərə
səfər etməsinə razılıq verib. Minsk Qrupunun həmin il yaradılmış Sahə
Qiymətləndirmə Missiyası Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsi
ətrafında
olan
işğal
edilmiş
ərazilərdə
ümumi
vəziyyətin
dəyərləndirilməsi məqsədilə 7-12 oktyabr 2010-cu il tarixlərində həmin
ərazilərdə olub. İkinci beynəlxalq missiya da məskunlaşdırma
siyasətinin davam etdiyini təsdiqləyib
Sahə Qiymətləndirmə Missiyası bir daha Azərbaycanın işğal
olunmuş ərazilərində ermənilərin məskunlaşdırılma siyasətinin davam
etdirildiyini,
həmçinin
infrastruktur
dəyişikliklərin və
iqtisadi
fəaliyyətin həyata keçirildiyini aşkarlayıb. Əyani qiymətləndirmə və
yerli əhali tərəfındən verilmiş məlumatlara əsasən, Azərbaycanın işğal
olunmuş yeddi rayonunda qanunsuz şəkildə məskunlaşmış ermənilərin
sayı Missiya tərəfındən təqribən 14 min nəfər göstərilib. Bu
köçkünlərin bir hissəsi bərpa edilən və ya yenidən inşa edilmiş evlərdə
yaşayır.
Ermənistanm “yerləşdirmə üzrə dövlət
proqramı”.
İşğal ərazilərinə əhali yerləşdirilməsi
fəaliyyətləri
Bəli, Ermənistanda belə proqram qəbul edilmişdir. Onu inkar etmək
mümkün deyildir, çünki bununla bağlı təqdim edəcəyimiz materillar bu
inkan mümkünsüz edir. Erməni dilində olan bir sıra yayın orqanlarında
bunlar yer almışdır. Ermənilər Azərbaycan torpaqlarında işğalın bütün
forma və üsullanndan istifadə edərək öz təcavüzkar niyyətini həyata
keçirməkdədir. Ermənistan Respublikası və Dağlıq Qarabağ üçün
strateji əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən biri miqrasiya siyasəti və
40
41
repatriasiyanım
həyata
keçirilməsidir.
Müharibədən sonrakı
mərhələdə
qondarma “Dağlıq
Qarabağ Respublikasına” (DQR)
ailələr köçürülərək
iqtisadi baxımdan kasıb və ucqar bölgələrdə
doldurmaq üçün cəhd etməlidir.
Araşdırmalar gösrərmişdir ki, Kashatağ (Laçın) 1990-cı illərin
ikinci yansından etibarən məskunlaşmaya meylli bir bölgə olmuşdur.
Ermənilərin hazırladığı nəzərinizə çatdırdığımız bu sənəddə deyilir ki,
“burada görünməmiş əhali artımı hiss edilmiş , yüksək səviyyədə
nəzarət,
miqrasiya siyasəti yürüdülmüşdür. Bu yanaşmanın ən
dəyərli təcrübəsi ilə üzləşməmək üçün pessimist yanaşma işığında
ən
effektiv strategiyaların
analizi
(üstiinliik təşkil
edən
tendensiyaların təhlil edilməsi) çox vacibdir” .
Göründüyü kimi, bunun üçün hətta istiqamətlər müəyyən
edilmişdir. Həm də bu ermənilərin “bu ərazilərə əhali köçürülmür”
yalanmı ifşa edir. Bu sənəddə daha sonra deyilir: (Onun tərcüməsini
təqdim edirik)
“Bu istiqamətdə cışağıdakı məsələlər qaldırılmalıdır:
• regiorılara ailələrin
köçürülməsi
və iqtisadi mexanizmlərin
işləməsi üçün əsas faktorlar hansılardır ?
•
köçürülməyə yardım edəcək, onun qalıcılığım təmin edə bıləcək
güclii tədqiq sahələri hansılardır?
• köçiirülmə prosesində ən çox istifadə olunan ki, rabitə rejimləri
hansılardır?
Bu sualların cavablarmı aşağıdakı prinsiplərlə verə bilərik.
• köçürülməyə o amillər töhfə verə bilər ki, insanları buranın
qalıclığına inandıra biləsən.
• prinsiplər və mexanizmləri müəyyən edilməlidir.
• Insan və sosial kapital köçürülmə prosesinə tətbiq edilməlidir
•Artsaxa (1994-cü ildən sonra) adamların köçürülməsi digər rayon
və qəsəbələrdə model, təcrübə kimi istifadə edilməlidir.
A. Köçürülmə strategiyası.
Ermənistan üçün və Qarabağın “təhlükəsizliyi”üçün iki rayona
köçüriilmə strateji əhəmiyyət daşıyır. Laçın (Kaşatağ) və Kelbecer
(Karvacar). Buna erməni diasporuı da çox əhəmiyyət verir və bu işə
yardımlarım edir. Bununla əlaqədar hazırlanan sənəddə (onu bir
ermənicə mənbədən əldə edə bildik) deyilir:
Köçüriilmənin Ilk addımları səhvlərlə müşaiyyət olunub, qərar
qəbul edənlərin (icma liderləri, fəalları, köniillüləri və başqaları)
yanlışları olmuşdur və bu səhvlərin nəticəsində bir çox köçkün var ki,
buranı tərkedib. Hərtərəfli strategiya və fəaliyyət istiqamətlərinin
olmaması köçürülmə proqramının əhəmiyyətli bir hissəsi
həyata
keçməyib. Köçürülmə Idarəsi tərəfindən bu giinə qədər rayonlarında
idarəçilik hərtərəfli köçiirmə strategiyasını müəyyən edən
sənəd
olmasına baxçmayaraq ona əməl edilməmişdir. Hökumət və onun
rəhbərliyi sərəncamında olanlara nəzarəti yaxşı şəkildə həyata keçirə
bilməmişlər.
Bir çox suallar cavabsız qalır. Məsələn, ünvanh köçürülmədə
qiisurlar var, köçiirülmə zamanı keçmiş yaşayış yerindən maksimum
dəstək almaq lazımdır ki, immiqrant qruplarm məhdud resursları
yaxşılaşdırılsın, bu cür proqramların müstəqilliyini təmin etmək
qəsəbələrdə, sonuncu yaşayışyerində hər həyata keçirilməlidir. Bəzi
yerlərdə köçiirülmə strategiyanın olmaması belə riskləri minimuma
endirmək üçün gələcəkdə yaşayış üçün seçim qarşısında qoya bilər.
Bəzi hallarda, kortəbii hərəkət edən həddindən artıq yerləşdirilməyə
gətirib çıxardır və bu problemlər yaradır, fəaliyyət planını yaşayış
yerinə və prioritetlərə görə müəyyən etmək lazımdır. Miivafıq yerlərin
ayrılması bu proqramı inkişaf etdirmək üçün lazımdır:
B. İnfrastrukturun tam qurulması
Kaşatag bölgəsinə köçürülmə prosesinin uğurla təmin edilməsi
iiçün zəruri ilkin şərtlərdən biri əhalisi burada insanların artım təmin
etməkdir, bunun iiçiin zəruri həyat şəraitin olmasına
mane olacaq
problemlərin aradan qaldırılmasıdır. ən yaxşı vəziyyət, iqtisadi
cəhətdən ən sərfəli və səmərəli üsul
insan resurslarıdır Ayrı-ayrı
şəxslər investisiya qoymaqda maraqiı deyillər, buna görə də disporun
yardımına və erməni fondlarınm yardımlarını cəlb etmək lazımdır.
42
43