Birmənalı şəkildə demək olar ki, Kəlbəcər Ermənistanla Dağhq
Qarabağ arasmda olan əsas keçid
olduğuna görə Ermənilər
buranı əldən vermək istəmirlər və buraya əhali yerləşdirməklə
gələcəkdə bu əhalinin hüquqlarını bəhanə edərək buraları
boşaltmaq istəməyəcəklər. Əsas siyasət budur.
Bu mənada Kəlbəcəri ermənilər “tarixi Ermənistan”ın içərisinə
daxil ediblər. "Karvacar" adlandırdıklan ("Kar"-ermənicə daş, "vacar"
isə satmaq deməkdir) bu qədim türk məskəninin guya yalnız “son 100-
150 il ermənisiz qaldığım” iddia edərək buraya əhali məskunlaşmasına
xüsusi əhəmiyyət verirlər.
"Kəlbəcər" toponiminin mənşəyi qədim türk dilində (oykonimin
ilkin forması Kevliçer kimi qəbul edilib) "çay üstündə qala" deməkdir.
Kevli "çayın üstü", çer/car "qala" mənasını verir. Yaşayış məntəqəsinin
yerləşdiyi qayada Tərtərçay çayı boyunca cərgə ilə düzülmüş qədim
süni mağaralar mövcuddur. Buna görə də mütəxəssislər toponimi
kevil/kəvl və qədim türk dillərindəki cər (qaya, yarğan) komponentləri
ilə əlaqələndirirlər.
Kəlbəcərdəki oronomik toponimlərin hamısı türk mənşəlidir. Bir
sıra qədim türk tayfalarının adı bu gün də bu toponimlərdə yaşayır.
Ermənilər bu rayonu işğal edəndən sonar burada toponimlərin adını
dəyişdirməyə başladılar. Kəlbəcər şəhərinin özünü
heç bir anlamı
olmayan Karvacar ( ermənicə kar- daş, vacar- satmaq) adlandırmışlar.
Kəlbəcər ən qədim insan məskənlərindən biridir. Bu ərazidə ibtidai
insanın təşəkkül tapması və formalaşması dördüncü geoloji dövrlə
bağlıdır. Bu dövr isə 4 milyon ildən artıq bir tarix deməkdir.
Kəlbəcərdəki mağara düşərgələrində aparılmış arxeoloji tədqiqatlar
sübut edir ki, ibtidai insan icmasının ilk əmək alətləri həm də bu
yerlərdə yaradılıb.
Kəlbəcər ərazisində 30 min ildən çox tarixi olan qədim yaşayış
məskənləri, 6 min il yaşı olan qaya təsvirləri, çöp şəkilli qədim türk
əlifbası nümunələri aşkar edilib. Buradakı daş abidələr Şimali
Azərbaycanda erkən dövr türklüyün, atəşpərəstliyin, xristianlığın, VII
əsrdən isə İslamın yayıldığı dövrlərdə yaradılıb. Kəlbəcərdə "Türk
qəbristanlığı" adı ilə tanınan bir neçə qədim məzarlıq var. Bunların ən
52
böyüyü Tirkeşəvənd, Kəlbəcər, Zar və b. kəndlərin ərazisindədir.
Qəbirstanlıqlar müxtəlif əsrlərdə yaradılmış, forma və ölçüləri ilə bir-
birindən fərqlənən at, qoç, sandıq qəbirüstü fıqurlar, başdaşı və
günbəzlərlə zəngindir.Kəlbəcər 1993-cü ilin aprel ayının 2-dən
Ermənistan ordusunun işğalı altındadır. Dağlıq Qarabağ ərazisindən
kənarda yerləşən Kəlbəcər rayonunun Ermənistan Silahlı Qüwələri
tərəfindən işğal edilməsi nəticəsində dinc əhaliyə vəhşicəsinə divan
tutulub, yerli əhali min illər boyu yaşadığı ata-baba torpağından
qovularaq didərgin salınıb. Kəlbəcərin işğalından sonra 3205 saylı iclasda
BMT Təhlükəsizlik Şurası 822 saylı Qətnamə qəbul edib. Qətnamədə bütün
işğalçı qüwələrin Kəlbəcər və Azərbaycanın digər işğal olunmuş
rayonlanndan dərhal çıxarılması tələb olunur. Lakin indiyədək həmin
qətnamədən irəli gələn hər hansı öhdəlik yerinə yetirilməyib. Kəlbəcər
rayonunun əhalisi Azərbaycan Respublikasının 56 rayon və şəhərinin 707
yaşayış məntəqəsində qaçqınlıq şəraitində yaşayır. Kəlbəcər rayonu
ərazisində qalmış 13.000-dək fərdi mənzil, 37.852 ha meşə sahəsi indi də
talan olmaqdadır. BMT-nin və ATƏT-in prinsiplərinə zidd olaraq 1999-cu
ildən Kəlbəcər rayonu ərazisində ermənilərin məskunlaşdınlması başlanılıb.
Göründüyü kimi Dağlıq Qarabağ və işğal olunmuş digər ərazilərimizdə
ermənilərin yerləşdirilməsi davam etdirılir. Damşıqlar zamanı Dağlıq
Qarabağın kənanndakı rayonlann geri verilməsi belə, ermənilərin gündəmini
məşğul etmir. Hətta bu məsələlər damşıqlar predmeti kimi ortaya çıxarkən
milliyətçi təşkilatlar hakimiyyətə təzyiqlər göstərirlər ki, həmin ərazilrin
Azərbaycana verilməsindən söhbət gedə bilməz. "Yerkrapa","Sərdarabad"
kimi təşkilatlar dərhal hədələrlə ortaya atılır.
“Ərəb bahan” Azərbaycanm
işğal olunmuş ərazilərində süni məskunlaşdırma prosesini sürətləndirib.
Yaxın Şərqə baş verən iğtişaşlardan sonra bu proses pik həddinə çatıb. Suriya
və digər ölkələrdən buraya gətirilib məskunlaşan ailələr var. Ermənilərin
Kəlbəcərin məskunlaşması ilə ilgili çəkib yaydıqlan bu video yuxanda
deyilənlərin bariz nümunəsidir. Ermənilərin çəkib yaydıqlan bir videoda
ermənilərin Kəlbəcərdə necə məkunlaşdıqlan, onların qədim Azərbaycan
torpaqlannı necə öz adlanna çıxdıqlan görüntülənir. Kəlbəcərin ən hündür
yerində davanıb bu yerlərin ermənilərə aid ərazilər olduğunu qələmə verən
erməni gənci özü də xaricdən buraya könüllü yaşamağa gələnlərdəndir.
"Karvacar" adlandırdığı ("Kar"-ermənicə daş, "vacar" isə satmaq deməkdır)
bu qədim türk məskəninin guya yalnız son 100-150 ıl ermənisiz qaldığım və
nəhayət, öz sahibinə qovuşduğunu həyasızcasma iddia edən erməni gənci
53
burada yerləşdirmə planının istədikləri kimi getmdiyindən narazıdır. Deyir ki,
keçmiş hakimiyyət yanlış olaraq buralan dağıdıb talamaq siyasəti
yürütmüşdü, bu o demək idi ki, nə zamansa buranın Azərbaycana təhvil
veriləcəyi anlaşılırdı. Amma 1998-ci ildə "azad olunmuş" 7 rayonun hamısına
ermənilər gətirilərək, onlan burada yerləşdirmək bir qərara bağlandı və
Kananyanın dediklərindən belə çıxır ki, ondan sonra buraya əhali gəlib
yaşamağa başladı İndı Kəlbəcərin 122 kəndindən 15-16-da məskunlaşma
gedir. 2007-ci ildən “DQR” “prezidenti” Bako Saakyan və onun separatçı
komandası
keçmiş rəhbərlərdən fərqli olaraq erməni milli maraqlanmn
ifadəçisi kimi çıxış edirlər. Kəlbəcər şəhərinin aşağı hissəsində videodan da
göründüyü kimi, əhali yerləşdirilib və onlar burada vaşamaqdadır, evlərin bir
çoxu bərpa olunub. Bu evlərdə həm buram özünə məskən seçənlər, həm də
buraya çalışmağa gələnlər yaşayırlar. Onun sözündən anlaşılır ki , 2005- ci
ildə burada mənzil tikilməsı dayandınlmışdı. İndi isə bu işə yenidən
başlanılıb. Gəlmə erməni Aleksandr Kananyanm sözündən belə çıxır ki,
ermənilər bu torpaqlan heç vaxt Azərbavcana verməyəcəklər və bunda
israrlıdırlar. Murovdan Araz çayına qədər ennənilərin məskunlaşdığı vüzlərlə
kənd-qəsəbə var. Kəlbəcər və Laçın rayonlan faktiki olaraq Qarabağı ərazicə
Ermənistana bağlayıb. Təbliğ olunan siyasət budur. Erməni diasporu da bu işə
yardımlannı əsirgəmir. Suriyadan qaçqın düşənlərin bir çoxunun məhz bu
aralıq ərazidə yerləşdirilməsi də göstərir ki, həmin torpaqlar könüllü surətdə
boşaldılma>acaq.
Adışəkilən videoda deyilir ki, məskunlaşdınldıqları
Azərbavcan ərazilərində doğulan erməni uşaqlan buranı öz vətənləri sayır və
onlar özlən buranın ən etibarlı müdafıəçilərdir. Deyilir ki, bu işi ermənilər
davam etdirməlidir.Göründüyü kimi Dağlıq Qarabağ və işğal olunmuş digər
ərazilərimizdə ermənilərin yerləşdirilməsi davam etdirilir. Danışıqlar zamanı
Dağlıq Qarabağın kənanndakı rayonlann geri verilməsi belə, ermənilərin
gündəmini məşğul etmir. Hətta bu məsələlər danışıqlar predmeti kimi ortava
çıxarkən milliyətçi təşkilatlar hakimiyyətə təzyiqlər göstənrlər ki, həmin
ərazilrin
Azərbaycana
verilməsindən
söhbət
gedə
bilməz.
"Yerkrapa","Sərdarabad" kimi təşkilatlar dərhal hədələrlə ortaya atılır.
"Sərdarabad" hərəkatınln rəhbəri, keçmiş terrorçular Alex Yeniqomşyan,
Jirayr Sefılyan və millət vəkili Zaruhi Postanç yan birgə bəyanat verərək
Artsax Respublikasmın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli
prosesində
"azad edimiş" torpaqlann heç bir vəchlə Azərbaycana qavtanlmayacağım önə
sürmüşlər. Qarabağm Aranı da Dağlıq hissəsi də ermənilərindi,bu millətin
etnık vətən biridir. 70 ildə Azərbaycan ləzgilər, tatlar, talışlar, ermənilər,
udinlə, və s. bölgədə yaşayan yerli xalqlann assimilyasiyasım
həyata
54
keçirmək üçün cəhd etmişdir."Madrid prinsipbri" əslində 1921-ci iidə
yaşananları yenidən həyata geçirmək üçün
edilən bir fəaliyyətdir,
Azərbaycanda ermənilərə qarşı soyqırım həyata keçirmək üçün
cəhddir. Biz bütün ermənilərə müraciət edirik ki, erməni soyqınmı davam
edə bilər, ındi Artsax və işğaldan azad olunmuş ərazilərdə də baş verən
qarşıdurmalarda, Ermənistanm və erməni xalqını üzləşdiyi problemlər
təhlükəli nəticələ verə bilər."Onlar bu ərazilərin Azərbaycana qaytarılmaması
üçün erməni xalqımyemdən silaha sanlmağa səsləmişlər. Bu o deməkdir ki,
işğal olunmuş bu ərazilər elə də asanlıqla azad edilməyəcək. Kəlbəcər isə heç
vaxt Dağlı Qarabağın ərazisi, Dağlıq Qarabağa daxil olan rayon deyil. 1993-
cü ildə işğal edilən Kəlbəcərin Dağlı Qarabağı ərazisi olmadığı BMT-də də
təsdiqlənib və məhz Kəlbəcərin işğalından sonra BMT Təhlükəsizlik Şurası
Ermənistan ordusunun Azərbavcan torpağım işğal faktını təsdiqləyərək,
işğalçılann zəbt etdikləri ərazidən qeyd-şərtsiz çıxması barədə növbəti
qətnamə qəbul edib.
Kə/bəcərin mərkəzindən bir görüniiş
55