Qafar Çaxmaqlı İŞĞal və “MƏskunlaşdirma” FİTNƏkarliğI İşgal olunmuş Azərbaycan ərazilərinə



Yüklə 33,79 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/21
tarix08.07.2018
ölçüsü33,79 Mb.
#54457
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21

ildə  qeyri-rəsmi  olaraq  200  mindən  çox  erməni  köçürülüb  yerləşdi- 

rilmişdi. 

Görkəmli 

alim 


N.Şavrov 

1911-ci 


ildə 

yazırdı 


ki, 

“Zaqafqaziyadakı  1,3  milyon  erməninin  1  milyondan  çoxu  gəlmədir. 

Bütün  bu  köçürmələrə  baxmayaraq  yenə  də  çoxluq  təşkil  etmirdi. 

Burada  əhalinin  faiz  nisbəti  belə  idi:  64,4%  müsəlman-türk,  34,8% 

erməni.  Qarabağda o zaman  yerli  xristianlar da yaşayırdılar.  Ermənilər 

bu  əhalini  yəni  albanlan  öz  içərilərində  zaman-zaman  əridib  yox 

etdilər.  İndi  də  burada  qriqoryanlaşmış  və  erməniləşmiş  albanlar 

yaşamaqdadırlar,  onlar  qorxularmdan  milli  kimliklərini  ortaya  qoya 

bilmirlər.  Ermənistanın  keçmiş  prezidenti,  R.Koçaryanın  bir televiziya 

müsahibəsində  alban  olduğunu  dilə  gətirməsi  təsadüfı  deyil.Böyük 

Amerika 

alimi 


Castin 

Makkartinin 

yazılannda Cənubi 

Qafqazda,  erməni 

kaloniyalannın 

yaradılması 

haqqında  bunlan 

demişdir:



"1828 və  1920-ci  illər  arasında  yerlərdə  əhalinin  demoqrafik 

tərkibini  ermənilərin  xeyirinə  dəyişmək  siyasəti  nəticəsində  iki 

milyondan  çox  müsəlman  məcburi  olaraq  yaşadıqları  ərazilərdən 

sürgün  edilmiş,  və  dəqiq  məlum  olmayan  sayda  insan  isə  qətlə 

yetirişm işdir....Ruslar 

iki 

dəfə  1828 və  1854-cü 

illərdə  Şərqi 

Anadoluya  hücum  etmiş, lakin  hər iki halda  geri çəkilməyə məcbur 

olmuşlar.  Geri  çəkilərkən  onlar  özləri  ilə  100000  etmənini  də 

Qafqaza  gətirmiş  və  yurdlarından  qovulmuş  və  məhv  edilmiş 

türklərin  (azərbaycanlılann) yerlərində yerləşdirmişdilər".

1877-1878-ci  illər  müharibəsində,  ruslar Qars-Ərdəhan vilayətini 

zəbt  etmiş,  müsəlmanları  qovaraq  onların  yerində  70000  erməni 

məskunlaşdırmışdılar. 1895-1896-cı  illərin  hadisələrində  isə  təxminən 

60000  erməni  Qafqazda məskun  edilmişdir.  Birinci  dünya  müharibəsi 

illərində 

miqrasiya 

balanslı 

şəkildə 

davam 


etmiş,  Şərqi

Anadoludan olan  400000  erməni  Qafqazın  400000  müsəlman  əhalisinə 

dəyişdirilmişdir.

Amerika  akademikinin  göstərdiyi  rəqəmlərə  görə,  1828 və  1920-ci 

illər  arasında Azərbaycana 560000  erməni  köçürülmüşdür.  Bununla  da 

Şərqi  Qafqazın  ruslar  tərəfındən  işğalı  nəticəsində  Azərbaycan 

torpaqlannda -  Araz  çayının  şimalında  erməni  əhalisi  sürətlə  artmağa

14

başladı.  Bununla bağlı  diqqətə  layiq 

bir  fakt  da  Z.  Balayanm  özü  etiraf 

etmişdir:  "Onun  (Yerevanm)  əhalisi 

başqa 

yerlərdən 



gəlmələrdir. 

Əslində  həqiqi  Yerevanlı  yoxdur". 



Akademik  A.  İ.  İonisyan  da  yazır 

ki,  "Yerevan  şəhərinin  əhalisinin 



yalnız  dörddə  biri  ermənilərdir, 

azərbaycaıılılar  burada  mütləq 

iistiinlüq  təşkil  edir".

Ərazilərinin 

gunişləndirilməsi 

məqsədini  güdən  ermənilər  1836-cı 

ildə 

Ruslann 


köməyi 

ilə 


Azərbaycanda  o  zaman  fəaliyyət 

göstərən 

Alban  Patriarxat  kilsəsinin ləğv  olunmasına  və  onun 

mülklərinin  erməni  kilsəsinə  verilməsinə  nail  oldular.  Bir  qədər  sonra 

keçmiş  Alban  dövlətinin  qərb  əraziləri  daha  dəqiq  desək  Qarabağ 

regionu  ermənilərin  XIX  əsrdə  davam  edən  sıx  məskunlaşması 

nəticəsində  dövlətçiliyini  və  dini  müstəqilliyini  itirdi  və  həmin  yerlərin 

əhalisinin  Qreqorianlaşdırılması  yəni 

erməniləşdirilməsı 

prosesi 


başlandı.

Bu  açıq  həqiqət  hələ  XIX  əsdrə  bəlli  idi.  Məşhur  rus  tarixçisi  V.  L. 

Veliçko yazırdı:

"Səhvən  erməni  adlandırılan,  əslində  isə  erməni-qreqoryan 

təriqətini  qəbul  edən  və  yalnız 

üç-dörd  əsr  ə w ə l  erməniləşmə 

prosesinə  qədəm  qoyan  əhali  miistəsnalıq  təşkil  edirdi".  Bunu 

erməni  müəllifı  B.  İşxanyan  da  təsdiq  edərək  yazırdı:  "Dağlıq 



Qarabağda  məskunlaşmış  ermənilərin  bir  qismi  yerli  olub  qədim 

Alban  xalqının  nəsilləri,  bir  qismi  isə  Türkiyə  və  İrandan  qaçmış 

və  Azərbaycan  torpaqlannda  təqib  və  təzyiqlərdən  sığınacaq 

tapmış  erməni əhalisidir".

1828-ci  ildən,  Türkmənçay  müqaviləsinin  bağlanmasından  sonra 

erməni  əhalinin  Qarabağa,  İrəvana  və  digər Azərbaycan  xanlıqlannın

15



ərazilərinə köçürülməsinə birbaşa rəhbərlik etmiş  rus diplomatı,  şair A. 

Qriboyedovun bir məktubu dediyimiz bu tarixi  faktları  sübut edir.  Onu 



təqdim  edirik:

Ermənilərin  Persiyadan  (İrandan)  bizim vilayətlərə 

köçürülməsi  haqqında  məktub

Alihazrətinizə  ermənilərin  Persiyadan  köçürülməsi  üçün  tətbiq 

edilən  üsullar  haqqında  və  onhırın  indi  bizim  vilayətlərdə 

yerləşdirilməsi  barədə  mənim  vasitəmlə  daha  mötəbər  nıəlumat 

almağınız  lazımdır.  Həmin  predmet  üzrə  mənə  məlum  olan  həqiqət 

budur:  polkovnik  Lazarev  özünü  bu  mühaçirliyin  əsas  təşviqedicisi 

saymışdır,  bu  barədə,  bizə məlum ohluğu kimi,  o,  kifayət qədər aşkar, 

lakin  əsassız  öz  fıkrini  izah  etmişdir,  ona  görə  ki,  onun  barədə 

ermənilərin  heç  bir  anlayışı  yox  idi,  onlar  təkcə  Rusiyaya  etibar 

etməklə və onun  qanunları altında olmaq arzusu ilə hərəkət edirdilər. 

Traktat  onlara  bunun  üçün  tam  hüquq  verirdi.  Köçürülmə  zamanı 

fə a l  vasitələr:  knyaz Arqutinski,  Qanıazov olnıuşlar,  tabeçilikdə  olan 

digər  zabitlər  isə  artıq  onların  təsiri  altında  hərəkət  edirdilər. 

Polkovnik 

Lazarev 

yalnız 

olduqca 

yersiz 

proklamasiyalar 

(bəyannamələr) 

uydurulması  barədə, 

nizami  erməni  könüllü 

qoşunları formalaşdırılması barədə düşünürdü,  hərçənd xoş  niyyətlə, 

lakin  düşünmədən  hətta  öz,  rəhbərliyinə  malik  Qarabağın  özünü  və 

digər  vilayətləri  öz  niyyətləri  dairəsinə  daxil  etməyi fıkirləşirdi  ki, 

oralarda  çoxdan  təsis  edilmişlərdən  olanlara xüsusi  səlahiyyət  verilə 

bilməzdi.  Knyaz  Arqutinski  bir  neçə  dəfə  ona  rəftarı  barədə,  onun 

necə lovğa, yüngül və faydasız olması  barədə göstərmişdir.  Polkovnik 

Lazarevin  bütün  başqa  işləri  də  bu  cür  olmuşdur  və  onlar  barədə 

geniş  danışmağa  dəyməz.  Yalnız  onu  əlavə  etnıək  lazınıdır  ki,  o, 

mənasız  adamdır,  lakin  pozğun  deyil,  dövlət  pullarını  xəlvəti 

mənimsəmək  və  qəsdən  zərər  vurmaq  qabiliyyətli  deyil.  Urmiyadan 

gəlmələrə p u l müavinəti paylanarkən  bir çox qarışıqlar baş  vermişdi, 

hıkin  sui-istifadə  olmamışdı: yoxsullara  az,  varlılara  çox  verilmişdir. 

Bu  bizim  qoşunların  həmin  əyaləti  tələsik  tərk  etdiyinə  görə  baş

16

vermişdi.  Tələsərək  araşdırmadan  hərəkət  etnıişdilər  və  odur  ki, 

pullar  az  kömək  etdi,  çünki  p is  paylanmışdı.  Bu,  söz  gəlişi,  mənə 

nıəlum  olan  yeganə  hadisədir.  Köçürülmə  zamanı  belə  olmuşdur, 

lakin  onların  bizdə yeni yerlərdə yerləşdirilməsi  zamanı  isə  hər  şey 

mənasız, fərsiz və  bağışlanılmaz  edilmişdir.  Onları  idarə  etmək  üçün 

konıitet təsis  edilnıişdir,  o,  heç  şeydən xəbərdar  olmamış  və xüsusən 

məzəmmətə  layiqdir ki,  alihəzrətinizdən  onun  bu  halda  necə  hərəkət 

etməsi barədə ən dəqiq və ətraflı təlimat almışdı:

1) 

Ernıənilərin 

çox 

hissəsi 

müsəlnıan 

mülkədarlarının 

torpaqlannda  məskunlaşdırılmışdır.  Buna  hələ  yayda  yo l  verntək 

olardı.  Torpaqhırın  sahiblərinin,  müsəlmanların  çox  hissəsi  köç 

düşərgələrində olmuşlar və başqa  dinli ya d  gəlmələrlə əlaqə saxlama 

halları az olmuşdur.

2)  Ağac  (odun)  tədarük  edilməmişdir  və  köçürülmələrin  möhkənı 

yerləşdirilməsi  üçün  digər  yerlər  ayrılmamışdır.  Bütün  bunlar 

vaxtında  əldən  verilmişdir.  Bu  il  üçün  səhvi  düzəltnıək  gecdir. 

Köçürülənlər özləri darısqallıqdadırlar və  müsəlmanları sıxışdırırlar, 

onlar  isə  əsaslı  narazılıq  edirlər.  Alihəzrətinizə  məlumdur  ki, 

ümumiyyətlə  buradakı  sakinlərin  hamısı  birlikdə  köçkün  hesab 

edilməlidir,  çünki  onların  hamısı  sərdar  tərəfindən  müharibə  vaxtı 

köçürdülmüşlər və ən kasıb vəziyyətdədirlər.

3)  Dövlət pul yardımları  tamamilə  ağılsız paylanmışdır:  ehtiyacı 

olanların  sayı  və kimə  nə  qədər lazım  olması  barədə  doğru  məlumat 

olmadan,  dilənçilər  kimi,  hər  nəfərə  bir,  iki  rubl  paylamışlar. 

Birdəfəlik  verilən  25  rubl  m üxtəlif  vaxtlarda  hissə-hissə  verilən 

məbləğdən  on  dəfə  əhəmiyyətlidir.  Heç  bir  ünıumi  tədbir,  məsələn, 

bütöv cəmiyyətin  saxlanması  üçün,  habelə gələn  ilin  əkini üçün  taxıl 

alınması  və  digərləri  kimi  tədbirlər  görülmənüşdir.  Alihəzrətinizə 

köçürmə  komitəsinin  dəyərsiz  hərəkətlərini göstərməklə,  mən  ədalət 

naminə  qeyd etməliyəm  ki,  əgər  orada  indi  heç  olmayan  qabiliyyətli 

adamlar  da  otursaydılar,  onlar  da  böyük  çətinlik  çəkərdilər.  Vilayət 

idarəsində  hətta  hələ  Arazın  o  tərəfindəki  torpaqların  və  kəndlərin 

səthi  siyahısı  da yoxdur.  Arazm  bu  tərəfindəki  nuıhallarda  da  hələ 

sakinlərin  sayı  məlunı  deyil.  Malikanələr  barədə  heç  deyiləsi  deyil: 

kimə nə ntəxsus olmasını heç kim bilmir.

17


Yüklə 33,79 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə