Bir erməni araşdırmasında deyilir ki, “Köçürülmə məsələsi hər
zaman gündəmdə olan məsələdir. Dağlıq Qarabağ və Ermənistanla
bitişik olan Laçın və Kəlbəcərdə miqrasiya və repatriasiya siyasətin
həyata keçirilməsinin qarşısınm alınması ilə yanaşı “Dağlıq Qarabağ
Respublikası” (DQR) Ermənistan Respublikası və Dağlıq Qarabağ
üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən yerlərdə post-mühafizə məntəqələri
yaradılmış və onlar buraya gəlib gedən ailə və şəxsləri kontrol altına
alır və birbaşa onlarla təmasa girir, onlarda milli duyğulan oyadaraq
burada yaşamağa həvəsləndirir. Köçürülmə iqtisadi baxımdan kasıb və
ucqar bölgələrdə yaşayanlar üçün uygun bir variatdır
və iqtisadi
stimullarla buraya cəlb edilməsi qərara alınmışdır. bu istiqamətdə
təbliğat
on şəhər və kənd icmalan arasında bölüşdürülmüşdür.
Köçürmə siyasəti tövsiyələrlə həyata keçirilə bilməz.“DQR” rəhbərliyi
xüsusi plan tutmuşdur. Araşdırmanm uğuru göz qabağındadır.
Bu
təbliğat nəticəsində Kaşatağ ( Laçın ) rayonuna gözlənildiyindən daha
çox əhali yerləşdirilmişdir.
90-cı illərin ikinci yarısından etibarən
görünməmiş əhali artımı
müşahidə olunmuşdur. Bu yanaşma ən
dəyərli
təcrübə
Kaşatağ təcrübəsidir.Ermənistan
mühacirətdə
olanlann üstünlük təşkil etməsi tendensiyaları təhlil edərık bu qənaətə
gəlmək mümkündür ki, miqrasiya üçün yüksək səviyyədə nəzarət və
48
pessimist yanaşma işığında ən effektiv strategiyalann tətbiqi
əhəmiyyətli bir iş ola bilər .
Ermənistan mənbələrində, erməni rəsmilərinin açıqlamalarmda da
işğal altındakı ərazilərdə qanunsuz məskunlaşdırmanı təsdiqləyən
faktlara müntəzəm rast gəlinir. Məsələn, 2012-ci ilin aprelində
Ermənistanın “Panarmenian” agentliyi qondarma Dağlıq Qarabağ
“hökumətinin” üzvü Narine Astçatryana istinadən xəbər yayıb ki, son
beş ildə Azərbaycanm işğal altında olan ərazilərinə 600-dən çox erməni
ailəsi köçürülüb. Həmin ailələrin əksəriyyətinin qoşunlann təmas xətti
yaxınlığında məskunlaşdınldığı bildirilib.
Təkcə 2010-cu ildə Azərbaycanın işğal altındakı Laçın rayonu
ərazisində 199 erməni ailəsi (616 nəfər) məskunlaşdırılıb. 2011-ci ilin
ilk aylannda isə Laçında daha 50 ailə yerləşdirilib. 2011-ci ilin sonuna
qədər
isə ümumilikdə Laçın rayonu
ərazisində 300
ailənin
məskunlaşdırılması planlaşdırılırdı. Dağlıq Qarabağdakı qanunsuz
rejimin rəsmiləri deyiblər ki, bu əraziyə köçürülənlərə və daimi
məskunlaşmağa razılıq verənlərə güzəştli kreditlər ayrılır, onlar tikinti
materiallan, həmçinin köçmə və əmlakın daşınması üçün nəqliyyat
vasitələri ilə təchiz olunur. Livanda fəaliyyət göstərən «Artsax» fondu
tərəfındən Laçında məskunlaşdırılmış erməni ailələrindən hər birinə
kənd təsərrüfatı yaratmaq üçün 2700 ABŞ dolları məbləğində güzəştli
kredit verilib. Erməni diasporunun yeriəşdirməyə yardımlan
Erməni dilində efirə çıxan “Azadlıq”(Azatutyun) radiosunun bir
proqrammda Karvacar və Kaşatağa əhalini necə yeriəşdirmədən danışılır
(0-uıpniL Zuıl|np]uıU
Mı^ujhu ı|hpuıplııuİ
4
hglıh[ lı ı|hpuıljuıUqlıh|^
ftu ^ ^ P 1111!^ nL -^mpıjuı^ump, bpl|nı_
2
uıpuıp]ı, 24 uhu|uıhıfphp, 2012)
Bəlli olur ki, Ermənilər Azərbaycana aid ərazilərə -Kashatağ ə
Karvaçara əhalinin yenidən köçürülməsi və bu ərazilərin bərpası üçün
xüsusi proqrama m alikdirlər.
Deyilir ki, Karvaçar və Kashatağın yenidən qurulması
və
Ermənistan və Artsax arasında olan bu bölgələrin 5 milyon kvadrat
kilometrində
yalnız 12-13 min
insanın məskunlaşması razı sala
bilməz.
Dağlıq Qarabağda yaşayan
50-dən çox ailələr üçün "Artsax"
fondu
və Artsakh Roots Investment şirkəti
livanlı
erməni iş
49
adamları ilə birlikdə buraya gələrək ailələri ziyarət etmişlər. Onlar
burada məskunlaşanlar üçün kənd təsərrüfatını inkişaf etdirməyi
hədəfləyən iqtisadi imkanlardan danışaraq onlara kənd təsərrüfatı,
heyvandarlıq
və
ançılıq
üçün
pul
ayırdıqlarmı
bildirmişlər,
uzunmüddətli kreditlərlə o məqsədi daşıyır ki, ailələr arxayın olsunlar
ki, onlar bu örgütlər tərəfındən təminat altına alınacaq, onların bu
torpaqlarda qalıb yaşamalan üçün hər şey ediləcək.
Ermənilər bu ərazilərə əhali yerləşdirmənin uzunmüddətli strateji
hədəflərini müəyyən etmiş və onlan, necə deyərlər, hətta qərara da
bağlamışlar. Bu qərarların yerinə yetirilməsi ilə bağlı ermənicə
mətbuatda,
elektron
kütləvi
informasiya vasitələrində təhlillər
apanlmış, qənaətlər bildirilmişdir. Onlar araşdırıb ortaya qoya bilmişlər
ki, bu işi görmək üçün aşağıdakı problemlər ortaya çıxa bilər.
Regionun gəlişməsində və iqtisadiyyatm fonunda köçün əsas
səbəbləri hansılardır?
• köçürülməni təmin edə biləcək tədqiq sahələri hansılardır?
• köçürülmə prosesində ən çox istifadə olunan rabitə resursları
necə həll olunacaq?
• köçürülmədə uğurlu töhfə hesab olunacaq dəyərlər, prinsiplər
və mexanizmlər hansılardır?
• insan resursları və sosial təminat və
kapital köçürülmə
prosesinə necə tətbiq olunacaq?
• Artsaxa 90-larda köçürülmə digər rayon və kəndlərə əhali
yerləşdirilməsində model, təcrübə kimi.
Digər məsələlər də qarşıya çıxarkən “düşmənin” xəbər tutmaması
üçün mətbuata çıxanlması uyğun hesab edilmir, göstərişlər əsasən
şifahi verilir. İcma üzvləri ilə köçürülən ailələrlə söhbətlər tədqiqat
aparılan məsələnin öyrənilməsi, tətbiqi, miqrasiyaya təsiri baxımından
fəal rol alanların müəyyənləşdirilməsinin əhəmiyyəti vardır. Bunun
üçün əsas motivasiya müəyyən sənədlərin köçürülmə zamanı
hazırlanmasıdır. Bu işdə təşkilat, tarixlər, nəşrlər və ictimai məlumat
materialları, rəsmi sənədlər və elmi təhlil, ekspertlərin müsahibələri,
araşdırmalar, fərziyyələr və yenidən yoxlama
planlı şəkildə
aparılmalıdır.
50
Kəlbəcərdə əhali yerləşdirilməsi hansı məqsədi
güdür?