B eb lik h , konıitə istifada etməli ohluğu lazımi məlumatları heç
yerdən ala bilnwmişdir. Buradakı vilayət rəisi deyir ki, o, yen i gəlmiş
ermənilərin çoxunu Arazın o tərəfinə köçürnıək istəyirdi, lakin onlar
alihəzrətinizdən ilk dəfə onları yerləşdirdikləri yerlərdə qalmağa
icazə verməyi xahiş etmişlər və buna sizin razılığınızı almışlar. Lakin
podpolkovnik knyaz Arqutinski həmin tədbirin yerinə yetirilməsinin
mümkün olacağından ümidini itirmir. Bu ntəmur özünün idarəetnıə
bacarığına və sədaqətliliyinə görə rəhbərliyin tanı etimadına layiqdir.
30 min rubl gümüşlə və 2 min qızıl əşrəfi yenidən köçürülənlərə
yardım üçün təyin edilmişdir, artıq xeyli tələbkarlıqla istifadə
ediləcəkdir. Əgər alihəzrətiniz ən yaxın vaxtda həmin predm et üçün
daha iki o qədər buraxnıaq qərarı versəniz, göstərilən gəlmələrin
rifahını tamamilə sabitləşdirərdiniz. Yalnız yardım tələb edənlərin
sayını buyurun düşünməyə qəbul edin ki, onların hanıısı vaxtilə
xəzinəyə vergi ödəyəcək. Rusiyada bu sayda adamların orta vergi
qiymətilə müqayisə edin və alihəzrətinizin bu işə verdiyi bütün
məbləğ onun gətirməli olduğu fayda ilə müqayisədə nəinki mötədil,
hətta cüzi görünəcəkdir. Bilmirəm, alihəzrətinizə həmin iş məhz bu
nöqteyi-nəzərdən təqdinı edilmişdirmi və siz onu bəyənəcəksinizmi.
Yardınun xəzinədən heç bir xərc tələb etməyən daha bir miihüm
mənbəyi sərdar mal-qarası ola bilər, o, hazırda 30 min ədədə
qədərdir, vaxtilə sərdar tərəfindən sakinlərə vergi öhdəliyi kimi
saxlamaq üçün paylannuşdı. O. sahibkar kimi onlardan öz
növbəsində yağ, yun, bala artınıını və başqalarını alırdı. Hənıin nıal-
qaranın mövcud olması barədə ntən çoxlarından eşitmişənı və vilayət
idarə heyətinin üzvləri Petrikovdan və Mendoksdan qəti yəqin
etmişəm. Hənıin sərdar təsərrüfatını davanı etdirmək xəzinə üçün
səmərəli deyil və bizim inzibatçüığınıızda sadəcə mümkünsüzdür,
əsgərlərə yem ək üçün paylamaq isə biryolluq sərf etmək deməkdir;
lakin
həmin
mal-qaranın
köçkünlərə
paylanması
onların
təsərrüfatını hiss olunacaq dərəcədə artırar və yaxşılaşdırar. Mən
kənardan nə qədər çalışdımsa da və məhz bunun üçün hədsiz
qabiliyyətli olan tərcünıəçinı Dadaşev vasitəsilə, bu məqsədlə onu
keçib getdiyimiz kəndlərdə, Eçmiədzində, burada adamlardan
soruşmağa məcbur etməklə pulların paylanması zamanı hansısa sui-
18
istifadələr olması barədə öyrənim, heç kinı bu barədə şikayət etnıədi
və o, həqiqətən olmanuşdır. Vilayət rəisinin tərcüməçisi Mirzə Tatus
tanınmış fmqldaqçıdır, lakin ona bu iş barədə heç bir tapşırıq
verilməmişdir; eynilə onun qardaşı, Sürməli mahalının rəisi də belə
hamının tanıdığı yaramazdır, indi mən onun barəsində söz gəlişi
xatırladıram, lakin köçürülma zamanı o da heç nəyə qarışmamışdır.
Gəlmələrin yerləşdirilməsinə indi rəhbərlik edənlərin, xüsusib knyaz
Arqutinskinin səylərindən çox şey gözlənməlidir; artiq o, yəqin ki, öz
sələfi nıayor Vladinıirovun səhvləri səviyyəsinə düşməyəcək. Biz
onunla həmçinin müsəlnuınları necə inandıracağımız barədə çox
düşünürdük ki, onları indiki sıxıntılarla (çətinliklərlə) barışdıraq və
inandıraq ki, bu uzunnıüddətli olmayacaq və erntənilərin ilk dəfə
buraxıldıqları torpaqları həmişəlik zəbt edəcəkləri barədə onların
(müsəlnıanların) qorxusunu aradan qaldıraq. Bu barədə ntən
polismeysterə, idarə heyəti üzvlərinə və burada mənim yanımda
olnıuş xanlara da denıişəm.
Əgər alihəzrətiniz Tiflis dövlət
ekspedisiyasına buraya bir neçə ntənuır göndərməsini tapşırsanız,
həqiqi xeyirxahlıq edərsiniz.
Burada iş görməli olan heç kim, hətta nıirzə, həmçinin
tərcüməçilər yoxdur. Mən belə düşünürənı ki, bunun üçün Tiflisdəki
erməni məktəbindən bir neçə şagird seçnıək olardı. Yenə də
köçürülənlərə qayıdaraq, mən hesab edirənı ki, onlar bizim
Gürcüstan ermənilərindən, ünıumiyyətlə xəzinəyə heç bir fayda
verməyən alverçilərdən xeyli faydalıdırlar, Persiyadan (İrandan)
köçənlərin isə çox hissəsi sənətkarlar və əkinçilərdir
182S-ci il
19
Dostları ilə paylaş: |